بخشی از مقاله
چکیده
مسئله تربیت و آراستگی به فضائل اخلاقی از جمله مسائلی است که از دیرباز مورد توجه بوده و بخش زیادی از کتب آسمانی و سیره عملی پیامبران و امامان را به خود اختصاص داده است. تربیت صحیح کودک زیر بنای پرورش انسانهای سالم و در نتیجه جامعه ای سالم خواهد بود. در این نوشتار برآنیم که با توجه به سیره و روایات امام علی علی - ع - به این سوالات پاسخ دهیم که:
- تربیت کودک به چه معناست وچه اهمیتی دارد؟
- عوامل تربیت کودک کدامند؟
- هدف نهایی از تربیت فرزند چیست؟
- چه راهکارهایی را جهت تربیت فرزند در سیره وکلام امام علی - ع - می توان یافت؟
و در انتها به این نتیجه می رسیم که در سیره تربیتی امام علی - ع - همه عناصر یک نظام تربیتی جامع که شامل مصالح دنیوی و اخروی انسانهاست ارائه شده است. روش این تحقیق تحلیلی توصیفی می باشد.
مقدمه
تربیت از ابتدایی ترین و اساسی ترین نیازهای زندگی بشری است. از دیدگاه اسلام انسانها برای پیمودن را زندگی و رسیدن به قله سعادت احتیاج به اسوه و الگوی عملی و تربیتیِ کاملی دارند تا با عمل به سیره و فرامین آنان راه بندگی و سعادت را سریعتر و بدرستی طی کند و به کمال نهایی و رضایت الهی برسند. در این میان معصومین علیهمالسلام بهترین و مطمئنترین الگوهای تربیتی هستند و ارائه دیدگاههاو کشف و عرضه سیره تربیتی آنان ضرورتی انکارناپذیر می باشد.
از دیدگاه امام علی علیهالسلام ،هیچ میراثی به مانند ادب و تربیت وجود ندارد و گرانبهاترین چیزی که پدران برای فرزندانشان به ارث میگذارند، ادب است. تربیت فرزند نقشی اساسی دارد تا آنجا که دین مبین اسلام برای پرورش فرزند از دوران قبل از انعقاد نطفه تا بزرگسالی اش برنامه و دستور دارد. در این میان تربیت فرزند در دوران کودکی نقشی اساسی دارد، دوران کودکی دورانی که به گفته ی امام علی - ع - صفحه ی ذهن کودک مانند زمین خالی و آماده ای است که هر بذری در آن بکارند، به بار خواهد نشست.
آموزش در دوران کودکی و نوجوانی مانند نقشی است که بر روی سنگ کنده شود. در نظام تربیت اسلامی هدف نهایی از تربیت، رسیدن فرزند به مقام اطاعت وعبودیت الهی است. علی - ع - نتیجه تربیت صحیح را پرورش فرزند صالح دانسته است، از دیدگاه آن حضرت فرزند صالح مایه انس و آرامش والدین، نیکوترین یادگار و بلکه مساوی با همه یادگارهای باقیمانده از والدین است.
دوران کودکی یکی از بهترین اوقات برای تربیت فرزند می باشد، کودک در این دوران قلبی آسمانی و پاک دارد و پلیدیها و هواهای نفسانی به او حمله ور نشده است. قلب کودک در این دوران بسان خاکی مرغوب و پاک از هر نوع آفتی آماده کشت هر بذری است که می توان از آن بهترین محصول را برداشت کرد. تربیت کودک دارای ابعاد مختلفی مثل تربیت اخلاقی، دینی، علمی، اجتماعی، جسمانی و... می باشد که در این نوشتار به برخی از این ابعاد تربیتی در گفتار و سیره امام علی - ع - اشاره می کنیم.
اهمیت تربیت فرزندان
تربیت از ابتدایی ترین و اساسی ترین نیازهای زندگی بشری است. از دیدگاه اسلام انسانها برای پیمودن را زندگی و رسیدن به قله سعادت احتیاج به اسوه و الگوی عملی و تربیتیِ کاملی دارند تا با عمل به سیره و فرامین آنان راه بندگی و سعادت را سریعتر و بدرستی طی کند و به کمال نهایی و رضایت الهی برسند. در این میان معصومین علیهمالسلام بهترین و مطمئنترین الگوهای تربیتی هستند و ارائه دیدگاههاو کشف و عرضه سیره تربیتی آنان ضرورتی انکارناپذیر می باشد.
از دیدگاه امام علی علیهالسلام ،هیچ میراثی به مانند ادب و تربیت وجود ندارد :
و گرانبهاترین چیزی که پدران برای فرزندانشان به ارث میگذارند، ادب است. چون مال ازبین می رود ولی ادب باقی میماند.
تربیت فرزند نقشی اساسی دارد تا آنجا که دین مبین اسلام برای پرورش فرزند از دوران قبل از انعقاد نطفه تا بزرگسالی اش برنامه و دستور دارد. در این میان تربیت فرزند در دوران کودکی نقشی اساسی دارد، دوران کودکی دورانی که به گفته ی امام علی - ع - صفحه ی ذهن کودک مانند زمین خالی و آماده ای است که هر بذری در آن بکارند، به بار خواهد نشست:
همانا قلب حَدَث مانند زمینی خالی است که هر بذری در آن بکارند، می روید . - تحف العقول، النص، ص: - 70
آموزش دوران کودکی و نوجوانی به اندازه ای است که امام علی فرمود: تأثیر علم آموختن در کودکی مانند نقشی است که بر روی سنگ کنده
هدف نهایی از تربیت فرزند
در نظام تربیت اسلامی هدف نهایی از تربیت، رسیدن فرزند به مقام اطاعت وعبودیت الهی است، هدف نهایی، تربیت انسانی است که مطیع پروردگار و تسلیم درآستان او باشد. علی - ع - درضمن حدیثی، هدف نهایی از تربیت را بهطور غیر مستقیم بیان نموده و بهراستی آن حضرت در سفره تربیتی خویش بدین هدف تحقق بخشیده و فرزندان خود را با توجه به آن، تربیت نمودهاند. علی - ع - فرمود:"من از خداوند خویش طلب فرزندان زیبا چهره و نیکوقامت ننمودهام، بلکه از پروردگارم خواستهام فرزندانم مطیع او باشند و از او بترسند تا وقتی با این صفات به آنها نظر افکنم مایه چشم روشنی من باشند.
آثار و نتایج تربیت فرزند از دیدگاه امام علی - ع -
علی - ع - نتیجه تربیت صحیح را پرورش فرزند صالح دانسته است، از دیدگاه آن حضرت فرزند صالح مایه انس و آرامش والدین است لذا میفرماید: "انس و آرامش در سه چیز است: همسری که با شوهرش توافق داشته باشد و فرزند صالح گلی از گلهای بهشت است.
حضرت علی - ع - در سخن دیگری فرزند صالح را نیکوترین یادگار و بلکه مساوی با همه یادگارهای باقیمانده از والدین، معرفی مینماید:
مرحوم خوانساری در ترجمه و شرح خود بر "غررالحکم و دررالکلم" ذیل این حدیث میگوید: فرزند صالح نیکوتر دو یاد است یعنی اسباب یاد کسی بنیکوئی دو تا است یکی فرزند صالح که از او بماند و دیگری سایر اسباب آن و فرزند صالح نیکوتر از همه آنها است یا این که آن را با هر سببی که بسنجند آن نیکوتر است از آن سبب.
آن حضرت در سخنی فرزند ناصالح را مایه نابودی شرف و بلندی مرتبه پدران خود و عیبناک کنند خودمعرفی مینماید . و در کلامی دیگر از فرزند ناصالح به آلوده کنندهپیشینیان خود و فاسد کننده اولاد و بازماندگان یاد میوَلَدُکنند. و در بیانی بلیغ، فرزند ناخلف را شدیدترین مصیبتها معرفی نموده اند
تربیت کودک درگفتار و سیره امام علی - ع -
امام علی - ع - فرزند را عطیهای الهی می دانند که والدین در برابر این نعمت خدا باید سپاسگذار خدا باشند در نهجالبلاغه آمده است که: در حضور امام علی - ع - مردی به دیگری تولد پسرش را این چنین تبریک گفت: تو را مبارک باد این گزیده سوار.
