بخشی از مقاله
تحلیل توان محیطی برای توسعه شهری( منطقه مورد مطالعه شهر میامی)
چکیده
در مطالعات محیطی مهمترین راه نیل به توسعه مبتنی بر علم و شناخت علمی محیط ، توجه به پتانسیل ها ، ارزیابی توان های محیطی و بالاخره استفاده همه جانبه و منطقی از سرزمین است. این تحقیق در نظر دارد تا ضمن بیان ویژگی های طبیعی محدوده مورد مطالعه و میزان برخورداری منطقه از این شرایط و ویژگی ها ، به مشخص کردن درجه اهمیت این عوامل و ویژگی های آنها در فرآیند توسعه و در نهایت تعیین جهت مناسب توسعه آتی با استفاده از روش ارزیابی چند معیاره بپردازد . با توجه با اینکه هدف اصلی این تحقیق تحلیل توان محیطی شهر میامی جهت توسعه پایدار است، مطالعات و تلاش های صورت گرفته محدوده شمال جاده اتوبان مناسب و اولویت اول شناخته شد .
کلمات کلیدی: توان محیطی ،ارزیابی چند معیاره ، توسعه پایدار شهری، ،میامی
مقدمه
روند رو به رشد شهر نشینی و به تبع آن رشد شتابان فضای کالبدی شهرها ، یکی از نمود های برجسته در زندگی بشر امروزی تلقی می شود . بر همین اساس بکار گیری ساز و کار های کارامد در کانالیزه کردن توسعه فیزیکی شهر ها در بستر های مناسب را می توان امری اجتناب ناپذیر در فرآیند برنامه ریزی شهری در نظر گرفت .
توسعه و عمران در مناطق مختلف شهری ، روستایی و صنعتی که در بستر طبیعی قرار دارند همواره نیازمند مطالعه دقیق در ویژگی های طبیعی آنهاست ( ثروتی1387 ،ص . (14 توان های طبیعی هر ناحیه مهمترین عامل تعیین کننده نوع فعالیت های اقتصادی و همچنین توزیع جمعیت در آن ناحیه است ( (Mandal ,1989 :169
عوارض و پدیده های طبیعی در مکان گزینی ، پراکندگی ،حوزه ی نفوذ ، توسعه فیزیکی و مورفولوژی شهر و امثال آن اثر قاطعی دارند
. بدین معنی که گاه به عنوان یک عامل مثبت و زمانی به صورت یک عامل منفی و بازدارنده عمل می کنند (زمردیان ، .( 8: 1378 عوامل و عناصر تشکیل دهنده نواحی مختلف را منابع طبیعی و یا اکولوژیکی می نامند که شامل منابع فیزیکی و زیستی است و به صورت منفرد و یا ترکیبی مورد بهره برداری انسان قرار می گیرد ، استفاده از سرزمین بدون در نظر گرفتن تفاوت اکولوژیک و پتانسیل های محیطی ، باعث پیامد های ناگوار و تخریب محیط زیست می شود که در نهایت ، منابع طبیعی را در معرض تهدید قرار داده و محیط را از توسعه پایدار دور می کند(میر کتولی .(1389برای رسیدن به توسعه پایدار داشتن برنامه ریزی با تکیه بر ارزیابی همه جانبه محیط طبیعی امری ضروری است. با توجه به اینکه محیط زیست طبیعی پیرامون شهرها توان اکولوژیکی محدودی را برای استفاده ی انسان داراست بنابراین ارزیابی توان اکولوژیکی به عنوان هسته مطالعات زیست محیطی با پیشگیری بحران های موجود بستر مناسبی را دستیابی به توسعه پایدار شهری فراهم می آورد. ارزیابی توان محیط زیست (چه توان اکولوژیکی چه توان اقتصادی اجتماعی آن ) عبارت است از براورد استفاده ممکن انسان از سرزمین برای کاربری های کشاورزی ، مرتع داری ،جنگلداری ، پارک داری(حفاظت ، توریسم)،آبزی پروری ، امور نظامی و مهندسی و توسعه شهری ، صنعتی و روستایی در چهار چوب استغاده های کشاورزی ،صنعت، خدمات و بازرگانی است ( مخدوم ،.(25:1384
تصمیم گیری چند معیاره،، انتخاب گزینه برتر با در نظر داشتن معیارهای بسیار است که بیش از یک معیار سنجش در انتخاب گزینه برتر دخالت دارند . این معیارها می توانند کمی یا کیفی ، مثبت یا منفی باشند ( (Abdoos & Mozayeni, 2005,743 حدود 100 روش برای ارزیابی وجود دارد که قابل دستهبندی به 21 گروه هستند. از میان 21 گروه 5 گروه بیشتر کاربرد دارند . در بین 5 گروه روش تحلیل سلسله مراتبی یا AHP کاربرد بیشتر دارد.که در این تحقیق استفاده شد. در این تکنیک، ارزیابی مناسب بودن مناطق براساس شاخص امتیازدهی و اولویّتبندی به پارامترهای موجود در مدل اکولوژیکی تعیین میگردد.پس از ارزیابی پارامترها برای به دست آوردن مناطق مستعد باید همهی پارامترها را با هم ترکیب کرده تا مکانهای مناسب مشخص شوند
شهر میامی استان سمنان در شکل گیری نظم مکانی آن که در واقع یک روستا شهر می باشد با دارا بودن جاذبه های کشاورزی و طبیعی و اقتصادی تولید مازاد کشاورزی و با توجه به قرار گرفتن در مسیر جاده ترازیتی تهران مشهد عامل گسترش آن به ویژه در دهه اخیر گردیده است، این شهر جمله زیست بوم هایی است که دچار معضلات ناشی از عدم حاکمیت نظام انضباطی بر منابع طبیعی است و افزایش جمعیت ناشی از شهرستان شدن زودهنگام ومتعاقبا ورود مهاجرین به این شهر که این خود منجر به ساخت و ساز های بدون برنامه و تغییر زیاد در ساختار فضایی-کالبدی شهرو گسترش آن در در زمین های کشاورزی و باغات شهرو همچنین توسعه نامناسب آن به در جهات مختلف جغرافیایی شده است که این امر لزوم مدیریت ،برنامه ریزی ، هدایت آگاهانه ،سازماندهی اساسی و طراحی فضایی (برنامه ریزی)مناسب را دو چندان نموده است.
در زمینه پیشینه تحقیق می توان به تحقیقات اسنوولد و همکاران (2010) با هدف "ارزیابی نظام مند توان سرزمین در هلند در سه دهه اخیر" نیکرت((2010 با هدف "مقایسه تکنیک های تعیین مرز واحد های زمین با هدف ارزیابی توان سرزمین در دماغه غربی آفریقای جنوبی " شین و همکاران (2007) با هدف "ارزیابی اثر بخشی کاربری زمین در مقیاس منطقه ای " مالچوسکی (2006) با هدف "استفاده از روش ارزیابی چند معیاری مبتنی برGIS به منظور تحلیل تناسب کاربری زمین" اشاره کرد.
در داخل کشور ، زکیه غیور سالانقوچ و همکاران((1390 مکانیابی لندفیل شهر قوچان را با استفاده از تلفیق سیستم GIS و روش MCDA انجام دادند و دراین مطالعه مکان یابی مناسب برای یک ناحیه لندفیل در مجاورت شهر قوچان با استفاده از GIS و MCDA (تصمیم گیری بر مبنای آنالیزهای چندمعیاری) راتعیین کردند .. پور جعفر و همکارانش(( 1391 در مورد ارزیابی توان اکولوژیکی به منظور تعیین عرصه های مناسب توسعه در محدوده شهر جدید سهند پژوهش کرده اند و بهترین مکان مناسب برای توسعه شهری شهر جدید سهند که کمترین آثار سوء را در حال حاضر و در بلند مدت به دنبال داشته باشد، پیشنهاد داده اند .دکتر پور احمد (1391)نیز به همراه دو نفر از دانشجویان در مناطق مستعد توسعه شهری ، شهرستان بابلسر را با استفاده از روش ارزیابی چند معیاره( (MCE در محیط GIS بررسی کرده اند ومساحت هر یک از مناطق دارای تناسب ضعیف و بسیار ضعیف،تناسب متوسط ، تناسب بالا و بسیار بالا را ، به صورت تفکیک شده جهت توسعه آتی شهر پیشنهاد نموده اند.عزیزیان و همکاران((1392 نیزدر پژوهشی تحت عنوان(( ارزیابی توان اکولوژیک حاشه شهر تبریز به منظور توسعه پایدار شهری با رویکر د ((MCE بیان می دارند که برای رسیدن به توسعه پایدار داشتن برنامه ریزی با تکیه بر ارزیابی همه جانبه محیط طبیعی امری ضروری است. با توجه به اینکه محیط زیست طبیعی پیرامون شهرها توان اکولوژیکی محدودی را برای استفاده ی انسان داراست بنابراین ارزیابی توان اکولوژیکی به عنوان هسته مطالعات زیست محیطی با پیشگیری بحران های موجود بستر مناسبی را دستیابی به توسعه پایدار شهری فراهم می آورد.درمورد شهر میامی فریده باقری (1387) تحلیل هندسی و جنبشی نیمه باختری گسل میامی ، حسین رجبی((1390 مکان یابی فضاهای آموزشی ، شهره تاج و فاطمه دارآفرین (1390) تاثیر پذیری اقتصاد روستاها از نواحی صنعتی میامی ومیترا کسائیان((1391 در مورد نقش شهرهای کوچک درتوسعه حوزه نفوذ ، را مورد تحقیق قرار داده اند.
-2 مواد و روشها
2-2 محدوده و قلمرو پژوهش
شهر میامی در طول جغرافیایی 55 درجه و 39 دقیقه و عرض جغرافیایی 36درجه و 35 دقیقه و در ارتفاع 1025 متر بالاتر از سطح دریا واقع شده است. شهر میامی در شمال کویر واقع شده، حدود بخشی میامی از شمال به بخش جاجرم و شهرستان بجنورد استان خراسان شمالی و بخش مینو
دشت استان گلستان ، از جنوب به بخش بیارجمند، از مشرق به داورزن استان خراسان رضوی و از مغرب به بخش مرکزی شهرستان شاهرود محدود است. دارای آب و هوای متنوع و تا حدودی معتدل است، در قسنتهای جنوب کوهستانی وشمالی گرم است، در سال 1393 شهر دارای 4689 نفر جمعیت و 313 هکتار مساحت می باشد.
شکل(1) موقعیت محدوده مورد مطالعه
2-2 روش تحقیق
در این پژوهش از روش توصیفی تحلیلی استفاده شد ،با توجه به سوابق موجود، بر پایه 10 معیار و با روش همپوشانی وزن دار توان محیطی برای توسعه شهرمیامی تحلیل می شود.برای تجزیه تحلیل از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی با شناسایی و اولویتبندی عناصر شامل: هدفها، معیارها یا مشخصهها و گزینههای احتمالی در اولویتبندی بکارگرفته میشوند. این فرایند شامل مدل سازی ، قضاوت ترجیحی (مقایسات زوجی) و سازگاری در قضاوتها می باشد..
روش AHP در نرم افزار Expert Choice11 قابل اجرا است. در نرم افزار Expert Choice11 ابتدا معیارها و زیر معیارها مشخص و سپس با استفاده از روش مقایسه دوتایی وزن دهی انجام می گیرد. مواد و داده های لازم برای انجام این تحقیق به شرح زیر است:
- نقشه های توپوگرافی در مقیاس 1:25000 شهر میامی
- نقشه های زمین شناسی با مقیاس 1:100000
- نقشه های آب های زیر زمینی و فاصله از چاه ها
- نقشه طبقه بندی شیب و ارتفاع
- نقشه کاربری اراضی وضع موجود و پیشنهادی
- پرسشنامه جهت جویا شدن نظر کارشناسان متخصص و با تجربه
-3 تجزیه و تحلیل
در این پژوهش شناسایی منابع اکولوژیکی به عنوان گام اول ارزیابی و برنامهریزی سرزمین به شمار میرود. شکل شمارهی (2) اجزاء منابع اکولوژیکی مد نظر در پژوهش حاضر را نشان میدهد.
شکل(2) نمایش سلسله مراتب در تعیین محدوده مناسب
پارامترهای فوق نشان میدهد که برای ارزیابی توان محیط زیست هر منطقه نیاز به شناسایی تعداد زیادی از پارامترهای منابع طبیعی وانسانی است. این منابع برای این که برای ارزیابی آماده شوند، باید به صورت شناسنامه سرزمین یعنی نقشه منابع درآیند. به همین منظور وضع موجود اینمنابع به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته است.و با معیارهای استاندارد سنجیده شده است برای اولویت بندی بین معیارهای منتخب ده گانه ، به معیارها وزن داده شد تا درجه اهمیت هر فاکتور یا معیار در تعیین توان منطقه قابل محاسبه
باشد. وزن دهی در این بخش نسبی است و برای اولویت دهی به معیارها می باشد . وزن دهی معیارها و گزینه ها به روش مقایسه زوجی صورت گرفت. سیستم نمره دهی در این روش بر اساس طیف 9 تایی ساعتی صورت می گیرد. در جدول زیر روند ترجیحات سیستم نمره دهی نشان داده شده است.
جدول (1) درجه اهمیت معیارها
