بخشی از مقاله
چکیده
هدف این نوشتار بررسی اصول پایداري اجتماعی درمسکن ایرانی و دستیابی به عوامل تاثیرگذار درایجاد آن می باشد.ضرورت این امر از آنجا ناشی می شود که پایداري اجتماعی در مسکن امري حائز اهمیت شمرده می شود، زیرا باعث ایجاد حس تعلق در استفاد کننده گان از محیط مسکونی می شود. پس از انجام مطالعات کتابخانه اي ومیدانی، با بررسی وتحلیل دو خانه ایرانی در دوران قاجاري و دستیابی به عوامل موثر بر پایداري اجتماعی درمعماري ایرانی و تاثیر آن برطراحی مسکن پرداخته شده و براساس نتایج به دست آمده به این سوال که عوامل موثر برپایداري اجتماعی در طراحی مسکن امروزي تاثیرگذار می باشد پاسخ داده شده است.
واژه هاي کلیدي: مسکن، پایداري اجتماعی، تعاملات اجتماعی
-1مقدمه:
خانه، مبدأ و مقصد زندگی روزمره انسان است. انسان ها براي کار و فعالیت اجتماعی از آن خارج می شوند وپس از انجام آن و کسب تجربه به خانه باز می گردند. خانه مکانی است که ما پس از تجربه ابعاد مختلف جهان پیرامون، به آن باز می گردیم.خانه براي انسان از چنان اهمیتی برخوردار است که می توان آن را مرکز دنیاي فرد نامید - نوربرگ شولتز، . - 1381 بنابراین خانه باید بتواند در فضاي درونی و جلوه بیرونی خود توقع “مرکز دنیاي فردي بودن”را برآورده سازد. امروزه به علت جبر زندگی یا تک بعدي نگري و توجه به اقتصاد، بسیاري از ارزش هاي انسانی، اجتماعی، بومی و فرهنگی نادیده گرفته می شود.»
خانه آدمی در بلوکهاي مس کونی در پشت چند پنجره یکنواخت و هم ش کل با دیگران قرار دارد که نه فقط براي میهمان، بلکه براي افراد خانواده نیز تشخیص آن از بیرون مش کل است - «پاکزاد، . - 225 - 235 : 1386در اثر چنین برنامه ریزي و طراحی، اینگونه انبوه سازي هاي کلیشه اي، انسان ها به صورت توده در کنار هم قرار می گیرند و به جاي این که گروه هاي اجتماعی مثبت گرا و هدفمندي تشکیل گردد، انبوهی از نفرها تشکیل می شود که کنارهم قرار گرفتن آن ها فقط ازدحام، شلوغی و هرج و مرج را در پی دارد. در چنین شرایطی، افراد خانواده براي تأمین حداقل امنیت آرامش از جمع فرار کرده، به کنج خانه پناه می برند. با توجه به نابسامانی هاي ذکرشده، بررسی اصول پایداري اجتماعی در مسکن ایرانی از مهمترین اهداف اي پژوهش می باشد.
-2پرسش پژوهش
از آنجا که نخستین حضور انسان در معماري، در فضاي سکونتی است و این فضا هنوز هم بزرگ ترین و گسترده ترین بستر تحقق این زندگی است. یافتن عواملی که کیفیت محیط را تحت تاثیر قرار می دهند و نهایتا موجب رضایت ساکنان از محل زندگی خود می شوند و فضاي خاطره انگیزي را براي ساکنان خود رقم می زنند، از پرسش هاي اولیه این پژوهش می باشد.
-3محدوده پژوهش
در بررسی موضوع این پژوهش، خانه هایی تاریخی در در استان اصفهان، شهرستان کاشان در پهلوي اول، به عنوان نمونه انتخاب شدند که مصادیق مربوط به آن را دربر دارند.
-4ادبیات تحقیق
1-4مسکن
خانه فضایی است که آدمی براي نخستین بار احساس تعلق فضایی را درآن تجربه می کند و درمدت کوتاهی به آن وابسته می شود. طراحی کالبدي مناسب فضاهاي داخلی هر مسکن ایرانی واصول ارتباطی مناسب آن با مساکن همجوار، تاثیر چشم گیري بر افزایش تعاملات اجتماعی ساکنان خواهدگذاشت؛ خاطرات خوش زندگی درآن مساکن، که تاکنون همراه تجربه کنندگان زندگی درآن ها می باشد؛ ازجمله این دلایل می باشد؛ زیرا خاطرات خوش هرانسان هم"ناشی از" و هم "همراه از"مطلوبیت برگرفته از زندگی درآن مساکن می باشد. آرامشی است که نه تنها به عناصرکالبدي موجود درخانه بلکه به فرهنگ جاري درآن نیز ارتباط دارد. نسبت کمی وکیفی مناسب میان وسعت وحجم فضاهاي مسکن، که ناشی از ازدحام و تراکم متناسب، تعداد افراد یا خانوارهاي ساکن درآن دوران باشد، کیفیت این آرامش را دربعد اجتماعی وباهم بودن وآرامش ناشی از داشتن همراه وهم راز تعریف می نماید - ارژمند، محمود، . - 1391
2-4معماري و تعاملات اجتماعی
بدون شک روابط ما با سایرین نقش تعیین کننده اي دراولویت هایمان در انتخاب سکونت گاه دارد و محیط ساخته شده باید بتواند نیازهاي مربوط به این روابط را پاسخ گوید. از سوي دیگر، می دانیم که فضاها، نقش هاي اجتماعی خاصی را بر ساکنان خود تحمیل می کنند و برخی الگوها و معیارهاي رفتاري را تقویت و برخی دیگر را تضعیف می کنند و در نهایت جهت و ابعاد جدیدي به رفتارهاي ساکنان خود می بخشند. عطف به این مفاهیم و با نظري به معماري گذشته در می یابیم که در آن معماري، این نیازها - نیاز به تعاملات اجتماعی و ارتباط با هم نوعان، حفظ حریم ها و نیاز به امنیت در جاي خود به خوبی پاسخ می گرفتند؛ به گونه اي که تأمین، تعریف و شفافیت مناسب قلمروهاي خصوصی، نیمه خصوصی و عمومی، همراه با افزایش تعاملات اجتماعی مد نظر قرار داشتند.
در نظریه هاي طرّاحی محیط اظهار نظرهایی راجع به چگونگی تأثیر طرّاحی بر تعامل اجتماعی شده است. با نظري به الگوهاي تعامل اجتماعی و قابلیت هاي محیط ساخته شده درمی یابیم که همان قدر که طراحی محیط و مواد و مصالح تشکیل دهندة آن، کانال هاي ارتباط اعضاي هر حلقه رفتاري را تحت تأثیر قرار می دهند، محیط ساخته شده نیز فرآیندهاي اجتماعی انسان رامتأثر می سازد - ارژمند، . - 27-38 :1391
3-4پایداري اجتماعی درمسکن
پایداري اجتماعی درمسکن به وضعیتی اطلاق می شود که ساکنین از زندگی در خانه ومجتمع خود از رضایت کافی برخوردار باشند واز ارتباط وتعامل باسایرین لذت برند. در این وضعیت، باگذشت زمان شرایط زندگی به نحوي می شود که تعاملات اجتماعی افزایش می یابد ومیزان احساس تعلق خاطر وحس دلبستگی به مکان زندگی در ساکنین افزایش خواهد یافت. بنابراین ساکنین براي حفظ سلامت وپایداري محل زندگی خود تمایل بیشتري خواهند داشت و درنگهداري وبهبود وضعیت موجود مشارکت وهماهنگی خواهند داشت. بنابراین عمر مفید مجتمع هاي مسکونی پایدار نسبت به مجتمع هاي دیگربشتر خواهدشد، هم چنین ارزش ریالی واحدهاي مسکونی این نوع مجتمع ها نیز در شرایط برابر بیشتر از سایر مجتمع هاست. پایداري اجتماعی منجربه افزایش بهره وري در مجتمع هاي مسکونی خواهدشد - ضرغامی، . - 1389
4-4 عوامل موثر برپایداري اجتماعی در مسکن
1-4-4 ارتباط وتعامل
انسان موجودي است اجتماعی و برقراري تعامل ازنیازهاي اساسی وي محسوب می شود انسان ازطریق ارتباط داشتن با دیگران توانایی هاي خود را می شناسد وهویت خویش را می سازد - تی وود، . - 1379از دیدگاه" کریستوفر الکساندر"ریا، رابطه متقابل اجتماعی میان نیازهاي اجتماعی انسان، وپیوند جویی واحساس تعلق به مکان وجود دارد و به عنوان یک عامل ضروري محسوب می شود. به عقیده وي ارتباط انسان ها بایکدیگر، با بوجودآمدن زمینه ها ي اجتماعی واجتماعی شدن به رشد فردي انسان کمک می کند - الکساندر،. - 1387
2-4-4 کیفیت زندگی
یکی از مهمترین عواملی که باعث ایجاد کیفیت محیط سکونت می شود، آسایش و راحتی درون خانه - فیزیکی - می باشد، با افزایش آسایش درون خانه، پایداري اجتماعی نیز افزایش می یابد؛ به عبارتی دیگر از نظر صاحب نظران؛ پایداري واحدهاي مسکونی قبل از هر عامل دیگري، تحت تاثیر آسایش درونی خانه است. آسایش درون خانه در پایداري تاثیر گذار می باشد و خود از متغیرهایی چون اندازه و کیفیت فضاهاي اصلی - نشیمن، پذیرایی، اتاق خواب - و کمیت و کیفیت فضاهاي خدماتی - آشپزخانه، سرویس بهداشتی - و انعطاف پذیري و قابلیت تغییر طرح داخلی خانه و نورپردازي فضاهاي بیرونی و داخلی
