بخشی از مقاله
چکیده
امروزه قالب غزل به ویژه در مقطع زمانی پس از انقلاب با مسائل اجتماعی پیوندي تام یافته است و غزلیات بسیاري از شعراي معاصر، بازتاب اعتقادات اجتماعی و سیاسی آنها به شمار می - رود. از جمله این شاعران میتوان از قیصر امین پور نام برد. وي از غزلسرایان برجسته، خلاق و متعهدي است که دغدغههاي اجتماعی بی شماري دارد و مسائل اجتماعی گوناگون جامعه خود را با نگاهی نقادانه در غزلهایش مطرح کرده و به نقد و بررسی آن پرداخته است. بر همین اساس هدف این پژوهش تحلیل بنمایههاي اجتماعی غزلیات قیصر امینپور است. در غزلهاي اجتماعی این شاعر فرهیخته، بنمایههایی چون آزادي، فراموشی ارزشها، ستایش شهید و شهادت، نفاق و دورویی، خوداتهامی و ... بیان شده و مورد ارزیابی قرار گرفته است. نتایج این ارزیابی بیانگر آن است که امین پور توجه ویژه اي به جامعه و مردم دارد و در غزلهایش پیوسته به واکاوي و نقد مسائل و معضلات گوناگون اجتماعی میپردازد. وي این بنمایهها را در غزلیات خود بیشتر با بیانی نمادین و کنایی بیان کرده است.
واژگان کلیدي: قیصر امین پور، غزل اجتماعی، بنمایههاي اجتماعی
مقدمه
در دورة معاصر به ویژه پس از انقلاب مشروطیت علاوه بر تحولات عمیق سیاسی و اجتماعی که در بطن جامعه شکل گرفت، شعر و ادبیات نیز وارد مرحله تازه اي شد و متأثر از این انقلاب ادبی به تدریج شاعران براي خود رسالتی اجتماعی قائل شدند و اساس کار خود را در سرودن شعر، بر تعهد و التزام به مسائل اجتماعی قرار دادند، از این رو در مدت زمان اندکی درونمایههاي اجتماعی- انتقادي به مهمترین درونمایههاي غزل مبدل گشت و این قالب، بازتاب آیینهگون مسائل گوناگون اجتماعی و سیاسی و گزارشگر وضعیت جامعه خود شد. در مقطع زمانی انقلاب و پس از آن نیز غزل باز هم بازتاب تحرکات انقلابی و آیینه تمام نماي اندیشههاي اجتماعی مردم جامعه بود و بسیاري از شاعران به انعکاساین اندیشهها در غزل خود میپرداختند.
یکی از این شاعران قیصر امین پور، از شعراي مطرح پس از انقلاب است که توجه خاصی به جامعه و حوادث سیاسی و اجتماعی گوناگونش دارد و غزلهاي اجتماعی بسیار ارزندهاي نیز در خصوص آن سروده است. این شاعر توانا مفاهیم سیاسی و اجتماعی بسیاريرا به طور گسترده دراینغزلها بیان کرده است.پژوهش حاضر بر آن است تا دریابد مهمترین بنمایههاي اجتماعی غزلیات قیصر امین پور کدام است و ضمن تحلیل و بررسی این بنمایهها مشخص کند که شاعر، دغدغههاي اجتماعی اشرا چگونه در غزل خود بیان کرده است.گفتنی است که اساس کار این پژوهش بر چهار مجموعه شعر »تنفس صبح«، »آینه - هاي ناگهان«، »گلها همه آفتاب گردانند« و »دستور زبان عشق« قرار گرفته است.
پیشینه تحقیق
در خصوص اشعار اجتماعی و خاصه غزلهاي اجتماعی قیصر امین پور تا کنون پژوهشهاي بسیاري انجام شده است. از جمله میتوان از کتاب یادمان همزاد عاشقان جهان از زیبا اشراقی و »بر دامن سکوت« نوشته سعید خومحمدي خیرآبادي نام برد و به مقالههایی با عنوان »دغدغههاي اجتماعی شعر قیصر امین پور« از اسماعیل نادري، »بررسی جلوههاي اندیشه در شعر قیصر امین پور« از مریم ابوالقاسمی، تحلیل مفهوم انتقادهاي اجتماعی، فلسفی و سیاسی در مجموعه اشعار قیصر امین پور از مصطفی گرجی اشاره کرد. همچنین در همین زمینه پایان نامههایی با عنوان »بررسی تطبیقی اندیشههاي سیاسی و اجتماعی در شعر قیصر امین پور و سمیح القاسم« از حمزه چمن و »بررسی اندیشههاي اجتماعی در شعر قیصر امین پور و طاهره صفارزاده« از لطیفه صمدوند کردلري یافت شد.
قیصر امین پور - - 1338 -1386 از چهرههاي شاخص غزل پس از انقلاب به شمار می-رود. آغاز کار شاعري او با انقلاب و جنگ همراه بود و پس از آن به واسطه ذوق و قریحه سرشارش و از آنجا که شخصیتی ادبی، برجسته و خلاق داشت، به زودي به چهره اي تثبیت شدهدر عرصهشعروغزلتبدیلشد.با پایان جنگ و تغییر نظام ارزشی جامعه، قیصر به عنوان سراینده اي که پیوسته در مسیر تعهد گام برمیداشت و دغدغههاي اجتماعی را بیش از هر اندیشه دیگري سرلوحه کار خود در سرایش شعر و غزل قرار داده بود، وضعیت موجود را برنتافت، به انتقاد از آن پرداختوبانگاهی ژرفکاوانهجنبههاي گوناگونآنرا زیر سؤالبرد.
وي در طول زندگی کوتاهش هرگز نتوانست نسبت به حوادث تلخ سیاسی و اجتماعی اطرافش بی تفاوت باشد. انعکاس عاطفه اجتماعی و تعهدش به رسالت اجتماعی ايکهبراي خود قائلبود،دراشعارشبهخوبیقابل مشاهده است.شعر قیصر به طور کلی »در فاصله سالهاي پیروزي انقلاب اسلامی تا پایان جنگ ...اغلباندیشههاي سیاسی واجتماعیاورا منعکس میکند؛ امااز سال 1376اشعاراو ازنظر محتواي سیاسی کم رنگتر شده و بیشتر از نظر اجتماعی وضوح مییابد. - «نادري، :1392 - 83قیصر »شاعري است که صادقانه حساسیتهایش را با جهان و جامعه بیان میکند؛ اهل تزویر نیست و روح زمان به روشنی در شعرش بازتاب یافته است.« - فتوحی، - 28 :1387 اشعار او و خاصه غزلهایش همواره گویاي دردهاي اجتماعی و به قصد آگاهی مردم و تسکین آلام و مرارتهاي آنهاست.
