بخشی از مقاله
چکیده:
باتوجه به اینکه یکی از شاهکارهای ادبیات وزبان پارسی غزلیات حافظ شیرازی در قرن هشتم میباشدکه ادبیات فارسی بر این شاهکار بی نظیر میبالد،وباعث فخر وشکوه آن در میان فارسی زبانان ویا بهتر بگوییم در گیتی پهناور است،ما در این تحقیق با رویکرد روایت شناسی باختین به بمفهوم خنده در دیوان حافظ پرداخته وبا منطق گفتگویی با مفاهیمی نظیر خنده بر خود،خنده کارناوالی،خنده چندآوایی،خنده تک آوایی،می پردازد،ومفاهیمی نظیر خنده از نوع مسخره،تحقیر،نیشخند،سرور وشادمانی و نوع جدیدی از خنده که در برخی از اشعار حافظ متجلی است،آن خندهی پدیدههای غیرجاندار با گرایش الهام از معشوق و تجلی ان با عکس المعل پدیدههای غیر انسانی. - خنده عاشق به معشوق به سبب عشق -
واین امر مارا برآن داشت،تابا بررسی غزلیات حافظ مفاهیم خنده را در این ابیات یافته،تامخاطب بادیدگاه حافظدراشعارش،نسبت به حاکمان وزور گویان زمانه آشنا گردد. بخصوص وقتی حافظ خنده وشادی رادر قالب طنزهای ظریف وگاه پیج وتاب دار میآورد.
ما در این تحقیق برآن شدیم با روش تحلیل وبررسی به مفاهیم خنده واشتقاقات آن درغزلیات حافظ وبررسی آن بر اساس نظریه باختین سنجیده وتفاوت وشباهتهای آنها راتبیین نمایم.
.1مقدمه:
حافظ یکی از بزرگترین غزل سرایان ایرانی است که تاثیر بسزایی درفرهنگ وادبیات ایران وحتی جهان گذاشته است.
حافظ علاوه بر شاعر بودن یک متفکر دلسوزاست.من هیچ نگرانی ندارم که بگوییم یک فیلسوف است.او یک تنه درمقابل ریاکاران زمانه ایستاده است،سخن او سخن همهی روزگاران است.
شعر حافظ سرشار از طنز است،یعنی مصرعها وبیتهایی که خنده بر لب ما میآورد، عملا ازدردهاسخن میگوید.
»محققان زیادی با شیوه روایت واینکه متن را میتوان از زاویههای مختلف مورد برسی قرار دادهر یک رویکرد خود رابیان میکنند،اما از این میان نظریه چند آوایی باختین میتواند به خوانند کمک کند تا مفهوم صداهای گوناگون وگاه صداهای پنهان حروف را مشخص کند
باختین در این بررسی ارتباط گفتگورا با انسان شناسی مطرح نموده که آرا منطق مکالمه نامیده است.که انسان تنها میتواند باارتبا ط با دیگران از خود و اطرافیانش آگاهی پیدا کند. منطق مکالمه ای با مفاهیمی نظیر چند آوایی،دگر آوایی،گفتمان دو آوایی و کار ناوالی تکمیل میشود. -
در این مقاله وبا توجه به ظرافت بیان حافظ درغزلیاتش نسبت به مفاهیم خنده ونحوهی استفاده او درشعروبکار بستن مفهوم خنده رابا طنزهای زیبا وگاهی با پیچ وتابهای شاعرانه،که مخاطب را به تفکر وتامل دراین خندهها وامی دارد.برآن شده ایم تا بااستخراج واژه خنده درغزلیات حافظ که بالغ بر 27واژه خنده مشاهده گردیده،وبررسی مفاهیم آنها،ومقایسهی آن بامفهوم خنده که باختین آن رامطرح کرده است،برای خونندگان - عادی - نکته ای از هزاران نکته یی که ممکن است خواننده عادی باآن غریب باشد،درک کنند.
در کار برد هر زبان دو نیرو عمل میکند نیروی مر کز گرا ونیروی مرکز گریز.نیروی مرکز گرا یا تک آوا سعی میکند تفاوتهای موجود در زبان رادر جهت ارائه زبانی واحد رها سازد.تک آوا دستگاهی از زبان رسمی است زبانی که هر کس میتواند به آن سخن گوید.ودگر آوایی یا مرکز گریز میخواهد زبان را به سمت تکثیر پیش بردمنو لوگ یا مکالمه مقابل تکگویی قرار میگیرد.منولوگ سخنی است که فرد در غیاب شخصیتها بیان میکند.ولی دیالوگ سخنی است میان دو یا چند شخصیت برقرار است.که افراد در آن میتوانند با گفتگوی رو در رو بر روی هم تاثیر گذاشته حتی رای یگدیگر را تغییر دهند ومی توان گفت مونولوگ نسبت به دیگران نا شنوا است.
به عقیدهی باختین تگ گویی بر آمده از منطق کلاسیک است که در آن هر گزاره ای یا صحیح است یا غلط این تفکر تناقض وتفاوتها را رد میکند در این منطق همواره یک آوا ویک منطق پذیرفته میشود. - قبادی،. - 76:1389گفت وگو در صورتی میتواند به منطق بینجامد که همرتبگی بین گفت وگو کنان وجود داشته باشد.او معتقد است منطق گفت وگو هم از طریق درونی وهم از طریق بیرونی میتواند محقق شود.در این دو نوع گفت وگو اگر آواها در کنار هم هم نشینی وهم زیستی کنند،بدون آنکه مبارزه ای برای حاشیه راندن همدیگر صورت بگیرد منطق گفت وگو برقرار میشود.
هدف این پژوهش بررسی نظریه منطق گفتگوی باختین در اشعار حافظ است.مقاله در پی یافتن دلایل وشواهدی احتمالی برای رد یا تایید این نظریه در دیوان حافظ به خصوص خنده کارناوالی وخنده اشیاء یا غیر جاندار در پی الهام از معشوق که نوعی جدید از خندهایی است که در اشعار حافظ نمایان است.
پیشینه پژوهش
بررسیهایی در این نظریه صورت گرفته که برای نمونه به،نقش انتقادی به رای باختین در باب حماسه با محوریت شاهنامه فردوسی کاظم دزفولییان وفرزاد بالو...تحلیل کارکرد خنده در شاهنامه بر اساس نظریه باختین احمد لامعی گیوی،سید مهدی ارفعی،عیسی دوست زاده. ونیز طبق برسیهای
به عمل آمده مقاله ای درباب خنده در غزلیات حافظ تا کنون مشاهده نگردیده استَ.
فرضیههای پژوهش
- آیا مفهوم خنده باختین در خندهای غزلیات حافظ مشاهده میگردد؟ چه تفاوتهایی بین خندهای حافظ با خندههای باختینی مشاهده میشود؟
- آیاخنده ای با مفهوم جدید - خنده پدیده غیر جاندار - در اشعار حافظ ملاحضه میگردد؟
ماقبل ازاینکه به موضوع اصلی مقاله بپردازیم لازم است ابتدا بصورت مختصر در خصوص مفاهیم وتعاریف باختین از خنده،وکارناوال دارد مورد بررسی قرارداده،تاخواننده سردرگم نشود.
خنده مورد نظر باختین تحقیر اهانت وشورش از لوازم اصلی است،ونیز خنده کارناوالی که بیشتردرحوزه رمان بررسی میشود بپردازیم.
