بخشی از مقاله
چکیده
یکی از مشخّصههای شعریِ شاعران انقلاب و ادبیّات پایداری، پرداختن به شخصیتهای دینی و مذهبی است. »قیصر امینپور« از جمله مهمترین شاعران معاصر است که به دلیل برخورداری از اندیشههای دینی و انقلابی، تصاویربدیع و شگرفی از شخصیّتهای دینی ارائه و افقهای تازهای پیشِ-چشمانِمخاطبان مجسّم کرده. استاینویژگی علاوه بر قوّت بخشیدن به ادبیّتِ سرودهها، بر اثربخشی اشعار این شاعر افزودهاست. تحقیق حاضر با استفاده از روش تحلیلی - توصیفی و با استناد به منابع کتابخانهای، به استخراج و تحلیل مهمترین شگردهای تصویرپردازی این شاعر از شخصیّتهای دینی پرداختهاست.
حاصل پژوهش نشان میدهد که شاعر با بهرهگیری از عناصر بلاغی و علم بیان از جمله؛ تشبیه، استعاره، مجاز، کنایه و استعارهگونهها مانند: تمثیل، نماد و... تصاویر ادبیِ زیبا و بدیعی خلق کردهاست. قریحهی والای این شاعر، باعث شده است که سراینده از هنجار معمول در زبان گفتار فاصله بگیرد. مطابق با نظر نظریهپردازان فرمالیست و ساختارگرا، اشکال آشناییزدایی و هنجارگریزی معنایی مهمترین دستاویز شاعردر خلق تصاویر شاعرانه از شخصیّتهای دینی بوده است. از میان صور خیال یاد شده، استفاده از استعاره، و از میان شخصیّتهای دینی، ارائهی تصاویر و تعابیر شاعرانه از امام حسین و امام دوازدهم علیهمالسّلام، بسامد بالایی را به خود اختصاص دادهاست.
1.-1مقدّمه
زبان در معنای مرسوم، وسیلهی برقراری ارتباط بین مردم جامعه است. واژگان، ترکیبات و به طور کلی همهی عناصر زبانی براثر تکرار و مداومت در کاربرد عادی و روزمرّه، کهنه میشوند. برخی از شاعران به سبب توانایی در به هم زدن عادتها در بستر همنشینی جملات، این عادتها را به شکلی جلوه میدهد که برای ما تازگی دارد. یعنی، شاعر یا نویسندهی ادبی احساسات لطیف و ژرف خود را به زبانی زیبا بیان میکند که از جهاتی با زبان عادی یعنی با گفتار و نوشتار رسمی یا عادی متفاوت است.
بنابراین، شاعران یا هنرمندانیموفّق بودهاند که توانستهاند از امکانات زبانی به بهترین شکل خود استفاده کنند و زبان را از قالبهای خشک و رسمی خارج کرده و به آن فرصت خودنمایی دهند.
.2-1 بیان مسأله
تصاویر و توصیفهای دینی، بخش قابل توجّهی از ادبیّات پایداری ما را تشکیل دادهاند. حضور گرم و تپندهی شخصیّتهایی از قبیل؛ حضرت آدم - ع - ، عیسی - ع - ، یوسف - ع - ، پیامبرگرامیاسلام - ص - ، علی - ع - ، حسین - ع - ، قائم - عج - و دیگر ائمّهی اطهار علیهمالسّلام و نیز امامخمینی - ره - که هریک در سطحی متعالی و برتر نشانهی مفاهیمی چون؛ عدالت، فضیلت، نجات، رهبری و ازخودگذشتگی و...هستند بخشی از ادبیّات پایداری را تشکیل میدهد و پرداختنِ شاعران به آنها و رویدادهای زندگی-شان، موجب غنای شعری و التفات مخاطبان به ایننوع از ادبیّات شدهاست. قیصر امینپور از جمله شاعرانی است که با بهرهگیری از صورخیالِ گوناگون، از شخصیّتهای مذهبی، تعابیر و تصاویر شاعرانه ارائه دادهاست.
»قیصر امینپور« - متولد دوم اردیبهشت ماه 1338، خوزستان - از شاعران توانمند معاصر است. وی در بهمن ماه سال 1376با دریافت مدرک دکترای زبان و ادبیّات فارسی از دانشگاه تهران فارغ التحصیل شد. از سالهای 57 و 58 با سرودن اشعاری در قالب شعر نو، حضور خود را در جمع شاعران متعهّد علنی کرد. ازمهمترین آثارسروده شدهی او میتوان به قصیده و حدیث حادثه - دزفول - تیر - 57 اشاره کرد که بعدها در مجموعهی شعر او با عنوانتنفّس صبح - بهمن - 63 به چاپ رسید. از دیگر آثار وی میتوان مجموعههای کوچهی آفتاب - 1363 - ، آینههای ناگهان - 1372 - را نام برد.
اوّلین مجموعه شعری که در آن امینپور به سرودن غزل در کنار شعر نو پرداخته، همان مجموعهی تنفّس صبح است.
هوشیاری. و دقّت نظر در مضمونیابی و نکتهپردازی و نازکاندیشیهای معمّاگونه، تنوّع موضوعات شعری، سادگی، سلاست و روانی زبان شعر - مثل شعرهای لحظه سبز دعا، حضور لالهها و لحظه شعر گفتن - ، نوگرایی و پرداختن به اندیشههای نو و بهرهگیری از کنایات و اصطلات تودهی مردم از مهمترین مشخّصههای شعری این شاعر معاصر است. یکی از ویژگیهای اشعار امینپور که تاکنون به شکل خاص به آن پرداخته نشدهاست توجّه به زمینههای فکری و اندیشههای دینی این شاعر و تعابیر و تصاویر شاعرانهی ویاز شخصیّتهای دینی و مذهبی است. این شاعر توانستهاست به زیبایی هر چه تمامتر، بسیاری از آموزههای دینی را در قالب شعر و زبان ادبیِ رسا به نسلهای آینده منتقل کند.
.3-1 ضرورت پژوهش
بررسی تصاویر و تعابیر شاعرانهی این شاعر نامبردار ادبیات معاصر و تحلیل موارد انحراف از نرم شعر وی، روش مناسبی برای شناخت اسباب برجستگی و تمایز سبک آنها با دیگر شاعران است؛ به عبارت دیگر با تحلیل هنجارگریزیها و آشناییزداییهایی که این شاعر داشتهاست و بدعتهای هنری وی، میتوان به شاخصههای سبکی و موارد تمایز شعر ایشان از شعر دیگر شاعران معاصر پی برد. ازجاآنکه شاعران پایداری توجّه خاصّی به ارزشها و الگوهای دینی دارند و اشعار قیصر امین-پور از نمونههای عالی منابعی است که رسالتش، ایمانبخشی به مردم و ارزشگذاری به اشخاص دینی و مذهبی است؛ جستار حاضر ضرورت تحقیق را در پاسخگویی به سؤالات زیر میداند:
1. در شعر »قیصر امینپوراز« کدام شخصیّتهای دینی، تعابیر شاعرانه و ادبی صورت گرفته و به کدام شخصیّت دینی توجّه خاص داشته است؟
2. این شاعر با چه شگردها و با استفاده از کدامیک از آرایه های ادبی، از اشخاص دینی تصاویر شاعرانه خلق کرده است؟
