بخشی از مقاله
چکیده
یکی از نوین ترین شیوه های مدیریت تقاضای سفر،مدیریت رفتار ترافیکی شهروندان در مقیاس خرد می باشد،نکته اساسی که به تحقق هرچه بهتر این الگو کمک می کند،توجه به اصول پایداری و اختلاط کاربری ها است که منجر به تولید سفرهای پایدار شهری می گردد . با توجه به محتوی دستور کار21، سفر پایدار شهری، سفری است که در آن استفاده از وسیله نقلیه شخصی برای انجام سفرهای درون محله ای و کوتاه به حداقل رسیده و سفرهای پیاده یا به وسیله دوچرخه جایگزین اینگونه سفرها می شوند. همچنین مبحث تنوع کاربری ها و ارتباط آن با برنامه ریزی حمل و نقل و توسعه پایدار از اواسط دهه ی 90میلادی مورد تاکید برنامه ریزان شهری قرار گرفت
بر طبق تحقیقات انجام شده می تواند از سه جنبه ی زمان سفر،طول سفرو نوع وسیله سفر بر برنامه ریزی حمل و نقل شهری اثر گذار باشد.این پژوهش با هدف تحلیل دو مقوله کاربری زمین و برنامه ریزی حمل و نقل به منظور دستیابی به محله پایدار و شفاف سازی پارامتر پایداری در برخی از محلات مشهد به بررسی این مهم می پردازد . به منظور مغفول نماندن از جنبه عملی موضوع مورد بررسی و مطالعات میدانی میزان تاثیر نزدیک کردن کانونهای فعالیتی بر رفتار ترافیکی شهروندان در سطح محله،دو محله ی میعاد هاشمی مهنه در حوزه شمالی غربی شهر مشهد مقدس به عنوان مکانی برای پیاده سازی مطالعات نظری در نظر گرفته شده است.این دو محله به لحاظ شبکه حمل و نقل،شرایط اجتماعی-اقتصادی،شاخصه های کالبدی و مسکن و محیط زیست پیرامونی در شرایط نسبتا برابری قرار دارند.تفاوت اصلی این دو محله در درجه اختلاط کاربری های آنها می باشد.به طوری که محله میعاد دارای درجه بالای اختلاط کاربری و محله هاشمی مهنه دارای درجه پایینی از اختلاط کاربری هستند.با مطالعه ی رفتار ترافیکی ساکنین این محلات می توان به رابطه ی بین میزان اختلاط کاربری ها و تولید سفرهای پایدار درون شهری پی برد.
مقدمه
یکی از معضلات موجود در شهرهای امروزی استفاده بی رویه از وسایل نقلیه موتوری و به ویژه اتومبیل شخصی برای انجام سفرهای درون شهری می باشد که پیامدهایی از قبیل آلودگی هوا،اتلاف زمان و انرژی و تحمیل هزینه های سرسام آور برای ایجاد و نگهداری زیرساختهای شهری را به دنبال دارد.در دو دهه ی اخیر و پس از مطرح شدن مباحث مربوط به توسعه ی پایدار توجه برنامه ریزان شهری به سمت الگوهای مدیریت تقاضای سفر جلب شده است. مدیریت تقاضای سفر طی یک فرآیند مشخص و از طریق سازماندهی و ایجاد هماهنگی بین نظامات حاکم بر شهر از قبیل مطالعات حمل و نقل شهری،مطالعات کاربری زمین،مطالعات اجتماعی-اقتصادی و مطالعات زیست محیطی بر اساس الگوهای توسعه پایدار موجبات افزایش کیفیت زندگی شهری را فراهم می آورد.
حمل ونقل شهری شاید از مهم ترین مسائلی باشد که هر روز طیف وسیعی از شهروندان با آن درگیر هستند.افراد ساکن در یک شهر روزانه به منظور رسیدن به مقاصد مختلف و با استفاده از وسایل نقلیه مختلف دست به سفر می زنند.به اعتقاد بسیاری از متخصصان امور شهری نوع و میزان پراکنش کاربری های شهری یکی از عوامل تاثیر گذار بر تقاضا و روش انجام سفر شهروندان می باشد.به همین دلیل با تغییر در چیدمان کاربری های شهری می توان الگوی سفر شهروندان را نیز تغییر داد.در ادامه این بخش به بررسی رابطه بین میزان تنوع کاربری ها با روش های انجام سفر پرداخته شده است.
بدنه اصلی مقالات -1 ادبیات نظری : اختلاط کاربری
اختلاط کاربری به معنای هر ترکیبی از کاربری های تجاری و کاربری های غیر تجاری مانند مسکونی است که ممکن است به صورت عمودی،افقی،مشترک در یک مکان و یا زمانی ترکیب شوند.[1] اختلاط کاربری ها بر این امر اشاره دارد که ار طریق فراهم ساختن طیف وسیعی از امکانات در سطح محلی نیاز به استفاده مردم از خودرو به منظور پاسخگویی به نیازهای روزمره خود کاهش خواهد یافت.
اهداف اختلاط کاربری ها
➢ کاهش ترافیک و زمان سفر بین مناطق مسکونی ،اداری و تجاری
➢ کاهش مصرف سوخت و آلودگی های صوتی و هوا در شهرها
➢ ایجاد محیطی با نشاط تر و سرزنده همراه با کاهش جرم و امنیت بیشتر و تشویق پیاده روی و سفر با دوچرخه
➢ توسعه اقتصادی و جلوگیری از توزیع نا عادلانه ی منابع اقتصادی
➢ افزایش عرضه مسکن مناسب همراه با متعادل ساز ی قیمت مسکن و کنترل پراکندگی شهری
➢ ترویج شکل پایدار از کاربری ها با توجه به شکل توسعه شهری است و در واقع وسیله ی مهمی برای رسیدن به توسعه پایدار [2]
حمل و نقل پایدار
موضوع حمل و نقل - برنامه ریزی، طراحی،مدیریت و سیاستگذاری - می تواند به عنوان ابزاری برای دستیابی به توسعه پایدار تلقی شود.به همین دلیل می باید به جایگاه توسعه پایدار در برنامه ریزی حمل و نقل توجه خاصی شود.حمل ونقل پایدار به هیچ وجه به معنای حذف خودرو نیست.اما توجه به این مساله و هدف قرار دادن شیوه های جابجایی غیر موتوری همچون پیاده روی و دوچرخه سواری،خود به خود سبب کاهش آمد و شد و استفاده کمتر از خودرو های شخصی می شود.همچنین بر اساس تحقیقات انجام گرفته احتراز از استفاده خودرو و رویکرد به حمل و نقل پاک در ایجاد توسعه پایدار شهری به تنهایی کافی نیست. استفاده از حمل و نقل عمومی،دوچرخه سواری و پیاده روی برای نیز برای این امر کافی نمی باشد و به همراه آنها طرح های محدود کننده مانند کنترل توسعه شهری،محدودیت ترددبرای خودرو سواری،کنترل پارکینگ،کنترل سرعت و افزایش قیمت سوخت لازم است.[3]
اصول حمل و نقل پایدار
اصل اول: ایجاد فضاهای مناسب پیادهروی اصل دوم: ایجاد محیطی مناسب برای دوچرخهسواران و سایر وسایل نقلیه غیر موتوری
اصل سوم: حمل و نقل عمومی کم هزینه و گسترده اصل چهارم: مدیریت سفرها با ایجاد دسترسی برای پیاده روی پاک با کاهش تعداد وسایل نقلیه و با سرعت ایمن
اصل پنجم: حمل و نقل بار و کالا در پاکترین و ایمنترین حالت اصل ششم: اختلاط کاربریها یا یکپارچهسازی مردم با فعالیتها، ساختمانها و فضاها اصل هفتم: متراکم سازی ساختمانها و پیادهمحور و حمل و نقل عمومی محور کردن نواحی شهری اصل هشتم: افزودن امتیازات طبیعی، فرهنگی، اجتماعی و تاریخی
اصل نهم: مستقیم کردن مسیرهای پیادهروی با کوچک کردن بلوکهای شهری اصل دهم: بادوام ساختن و پایدارسازی
سفر پایدار
سفر پایدار، سفری است که در آن استفاده از وسیله نقلیه شخصی برای انجام سفرهای درون محله ای و کوتاه به حداقل رسیده و سفرهای پیاده ، به وسیله دوچرخه یا حمل و نقل عمومی جایگزین اینگونه سفرها می شوند.
سفر پایدار، سفری است که در آن تمام مولفه های توسعه پایدار از قبیل کیفیت های محیطی، اجتماعی و اقتصادی حالت توازن قرار دارند.در واقع سفر پایدار به دنبال دستیابی به راه حل هایی برای کاهش عوارض در بخش های مختلف است. [4]
محله پایدار
محله پایدار محله ای است که همه اعضا یا اجتماعات محله ای در حال حاضر و آینده از سطوح مناسبی در بهداشت و سلامت،زندگی مطلوب،امنیت،یکپارچگی میان محیط زیست و فعالیت انسانی و اقتصادی پویا برخوردار شوند.[ 5] محله پایدار محله ای است که دارای هویت مستحکم محله ای اعم از هویت کالبدی و فرهنگی و فعالیتی، وجود نشانه های شهری متمایز کننده آن با سایر محلات شهر،وجود فضاهای تعامل اجتماعی و مشارکت فعالانه و نظارت مستمر ساکنان می داند. [6]
اصول و معیارهای پایداری محله
در اغلب نظریه ها و تجربیات موجود در مقیاس جهانی، اصول و معیارهای بسیاری را میتوان برای توسعه پایدار در مقیاس شهر و محله مورد تجزیه و تحلیل قرار داد .از جمله این اصول و معیارها میتوان به سرزندگی و هویت،پویایی- سازگاری، تنوع، خوانایی و دسترسی اشاره کرد
اختلاط کاربری ها و رابطه آن با حمل ونقل پایدار
مبحث اختلاط کاربری ها به توزیع فضایی فرصت ها و خدمات شهری می پردازد.اختلاط کاربری ها را می توان در مقیاس های متفاوت جغرافیایی مورد بررسی قرار داد.ساده ترین سطح اختلاط،زمانی اتفاق می افتد که حداقل دو نوع کارکرد و فعالیت شهری در یک مکان ارائه شوند.مثلا بخشی از یک خیابان ممکن است در ساعات اوج ترافیک به عنوان یک محور مواصلاتی عمل کند و در سایر زمان ها،عملکرد یک پارکینگ را داشته باشد.یک ساختمان چند طبقه،می تواند کاربری های متفاوتی را در خود جای دهد؛کاربری های تفریحی،تجاری یا اداری ممکن است به طبقات مختلف اختصاص یابند.
پیش بینی می شود که چنین آرایشی از کاربری ها،در نهایت منجر به کاهش حجم سفر یا کاهش فراوانی استفاده از خودرو شود. [7] گفته می شود ترکیب کاربری های اراضی شهری ممکن است بر جدایی فیزیکی فعالیت ها تاثیر داشته باشد و لذا در میزان تقاضای سفر اثر گذار باشد.اگرچه برخی شواهد نشان می دهد این تاثیر گذاری در حدی که میزان تراکم تاثیر گذار باشد نیست. معذالک اختلاط کاربری ها ممکن است بر میزان تقاضای سفر به ویژه از طریق تمرکز زدایی مشاغل کمتر تخصصی اثر داشته باشد و این غالبا به صورت نسبت مشاغل محاسبه می شود.
-2 روش تحقیق :
در این تحقیق سعی بر آن است تا از روش توصیفی -تحلیلی برای رسیدن به اهداف طرح استفاده شود. در این طرح پس از بررسی و مطالعه مبانی نظری و همچنین بررسی ویژگی های مربوط به اختلاط کاربری ها،محله پایدار و سفر پایدار،شاخص های اولیه برای انجام مطالعات مشخص شدند و در نهایت با استفاده از روش کیفی تهیه چک لیست و مقایسه دو دویی این شاخص ها،شاخص های نهایی که می بایست برای تحلیل رابطه متقابل کاربری زمین و
حمل و نقل مورد بررسی قرار گیرند،انتخاب شدند.در مرحله ی بعد با بررسی لایه های اطلاعاتی کاربری زمین مربوط به طرح تفصیلی حوزه های مختلف شهر مشهد و تحلیل آنها در نرم افزارGIS، دو محله ی میعاد،هاشمی مهنه - واقع در حوزه شمال غرب - که به لحاظ شاخص های اجتماعی-اقتصادی تا حدود زیادی همگن ،ولی به لحاظ درجه اختلاط کاربری و سرانه کاربری های خدماتی ناهمگن بودند به عنوان محدوده های عملیاتی انتخاب گردیدند.سپس به بررسی و تحلیل شاخص های اختلاط کاربری،محله پایدار و سفر پایدار به صورت جزء نگر در محدوده های مورد مطالعه پرداخته شد.تا در نهایت میزان تاثیر تنوع و اختلاط کاربری ها بر تولید سفرهای پایدار در محلات شهری مشخص شود.
-3 یافته های پژوهش : معرفی محدودهای مورد مطالعه
به منظور پیاده سازی و تدقیق مطالعات نظری و همچنین بررسی فرضیات تحقیق، دو محله در شهر مشهد مقدس به عنوان محدوده های مورد مطالعه انتخاب شدند.با توجه به هدف کلی پژوهش که بررسی رابطه بین اختلاط کاربری ها با تولید سفر پایدار می باشد، سعی شده است تا محدوده های مطالعاتی به نحوی انتخاب شوند که به لحاظ شاخصه های اجتماعی-اقتصادی در شرایط نسبتا یکسان و در نظام توزیع کاربری ها و درجه اختلاط کاربری ها تفاوت داشته باشند.پس از انجام مطالعات دقیق در نهایت،محلات میعاد - اختلاط کاربری بالا - و هاشمی مهنه - اختلاط کاربری پایین - در حوزه شمال غرب مشهد به عنوان محدوده های مورد مطالعه انتخاب شدند. در ادامه به تفصیل به بررسی ویژگی های هر یک از این محلات و دلایل انتخاب آنها به عنوان نمونه موردی پرداخته می شود.
شهر مشهد به عنوان دومین کلان شهر مذهبی دنیا با جمعیت نزدیک به 3,5میلیون نفر، در دهه های اخیر از رشد و گسترش بسیار زیادی برخوردار بوده است، بطوریکه وسعت شهر از حدود 33 کیلومتر مربع در سال 1345 به حدود 205 کیلومتر مربع در سال 1385 رسیده است.
کاربری اراضی و شبکه معابر محدوده های مورد مطالعه • محله میعاد
کاربری مسکونی در محله میعاد با %49 بیشترین مساحت را داراست.همچنین کاربری های معبر با %31، بایر %12،تجاری%4، فضای سبز%2 ،اداری و آموزشی دبستان هرکدام %1 و سایر کاربری ها نیز زیر %1 از مساحت کل محله را اشغال نموده اند.این اطلاعات نشانگر این است که سرانه زمین بایر در محله میعاد بالا می باشد.در خصوص سلسله مراتب شبکه معابر در محله میعاد 6 درجه از معابر شهری وجود دارد،که سه درجه از این خیابان ها شامل شریانی درجه دو، دسترسی و جمع و پخش کننده نقش فرا محلی و سه درجه دیگر شامل محلی اصلی،محلی فرعی و کوچه ها نقش محلی دارند.در این محله خیابان هایی که نقش فرار محله ای دارند در حاشیه محله قرار دارند و معابر با درجه فرا محلی از درون بافت این محله عبور نمی کند.
