بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به اهمیت و جایگاه مدیریت دانش در سازمان های امروزی در این مقاله بر آن شدیم تا با تبیین سیره ارزشمند امام علی علیه السلام به عنوان حاکمی مدبر و کارآمد گامی در جهت کسب بینش نسبت به دیدگاه های ایشان به مدیرت دانش برداشته و براساس آن استراتژی هایی جهت بهبود مدیرت دانش و تسهیل در اجرای مدیریت دانش در سازمان ها برداریم.
در مقاله حاضر چرخه مدیریت دانش به عنوان مبنا قرار داده و تمام حکمت ها و نامه های موجود در نهج البلاغه و احادیث غررالحکم و درراکلم بررسی شد و احادیث، حکمت ها و نامه های مرتبط شناسایی و براساس آنها موتورهای - دینامیزم ها - تقویت کننده و تضعیف کننده چرخه مدیریت دانش با استفاده از رویکرد سیستم داینامیک مدلسازی شد. بعد از مدلسازی و تست مدل به شبیه سازی آن پرداختیم و نهایتا براساس نتایج شبیه سازی، استراتژی هایی با توجه به سیره امام علی - ع - جهت بهبود مدیرت دانش استخراج شد که عبارتند از: شناسایی شاخص های تفکیک دانش، استراتژی مدیریت دانش مبتنی بر احساس نیاز افراد سازمان، جهت گیری بسمت ایجاد سازمان یادگیرنده از طریق یادگیری تک تک افراد، شناسایی موانع تسهیم دانش و موتورهای رشد آن، تدوین استراتژی تربیت نیروی انسانی شایسته.
-1 مقدمه
در قرن حاضر که عصر اطلاعات را پشت سر گذاشته و در عصر دانش و فناوری قرار داریم ویژگی هایی بر زندگی بشری چه در سطح فردی، گروهی، اجتماعی و سازمانی حاکم شده است که از یک طرف نیاز به دانش را مشهود ساخته و از طرف دیگر انتخاب استراتژی صحیح استفاده از دانش را ضروری تر کرده و مهم تر از آن نیاز انسان ها در این انبوه اطلاعات و دانش به دانش صحیح و عمیق و وابسته به منبعی موثق مانند وحی و دیدگاهی درست را پر اهمیت ساخته است. در این عصر، سازمان های امروزی که با سرعت زیاد تغییرات، محیط متلاطم و با عدم اطمینان بالا و افزایش اهمیت روز افزون دانش و استفاده از آن به عنوان منبع و منشا مزیت رقابتی روبرو هستند - 1 و - 2 نیاز به رویکردی جامع و پویا در جهت حمایت از خلق، کسب، تسهیم، و بکارگیری دانش - - 3 چه دانش ضمنی و چه آشکار را برای مواجهه با این دنیای جدید ضروری ساخته است - . - 4 در این شرایط مدیریت دانش با استراتژی مناسب بر انجام صحیح عملکرد سازمان اثر می گذارد - . - 5
در ادبیات موضوع، مدل ها و استراتژی های مختلفی برای مدیریت دانش ارائه شده است که هریک به جنبه هایی از مدیریت دانش پرداخته اند ولی نتوانسته اند همه ی جنبه های لازم برای مدیریت دانش اثربخش را ارائه کنند - - 6 و این سبب شده تا در حدود %80 اقدامات مدیرت دانش به شکست بیانجامد - . - 7 در نتیجه همانطور که اشاره شد نیاز است تا استراتژی مدیریت دانش با استفاده از منبع مناسب دانشی تدوین گردد. در این میان دانش ائمه و انبیا الهی به عنوان دانش عمیق و مبتنی بر وحی و آموزه های دینی می تواند راه گشای مسائل جامعه بشری باشد. سیره، رفتارهاینسبتاً ثابت و ضابطه مندی است که دارای استمرار می باشد. سیره اخلاقی و تربیتی معصومین - علیهم السلام - ، هرگونه عمل و رفتاری است که از معصوم - علیهم السلام - در محیط فردی، اجتماعی، و تربیتی به منظور خودسازی یا اثرگذاری بر دیگران؛ سرزده است به گونه ای که هر کدام در قلمرو کاربردی خود، می تواند منشأ استخراج سبک و روش کلی رفتار قرار گیرد. سیره، اقسامی دارد: سیره فردی و اجتماعی، سیره اخلاقی و تربیتی، سیره قولی و فعلی و سیره عقلایی و متشرعه. - - 8 سوالی که باید ابتدا پاسخ داد این است که اولا چرا سیره ائمه می تواند راه گشا باشد و ثانیا سیره امام علی - ع - چه ویژگی های خاصی را در این زمینه دارد:
-1 معصومیت ائمه: در اصطلاح علم کلام به کسی »معصوم« گفته می شود که دارای موهبت الهی آگاهی کامل و دایم به زشتی گناه و اراده قوی بر مهار کردن تمایلات نفسانی با عنایت خاص الهی می باشد. به عبارت دیگر فرد معصوم از جانب خدا با داشتن اختیار مانند سایر انسان ها دارای موهبت عصمت است. در نتیجه فرد معصوم عاری از گناه و اشتباه است و سیره آنها نیز عاری از خطا است و منبعی راهنما می باشد.
-2 دانش وابسته به وحی: جمع دانش اکتسابی و ذاتی یا به عبارت دیگر جمع دانش بشری و الهی.
-3 مدیر ارشد بودن امام علی - ع - : وی علاوه بر اینکه ولی امر بود - ولایت باطنی - دارای ولایت ظاهری و رهبری و حاکم بر مردم نیز بود. به عبارت دیگر چون سیره، دارای ویژگی هایی چون: منشأ الهی، دارای عمق محتوایی، مفسر قرآن بودن، ارائه دهنده ارزش های اسلامی و برخورداری از جامعیت و شمولیت می باشد می تواند منبع مناسبی جهت بهبود مدیریت دانش گردد. - - 8 لذا در این مقاله براساس سیره امام علی - ع - به مدیریت دانش نگریسته و از دیدگاه ایشان استراتژی ها مناسب جهت مدیریت دانش را استخراج می کنیم.
-2 ادبیات موضوع
در این قسمت ابتدا تعریفی از سیره معصومین آورده شده و درباره سیره امام علی - ع - توضیحاتی داده شده است. سپس در قسمت بعدی مدیریت دانش تشریح شده و رویکرد سیستم داینامیک نیز معرفی می گردد.
1؛-2 سیره امام علی - ع -
واژه شناسان معانی متعددی برای کلمه »سیره « ذکر کرده اند؛ مانند: روش، طریقه، سنت، - - 9 سبک و نحوه انجام دادن کار، حرکت در روز، حرکت در شب و مطلق حرکت کردن و راه رفتن و نوع و سبک رفتار - . - 10 سیره در قران به معنای حالتی است که انسان یا غیر او بر آن حالت زندگی می کند؛ چه آن حالت غریزی باشد و چه اکتسابی. - - 11 سیره در اصطلاح به معانی متفاوتی به کار رفته و تعریف واحدی که مورد وفاق همه ی اندیشمندان باشد، تاکنون درباره ی آن وجود ندارد. سه نوع نگرش به سیره وجود دارد:
• نوع اول: برخی از سیره شناسان آن را به معنای طریقه و حالت دانسته که برگرفته از مفهوم لغوی آن است. - - 12
• نوع دوم: بعضی دیگر سیره را برابر با تاریخ و ثبت وقایع تاریخی قرار داده که دامنه وسیعی همانند تاریخ پیدا می کند. - - 12 چنان که عرف تاریخ نویسان همین معنا را تأیید می کند و برداشت عمومی آنها از سیره، ذکر حوادث و سرگذشت افراد می باشد که سیره های تدوین یافته به وسیله آنان، گواه بر این امر است. - - 13
• نوع سوم: هم چنین سیره را بر چگونگی رفتار انسان نیز اطلاق کرده اند که شامل همه ی فعالیت های فرد می شود. - - 13 شهید مطهری بیان می کند که سیره بر نوع و سبک خاص رفتار دلالت دارد، به نظر ایشان هر رفتاری را نمی تواناصطلاحاً سیره نامید؛ بلکه رفتاری که دارای روش و سبک ویژه باشد، مصداق سیره خواهد بود؛ برخی دیگر از سیره نویسان بر همین اساس »سبک و قاعده رفتار« را معنای سیره دانستند که بنابراین قواعد حاکم بر رفتار فرد را باید جست و جو کرد. - - 4 درمجموع سه معنا از تعریف های پیش گفته به دست می آید: یکی معنای لغوی، دیگری معنای عام سیره که عبارت است از ثبت وقایع تاریخی و سرگذشت افراد، سوم معنایی خاص که سبک و قاعده رفتار می باشد. تفاوت دو معنا اخیر علاوه بر میزان شمول و فراگیری، در این جهت نیز ظاهر می شود که سیره به معنای اول، یکی از مصادر سیره به معنای دوم است؛ یعنی از بررسی عملکرد افراد در طول زندگی او، می توان به سبک و روش رفتاری وی دست یافت. سیره دارای انواع و اقسامی است که هر کدام در زمینه ی خاصی به کار می رود و در حوزه کاربرد خود، معتبر و تأثیرگذار است. در جدول زیر انواع سیره تشریح شده است.
انواع سیره - 8 -
نوع سیره توضیحات
سیره فردی به رفتارهایی اطلاق می شود که بیشتر جنبه شخصی دارد و ناظر به عملکرد فرد است، نه دیگران. و اغلب به قصد خودسازی و سیره فردی تکامل روحی و معنوی فرد و یا جهت گذران زندگی صورت می گیرد؛ نظیر عبادات و یا کارهای معمول شبانه روزی. بنابراین، سیره فردی معصومین - علیهم السلام - قلمرو وسیعی پیدا می کند و همه ی فعالیت های فردی آنان را فرا می گیرد. ساده زیستی، نظم، انضباط و امثال اینها، در حوزه سیره فردی قرار می گیرند. سیره سیره اجتماعی در برابر سیره فردی قرار دارد و منظور از آن، رفتارهایی است که در ارتباط با دیگران انجام می گیرند و اگر فرد تنها باشد، اجتماعی به انجام آن اقدام نمی کند. تعاون و همکاری و حسن معاشرت را می توان در زمره سیره اجتماعی شمرد. اگر این رفتار نیکو در محیط خانواده بود، به سیره خانوادگی و اگر فراتر از آن در محیط اجتماع بود، به سیره اجتماعی تعبیر می شود.
سیره در حوزه اخلاق و تربیت، با سیره در حیطه فردی و اجتماعی ارتباط نزدیک دارد. زیرا سیره اخلاقی تفاوت چندانی با سیره فردی ندارد و هر دو ناظر به رفتارهای شخصی انسان هستند. سیره اجتماعی هم تمایز قابل توجهی از سیره تربیتی نداشته و هر دو در ارتباط با دیگران شکل می گیرند و ظرف وجودی آنها، فضای اجتماعی است. تفاوت آنها در این است که سیره تربیتی به منظور دیگرسازی انجام می سیره گیرد و سیره اجتماعی ممکن است چنین هدفی نداشته باشد. سیره فردی نیز به یک اعتبار، اعم از سیره اخلاقی است. نکته قابل توجه آن اخلاقی و که سیره فردی معصومین - علیهم السلام - از آن جهت که همراه با آداب و سنت های خاص است و اگر آن آداب و روش ها به خوبی تبیین تربیتی گردد، جنبه آموزندگی و سازندگی خواهند داشت، سیره فردی آن بزرگواران هم مورد نظر خواهد بود. تفاوت سیره اجتماعی و تربیتی در این است که سیره اجتماعی به رفتارهایی گفته می شود که تنها در عرصه ی اجتماع شکل گرفته و هدف تربیتی نداشته اند، اما سیره تربیتی، جنبه دیگرسازی دارد و منظور از آن، پرورش دیگران و نهادینه کردن ارزش ها در وجود آنها در قالب رفتارهای عینی است.
بنابراین، سیره اجتماعی، فراتر از سیره تربیتی است و دامنه وسیع تری به خود می گیرد و ممکن است بخشی از رفتارهای اجتماعی جنبه تربیتی نداشته باشند. سیره قولی یکی دیگر از تقسیمات سیره، تقسیم آن به قولی و فعلی است؛ زیرا سیره، اعم از گفتاری و رفتاری است و سبک و روشی که معنای خاص و فعلی سیره است، در هر دو حوزه، مصداق پیدا می کند. از آن جا که گفتار، نوعی رفتار است و می تواند سبک ها و روش های گوناگون داشته باشد؛ وقتی سیره مورد بحث و بررسی قرار می گیرد، تنها رفتار منظور نیست، بلکه گفتار را هم شامل می شود. سیره سیره عقلا نیز از اقسام سیره است که در فقه کاربرد زیاد دارد و در علم اصول مورد بحث قرار می گیرد. توافق عقلای عالم از هر ملت و عقلایی مذهبی بر انجام یا ترک کاری را سیره عقلا گویند. بر این اساس، سیره عقلا از همه ی انواع سیره، عام تر است و اختصاص به مسلمان و غیر - بنای عقلا - مسلمان ندارد، بلکه همه ی عاقلان جهان را شامل می شود. سیره رفتار پیروان یک شریعت بر عمل یا ترک یک کار، به سیره متشرعه تعبیر می شود. سیره متشرعه، شرعی یا اسلامی، وفاق مسلمانان بما هم متشرعه مسلمان بر فعل یا ترک امری است. مهم ترین ویژگی های سیره معصومین - علیهم السلام - عبارتند از:
