مقاله جلوه­های اقتصاد مقاومتی در سیره و سخنان حضرت علی ( ع )

بخشی از مقاله

چکیده

امنیت اشتغال و درآمد و در کل امنیت اقتصادی در جامعه متضمن امنیت در عرصههای داخلی و خارجی است. زیرا امنیت تنها در عرصه انتظامی و جاسوسی خلاصه نمیشود بلکه یکی از قطعات تکمیلکننده پازل امنیت، امنیت اقتصادی استاقتصاد. مقاومتی بحثی کاملاً راهبردی است و برای همه کشورهایی که دارای اهداف متعالی و روحیه استقلال طلبی هستند، ضرورتی اجتنابناپذیر است زیرا شاهرگ عزت و استقلال، قیام و پویایی یک کشور، اقتصاد آن کشور است. از آنجایی که اقتصاد مقاومتی دارای یک عقبه بسیار قوی و عمیق دینی است، پس ریشههای آن را باید در آموزههای اولیه اسلامی جستوجو کرد.

مقاله حاضر تلاش میکند مبانی اقتصاد مقاومتی را براساس سیره و سخنان امیرالمومنین علیعلیهالسلام بررسی کرده و ثابت کند مباحث اقتصاد مقاومتی در سیره و زندگی معصومین علیهمالسلام مخصوصاً امام علی علیهالسلام از اهمیت والایی برخوردار بوده است و مؤلفههای اقتصاد مقاومتی در نهجالبلاغه جامعترین الگوی علمی و عملی در جامعه میباشند. در این مقاله پس از مفهومشناسی اصطلاحات کلیدی، مبانی اقتصاد مقاومتی براساس کلام امیرالمؤمنین علیهالسلام در سه عرصه تولید، توزیع و مصرف مورد بررسی قرار میگیرد. 

مقدمه 

مهمترین عامل اثرگذار در اداره امور زندگی بشر اقتصاد است که معیشت افراد جامعه را تأمین و نیازهای مادی و جسمانی آنها را برطرف میکند. رشد اقتصادی جامعه نشان دهنده اقتدار ملی، استقلال و عزتمندی و عامل برتری جامعه در سطح جهانی است. تفکر اقتصاد مقاومتی، بمعنای آنست که در کوتاهمدت میبایست کانونهای فشار و تحریم، شناسایی شود و با آن مقابله صحیح و مؤثر صورت گیرد و در بلندمدت باید تهدیدات را به فرصتها تبدیل کرد که این امر، با مشارکت عمومی و مدیریت مدبرانه امکانپذیر خواهد بود.

پس با تأکید بر مزیتهای تولید داخلی، کاهش وابستگی و خوداتکایی این مهم بدست میآید. برای تسلط بر جامعه اسلامی، دشمنان راههایی را بکارمیگیرند که یکی از این راهها ایجاد فشار و تحریم در بعد اقتصادی است که تنها راه عبور از این تهدیدات تبیین صحیح اقتصاد مقاومتی است. از آنجایی که اقتصاد یک اصل عقلایی است و اگر آیه یا روایتی در اینباره رسیده باشد امری ارشادی خواهد بود، در این نوشتار به این سوال جواب خواهیم داد که علاوهبر این اصل عقلایی، آیا در آموزههای اسلامی راهکارهایی برای رسیدن به اقتصاد مقاومتی وجود دارد یا خیر؟

تعریف اقتصاد مقاومتی

اقتصاد مقاومتی بر گرفته از دو واژه اقتصاد و مقاومت است. پس برای روشن شدن مفهوم اقتصاد مقاومتی باید دو واژه را جداگانه تعریف کنیم.

اقتصاد در لغت

اقتصاد در لغت از ریشه ثلاثی مجرد »قصد« به معنای راست و مستقیم است. در کتب لغت طریق قصد به معنای راه مستقیم آمده است - لغتنامه دهخدا، 1362ش: . - 322/37 خلیل ابن احمد درباره واژه »قصد« میگوید: قصد بمعنای استقامه الطریق یعنی پایداری در راه است. میانهروی در زندگی اقتصادی آن است که نه اسراف کند و نه سختگیری - العین،1410ق: ج. - 54/5 در المفردات گفته شده: اقتصاد به معنای اعتدال در امور است بدون افراط و تفریط به تناسب هر موضوع. در اقتصاد، اعتدال به پرهیز از از اسراف و بخلورزی است - المفردات فی غریب القرآن، 1412ق: . - 972 همچنین ابن منظور درباره این واژه میگوید: عمده معنای اقتصاد همان اعتدال و میانهروی است.

هرگاه گفته شود: »علیکم بالقصد« یعنی بر شما باد ملازمت حد وسط بین افراط و تفریط در همه امور؛ اعم از قول و فکر و عقیده و چیزهایی مانند آن - لسان العرب، 1374ق: . - 353/3 نتیجه اقوال لغت شناسان این میشود که مصطفوی در التحقیق میگوید: اصل در معنای قصد، توجهکردن به کار و اقدام عملی بر انجام آن است. دیگر معانی مانند اعتدال حالی و مقالی و مقامی از لوازم معنای اصلی به شمار می روند - التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، 1368ش: . - 268/9 شایسته است متذکر شویم در زبان عربی واژه اقتصاد در معنای عام بکار رفته و در روایات نبوی و آیات قرآن کریم در مورد مسائل زندگی، اعتدال، بخشش و هزینه، برقراری توازن میان دخل و خرج و جلوگیری از حیف و میل بکار رفته است - مکتب اقتصاد اسلام، 1390ش:. - 24

اقتصاد در اصطلاح

درباره واژه اقتصاد تعاریف مختلفی گفته شده است که ما به ذکر دو مورد بسنده  میکنیم:

-    اقتصاد عبارت است از بررسی، ارزیابی و انتخاب روشهایی که بشر برای استفاده از منابع به منظور تولید کالا و خدمات و توزیع آنها درجهت مصرف بکار میگیرند - درآمدی بر اقتصاد اسلامی، 1385ش: . - 24

-    دانش اقتصاد به بررسی روشهای بکارگیری منابع کمیاب به منظور تولید کالاها و خدمات برای توزیع میان افراد نیازمند و گروههای اجتماعی برای مصرف میپردازد - اخلاق اقتصادی از دیدگاه قرآن و حدیث، 1384ش: . - 24

مقاومت در لغت و اصطلاح

واژه مقاومت برگرفته از ثلاثی مجرد »قام« به معنای به پا خاستن و پایدار ماندن است. مقاومت از نظر لغوی ایستادگی و برابری کردن نیزآمده است - فرهنگ فارسی، 1363ش: . - 4286/2 در اصطلاح قرآنی و اسلامی مقاومت از جایگاه رفیعی برخوردار است تاجایی که بعنوان یکی از نشانههای انسانهای دیندار معرفی شدهاست. مقاومت از نگاه قرآنی یعنی ایستادگی در برابر مشکلات، ناملایمات، گناه و انجام تکالیف الهی است.

اقتصاد مقاومتی

بحث اقتصاد مقاومتی که از سوی رهبر انقلاب، در سالهای اخیر مطرح شده است دارای یک عقبه بسیار قوی و عمیق دینی است که هم در آیات قرآن به آن اشاره شده است و هم در نهج البلاغه و احادیث. در واقع این مکتب فکری که توسط رهبر انقلاب مطرح شده است، یک مکتب فکری دینی است که به دنبال شکلگیری اقتصادی فعال، خود اتکا، تلاشگر و بدون نظر و چشمداشت به اقتصاد کشورهای بیگانه است. درباره اقتصاد مقاومتی تعاریفی ذکر شده است ولی بنظر میرسد تعریف دقیق در اینباره همان تعریفی باشد که از بیانات رهبری - مدظه - برگرفته میشود: اقتصاد مقاومتی؛ اقتصادی مقاوم، دائمی و فعال که مبتنی بر توان ملی و مردمی و برگرفته از آموزههای اسلامی و قرآنی است - بیانات مقام معظم رهبری در حرم مطهر رضوی، . - 91/1/1

طبق تعریف مذکور میتوان شاخصههای اقتصاد مقاومتی را چنین بیان کرد:

·    مقاوم بودن

·    دائمی بودن - یعنی سیاستهای اقتصاد مقاومتی منوط به زمان تحریم نیست -

·    پویا و فعال بودن

·    همگانی و مردمی بودن

·    مبتنی بر آموزههای اسلامی و قرآنی بودن

بنظر می رسد ذکر یک نکته در اینجا خالی از لطف نباشد و آن اینکه اقتصاد مقاومتی یک امتحان الهیست. آزمایشهای الهی در زمینههای گوناگون مطرح شده است و نوسانات اقتصادی نیز یکی از نمودهای این آزمایش الهی بشمار میرود که اگر افراد جامعه در یک مقطع زمانی خاص، در شرایط سخت دچار شوند، نوعی امتحان الهیست که در اینصورت اگر صبر و تقوا را برگزینند، پیروز میدان خواهند بود.