بخشی از مقاله
چکیده
رسانهها و منابع اطلاعاتی نقش مهمی در توسعه پایدار جوامع روستایی ایفا کرده و متناسب با نیازها و عوامل متعدد دیگری زنان و مردان روستایی در دسترسی و استفاده از این منابع اطلاعاتی تفاوتهایی با همدیگر دارند. هرگونه برنامهریزی در این خصوص نیازمند شناخت وضعیت موجود و تفاوتهای جنسیتی میباشد. لذا این تحقیق توصیفی پیمایشی با هدف تحلیل جنسیتی سطح استفاده از رسانههای و منابع اطلاعاتی روستاییان انجام شد.
جامعه آماری تحقیق زنان و مردان روستایی شهرستان مراغه بود که با استفاده از فرمول کوکران 448 نفر از زنان و مردان روستایی از طریق نمونهگیری چندمرحلهای تصادفی انتخاب و مورد مطالعه واقع شدند. ابزار تحقیق پرسشنامه محقق ساختهای بود که روایی آن از طریق متخصصان موضوعی تائید و با انجام پیشآزمون و محاسبه ضریب آلفا کرونباخ بزرگتر از 0/9 برای شاخصهای ترکیبی مناسب تشخیص داده شد.
نتایج تحقیق نشان داد که زنان و مردان روستایی مورد مطالعه از رسانههای جمعی و سایر منابع اطلاعاتی فردی در حد کمی استفاده میکنند و در کل سطح استفاده مردان بیشتر از زنان میباشد. مهمترین منبع اطلاعاتی با استفاده بیشتر هر دو گروه، همسایگان و بستگان میباشد. بین زنان و مردان در میزان دریافت اطلاعات در تمامی رسانهها و منابع اطلاعاتی مورد استفاده به غیر از همسایگان تفاوت معنیدار در سطح یک درصد وجود داشت. سطح دریافت اطلاعات با متغیرهایی مانند تحصیلات، درآمد و بعد خانوار رابطه مثبت و معنیداری داشت.
مقدمه
درگیر کردن تمامی افراد و گروهها در فرایند توسعه، مهمترین وجه تمایز توسعه پایدار از تعاریف قبلی توسعه بوده و در تعریف جدید انسان محور توسعه محسوب میشود. اطلاعات یکی از عوامل سهگانه قدرت است که نقش محوری و حیاتی در توسعه جوامع دارد
تمدن بشری مرهون ارتباطات برای تبادل اطلاعات است و افزایش سریع و گسترش جمعیت انسانی در سراسر جهان نیاز به رسانههای ارتباطی را برانگیخته است . - Sen et al., 2016 - به عبارت دیگر، ارتباطات جزء جداییناپذیر هر موجود زنده اجتماعی است و یکی از مهمترین اجزا و عوامل محرک توسعه روستایی، ارتباطات است. فناوریهای ارتباطی شامل رسانههای جمعی و فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی، با سلطه بر عرصه توسعه سبب ایجاد تغییر اجتماعی، اقتصادی و رفتاری مطلوب در میان ساکنان نواحی روستایی میشود
ابزار انتشار اطلاعات فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی مجموعهای پیچیده و متغیر از کالاها، ابزارها و خدمات برای تولید، توزیع، فرآیند کردن و انتقال دادهها و اطلاعات میباشند که شامل ارتباطات از راه دور، پخش رادیویی و تلویزیونی، خدمات کامپیوتری، سختافزار و نرمافزار در رسانههای الکترونیکی نیز میشود و علاوه بر ایجاد ارتباط میان افراد ، در خود زنجیره فرایند ارتباطی و در ایجاد پیوند مؤثر هستند
بخش کشاورزی موتور اصلی رشد و توسعه اقتصادی در کشورهای درحالتوسعه است که به سبب ارتباطات گسترده با سایر بخشهای اقتصادی با رشد خود زمینه تولید ثروت، ایجاد بازار و ارزآوری و رشد صنعت را فراهم نماید
ترویج کشاورزی یکی از ضروریات بخش کشاورزی است. نقش اولیه ترویج کشاورزی، توسعه منابع انسانی و انتقال فناوری و اطلاعات در بخش کشاورزی است و از پیششرطهای اساسی برای دستیابی به توسعه پایدار کشاورزی است. ارتباطات یکی از کارکردهای ترویج کشاورزی است. ترویج هر هدفی که در بخش کشاورزی داشته باشد از انتقال فناوریهای نوین گرفته تا تسهیلگری در ایجاد تشکلها و سازمانهای محلی، برای تحقق اهداف خود نیاز به ابزار قوی ارتباطات دارد
ترویج کشاورزی از یکطرف به علت وابستگی به مبادله اطلاعات بسیار میان کشاورزان، و از طرف دیگر به علت تعدد نقشی که در نظام دانش و اطلاعات کشاورزی دارد؛ بهعنوان یک حوزه تمرکز فناوری اطلاعات شناخته شده است که میتواند تأثیر ویژهای در جامعه روستایی و توسعه کشاورزی داشته باشد داشتن ارتباطات نیازمند رسانههایی جهت ایجاد ارتباطات است. بنابراین رسانهها در کشاورزی و بهویژه ترویج کشاورزی و پیشرفت بخشهای مختلف اقتصادی، نقش گستردهای داشته و در ایجاد آگاهی و اطلاعات مربوط به فناوری و منابع طبیعی و محیطزیست در میان مردم روستایی نقش مهمی ایفا میکنند
عصر حاضر را به سبب سرعت گرفتن و شبکه ای شدن روابط عصر ارتباطات مینامند . امروزه محیط پیرامون پیچیدگیهای فراوانی دارد که دسترسی بیواسطه به اطلاعات را مشکل میکند - آقایی، . - 1387 رسانه وسیله انتقال اطلاعات میباشد و در عصر پیچیده امروزی و با گسترش رسانهها و ورود آنها به ابعاد مختلف زندگی، تجربه انسانی بیش از هر چیز متکی به رسانه است
امروزه وسایل ارتباطی و اطلاعاتی - رسانهها - ، نقش مهمی در تغییرات زندگی و توسعه در مناطق روستایی و شهری دارد ؟تغییرات مذکور، تدریجی است و در بلندمدت خود را نشان میدهد، بنابراین، در حال حاضر همگان بر نقش و تأثیر رسانهها در ایجاد تغییرات و دگرگونیهای اجتماعی، جدا از شدت و ضعف و حدود آن، اذعان دارند
رسانهها از جهات گوناگون و در میان گروههای مختلف اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است. بهعبارتدیگر، گروههای مختلف اجتماعی بنابر متغیرهای مختلف اجتماعی، فرهنگی بهگونهای با رسانهها پیوند خوردهاند
ازآنجاییکه بیشتر مردم آسیا و اقیانوسیه در مناطق روستایی زندگی میکنند، پر کردن شکاف دیجیتالی بین شهر و روستا یکی از مهمترین وظایف در جهت خلق جامعه و مردم جهتدهی شده و بهسوی جامعه اطلاعاتی است
زنان به عنوان نیمی از جمعیت جامعه - مظفری، 1394و روزی بیدگلی، - 1382 تربیتکننده هر دونیمه جمعیت بوده - روزی بیدگلی، - 1382 و نقش عمدهای در جامعه ایفا می کنند - مظفری، . - 1394 زنان در توسعه کشاورزی و روستایی نقش محوری داشته و پابهپای مردان در کارهای کشاورزی فعالیت میکنند .
امروزه مشارکت زنان در توسعه پایدار نه یک مسئله اختیاری بلکه یک امر ضروری است. توسعه منابع انسانی، عامل کلیدی و از الزامات مهم برای دستیابی به توسعه پایدار روستایی به شمار میرود - فتوتی و همکاران، . - 1391 ولی بااینوجود، سهم زنان در بخش کشاورزی از لحاظ عملیات و تصمیمگیری نادیده گرفتهمیشود
درواقع شرط تحقق توسعه پایدار حضور و مشارکت واقعی فعال زنان و مردان در فرآیند توسعه است. بیتردید حضور و مشارکت واقعی زنان وابسته به توانمندسازی آنهاست و توانمندسازی زنان مقدمه لازم برای حضور آنها در جریان توسعه است جنسیت ازجمله مهمترین متغیرهایی است که در تحلیل مخاطبان و استفادههای آنان از رسانهها جایگاه خاصی دارد
بنابراین بررسی تأثیر ویژگیهای مزرعه و خانوار کشاورزان و منابع اطلاعاتی از جمله مسائل مهمی است که میتواند راهنمای برنامهریزان و مسئولین امر جهت ارتقای پذیرش کشاورزان و روستائیان در بهرهگیری از فناوریهای نو در راستای کارآمدسازی فرآیند تولید باشد
در خصوص موضوع تحقیق مطالعات متعدیی صورت گرفته است که به برخی از این مطالعات اشاره می شود گلباز و همکاران - 1394 - در پژوهش خود با عنوان تأثیر کسب اطلاعات از کانالهای ارتباطی میان فردی انگورکاران بر مقدارصحیح کود در تاکستانهای شهرستان خرمدره به این نتیجه رسیدند که میتوان رفتار کشاورزان در مورد مصرف صحیح کود را از طریق متغیرهای سن باغداران، مداخلهگری دولت و کسب اطلاعات از کارشناسان جهاد کشاورزی شهرستان، بازدیدهای انجامگرفته از تاکستانهای خارج از روستا، فروشندگان سموم و نهادههای کشاورزی و کشاورزان نمونه و باتجربه تبیین نمود، بنابراین رفتار کشاورزان میتواند متأثر از منابع اطلاعاتی رسمی و غیررسمی باشد.
مؤیدی و حیاتی - 1394 - در پژوهش خود با عنوان اثربخشی برنامههای تلویزیونی کشاورزی از دیدگاه مخاطبان به این نتیجه رسیدند که درصد کمی از بهرهبرداران جزء مخاطبان این برنامهها بودند و تلویزیون در بین منابع کسب اطلاعات کشاورزی مخاطبان در جایگاه چهارم قرار دارد.
موسوی و همکاران - 1394 - در پژوهش خود با عنوان بررسی عوامل مؤثر بر رفتار اطلاعیابی کارشناسان جهاد کشاورزی و شرکتهای خدمات مشاورهای کشاورزی شهرستان مشگینشهر به این نتیجه رسیدند که سه منبع اطلاعاتی کارشناسان، کتب فارسی، گزارشهای علمی و فنی و پایگاههای اینترنتی هستند. دورههای آموزش ضمن خدمت، کتابخانه محل کار و تلویزیون سه مجرای مهم و ارتباطی آنها به شمار میروند.
اکبری و غلامی - 1392 - در مطالعه خود با عنوان بررسی نقش زنان در ترویج کشاورزی و تأثیر آن بر توسعه روستایی به این نتیجه رسیدند که زنان علاقهمندی بیشتری جهت شرکت در کلاسهای ترویجی و آموزشی در جهت توسعه کشاورزی و روستایی دارند.
سرادیپور و همکاران - 1392 - در پژوهش خود با عنوان نقش رسانههای جمعی در ارتقا آگاهیهای زیستمحیطی با تأکید بر توسعه پایدار در میان مردم روستا به این نتیجه رسیدند که بااینکه رادیو یکی از قدیمیترین رسانههای مورد استفاده در روستاها بوده ولی امروزه جایگاه خود را تا حد زیادی از دست داده است.
تلویزیون و سخنرانی افراد صاحبنظر بهعنوان ابزار اطلاعات توسط 52/5 درصد و 47/5 درصد از افراد ترجیح داده میشود. همچنین هیچکدام از افراد از برنامههای رادیویی و روزنامه را بهعنوان ابزار اطلاعات مورد استفاده قرار نمیدهند. 70 درصد افراد از فناوریهای جدید در حفظ منابع طبیعی اظهار بیاطلاعی میکردند . در نهایت به این نتیجه رسیدند که کانالهای اطلاعاتی میتواند نقش مهمی را برای پر کردن شکاف میان علم و جامعه را بازی کند.
خواجهنوری و همکاران - 1392 - به نقل از سایت اتحادیه بینالمللی مخابرات درباره شکاف جنسیتی در سال 2013 بیان میکنند که مردان بیشتر از زنان از اینترنت مصرف میکنند.
مهردوست و همکاران - 1392 - در پژوهش خود با عنوان مشارکت مردم روستایی در پروژههای آبخیزداری به این نتیجه رسیدند که اکثر پاسخگویان اطلاعات خود را از طریق مشاهده برنامههای آموزشی و ترویجی مرتبط با طرحهای آبخیزداری از تلویزیون و صحبت و کسب اطلاع از دوستان و آشنایان و کمترین میزان اطلاعات را از طریق ارائه اطلاعات و آموزش از طرف بخش خصوصی و مطالعه نشریات ترویجی در خصوص آبخیزداری داشتند.
کلانتری و همکاران - 1391 - در پژوهش خود با عنوان سنجش تأثیر جنسیت بر مصرف رسانهای در ایران به این نتیجه رسیدند که درمجموع جنسیت - به استثنا اینترنت، که همانند اکثر نقاط جهان تحت سلطه مردان قرار دارد- در نوع رسانه مورد استفاده در ایران عاملی تعیینکننده محسوب نمیشود که میتواند دال بر برابری جنسیتی در ایران، دستکم از منظر مصرف رسانهای باشد.
رضوانفر و همکاران - 1391 - در مطالعه خود به این نتیجه رسیدند که بیشتر کشاورزان از منابع اطلاعاتی و کانالهای ارتباطی به میزان کم استفاده میکنند و اولویتبندی منابع اطلاعاتی و کانالهای ارتباطی مورد استفاده برای کسب اطلاعات در خصوص راهکارهای آلودگی خاک، به ترتیب عبارت از تجارب قبلی، ارتباط با سایر کشاورزان و برنامه های رادیویی است.
