بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این تحقیق، راهکارهایی برای تحقق اقتصاد مقاومتی و رفع آسیب های خانوادگی بر اساس سیره اخلاقی، اجتماعی و عملی امام علی - ع - می باشد. در این تحقیق سعی شده به زوایای زندگانی امام علی - ع - از بعد تربیتی نگریسته شود و رفتارهای سازنده و عملکردهای شایسته امام علی - ع - از منظر اخلاقی، خانوادگی و تربیتی مورد بررسی قرار گیرد. در این مقاله در پی پاسخ به این سوالات هستیم که که سیره اخلاقی و اجتماعی امام علی - ع - ، تا چه میزان منطبق بر آیات قرآنی است؟ آیا امام علی - ع - از روش اقتصاد مقاومتی در خانواده و زندگی خود استفاده می کردنند؟ آیا برای رفع آسیب های خانوادگی ابتدا می بایست نوع نگاه خود را به خانواده اصلاح نماییم؟ راهکارهای قرآنی جهت تحقق اقتصاد مقاومتی در خانواده چیست؟ روش تحقیق در این نوشتار توصیفی- تحلیلی، و روش گردآوری اطلاعات ما کتابخانه ای است.
جامعه مورد استفاده گسترده روایی، قرآن کریم، نهج البلاغه و ترجمه های آن، متون تاریخی، پیامها و الگوهای اخلاقی، رفتاری و اجتماعی در سیره علوی است. نتیجه تحقیق نشان می دهد که جهان نیازمند تبیین سیره حضرت علی - ع - است، به همین جهت ما باید با الگوگیری از سیره اخلاقی و اجتماعی امام علی - ع - تلاش کنیم تا در جامعه راه حق را بشناسیم و آن را ترویج کنیم. امیرالمومنین بهترین الگو برای اقتصاد مقاومتی است و در اجرای اقتصاد مقاومتی باید به اخلاق امیرالمؤمنین اقتدا کرد. می توان با کمی درنگ در سیره ی امام علی - ع - و با سرلوحه قرار دادن خصوصیت های بارز اخلاقی، اجتماعی و رفتاری امام علی - ع - ، می تواند در بارور شدن صفات نیک اخلاقی در انسان پیامدهای مثبت و مطلوبی را به همراه آورد تا بتواند از زندگی سالم در سایه ی الطاف الهی و ائمه ی اطهار - ع - بهره مند شد. باید در درون خانواده با رفتار و گفتار مناسب به توسعه عقلانیت و مهرورزی برگرفته از دانایی، اقدام کنیم.
کلمات کلیدی: اقتصاد مقاومتی، آسیب، خانواده، اخلاق
مقدمه
خانواده در زمان کنونی با آسیب ها و بحران های درونی مانند: نگاه نادرست به جایگاه خانواده، ناآگاهی به تفاوتهای ساختاری جنسیتی، کم رنگ شدن باورهای مذهبی، جا به جایی نقش ها، افزایش اشتغالات و . . . روبروست که حل آنها نیاز به توصیف زیرساخت ها و اصول در ارتباطات خانوادگی دارد. زنجیره حیات خانواده باید استوار باشد. برای حفظ خانواده از نابودی باید از ابتدا مواظب بود و کنترلهای ضروری را انجام داد. عواملی که موجب حفظ خانواده از خطر و آلودگیها میشود، بسیار و متنوع است؛ زیرا قسمتی از آنها به خود زن و مرد، بعضی به اجتماع و برخی نیز به دولت و حکومت برمی گردد. خانواده از ابتدا، به عنون اساسیترین نهاد اجتماعی، بنیان جوامع و خاستگاه فرهنگها، تمدنها و تاریخ بشر بوده است. پرداختن به این بنای مقدس و بنیادین و هدایت آن به جایگاه واقعی اش، همواره موجب اصلاح خانواده بزرگ انسانی و بی توجهی به آن، موجب دور شدن انسان از حیات حقیقی و سقوط به پرتگاه نابودی بوده است. - طباطبایی حکیم، - 1390
خانواده، مانند همه نهادهای ارزشمند، در فراروی انواع آسیب ها و آفت هایی است که سلامتی، استواری و پویندگی آن را تهدید می کند. پیشوایان بزرگ اسلام، درکنار بیان تحکیم خانواده، راهنمایی های بسیارمهم و ارزشمندی را در جهت پیشگیری از این آسیب ها ارائه کرده اند.اهمیت خانواده و نقش آن در جامعه بشری از ارمغان تأمل و تفکر در دو بعد وجودی انسان آشکار می گردد. خانواده یک واحد اجتماعی است که هدف از آن در نگاه قرآن، تأمین سلامت روانی است.وَعِبادُ»الرﱠحْمنِالﱠذینَیَمْشُونعالْأَرْضِلَیهَوْناًخاطَبَهُمُوَإِذاالْجاهِلُونَقالُواسَلاماً و بندگان رحمان کسانی اند که روی زمین با آرامش و فروتنی راه می روند، و هنگامی که نادانان آنان را طرف خطاب قرار می دهند ] در پاسخشان [ سخنانی مسالمت آمیز می گویند - .«فرقان - 63 /این آیه بر اهمیت خانواده در تشکیل جامعه نمونه انسانی اشاره دارد، چنان که پیوندهای سالم خانوادگی را ایده آل صالحان معرفی می کند.
از منظر قرآن، خانواده، مدرسه محبت و دوستی است.وَمِنْ»آیاتِهِأَنْخَلَقَلَکُمْأَنْفُسِکُمْمِنْأَزْواجاًلِتَسْکُنُواإِلَیْهاجَعَلوبیْنَکُمْمَوَدﱠهًرَحْمَهًوَإِنﱠ فیذلِکَآیاتٍلِقَوْمٍیَتَفَکﱠرُونَ و باز یکی از آیات - لطف - او آن است که برای شما از جنس خودتان جفتی بیافرید که در کنار او آرامش یافته و با هم انس گیرید و میان شما رأفت و مهربانی برقرار فرمود. در این امر نیز برای مردم با فکرت ادله ای - از علم و حکمت حق - آشکار است.« - روم - 21 /وَاللﱠهُ»جَعَلَلَکُمْأَنْفُسِکُمْمِنْأَزْواجاًجَعَلَوَلَکُمْأَزْواجِکُمْمِنْبَنینَحَفوَدرَزَقهًوَکُمْمِالطﱠیﱢباتِنَأَفَبِالْباطِلیُؤْمِنُونَوَ بِنِعْمَتِاللﱠیَکْفُرُونَهُِمْهمسرانی برایتان قرار داد و از همسرانتان برای شما فرزندان و نوادگانی قرار داد و از پاکیزهها شما را روزی داد، پس آیا - باز هم - به باطل ایمان میآورند و به نعمت الهی کفر میورزند؟« - نحل - 72 /
وَإِذْ»أَخَذْنامیثاقَبَنیإِسْرائیلَتَعْبُدُونَلاإِلاﱠبِالْوالِدَیْنِاللﱠهَوَإِحْساناًوَذِیالْقُرْبیوَالْیَتامیالْمَساکینِوَوَقُولُوالِلنﱠاسِ حُسْناًوأَقیمُواالصﱠلاهَوَآتُواالزﱠکاهَتَوَلﱠیْتُمْثُمﱠإِلاﱠقَلیلاًمِنْکُمأَنمُعْرِضُونَوَتُمْو - به یاد آرید - هنگامی که از بنی اسرائیل پیمان گرفتیم که هرگز جز خدا را نپرستید و به پدر و مادر و خویشان و یتیمان و مسکینان نیکی کنید و با مردم به زبان خوش سخن گویید و نماز را برپا دارید و زکات بپردازید سپس همه شما جز اندکی روی گردانیدید و شما - ذاتا - رویگردانید.« - بقره - 83 /وَقُلْ»لِعِبادییَقُولُواالﱠتیهِیَأَحْسَنُإِنالشﱠ یْطانیَنْزَغُبَیْنَهُمْإِنالشﱠ یْطانَلِلْإِنْسانِکانَعَدُومُبیناً و به بندگان من بگو سخنی را که نیکوتر است بگویند - برای هر مقامی نیکوترین سخن متناسب آن مقام را انتخابکنند - همانا شیطان - به وسیله کلمات مفسده انگیز - میانشان را بر هم می زند، زیرا شیطان همیشه برای انسان دشمن آشکار بوده و هست.« - اسراء - 53 /
در مکتب اسلام، معصومین - ع - محور و مرکزی هستند که مسلمانان می توانند کلیه اعمال، رفتار و وظایف خود را از این مرکز استخراج کنند. خود را در همه امور مطابق با آنان نموده و این امری ثابت و همیشگی است و از ایمان مسلمانان است که به آنان تبعیت کنند، هم به گفتارشان و هم به رفتارشان.آسیبهای خانوادگی، پدیدهای بسیار پیچیده است که باید آن را از دیدگاههای گوناگون روانی، اجتماعی، اقتصادی، حقوقی و ارتباطی بررسی کرد. پرداختن به موضوع آسیبشناسی خانواده برای دست یافتن به راهبردهای پیشگیری،یکی از مهم ترین مسائل ضروری آموزش خانواده است؛ زیرا بدون شناخت عوامل، دستیابی به راههای درمان امکانپذیر نخواهد بود.زندگی معصومین - ع - بهترین الگو برای رفع این بحران هاست.
بر اساس سیره عملی امام علی - ع - با ایجاد نگرش توحیدی به زندگی، توسعه مهرورزی، رعایت کرامت ذاتی انسانها، قناعت ورزی و شکرگزاری می توان، بحران ها و آسیب های درون خانوادگی را کاهش داد یا به تدریج با رعایت اصول هم زیستی آنها را رفع نمود. دست یافتن به یک نگاه درست نسبت به خانواده و کارکردهای آن، تعمیق اخلاق محوری در خانواده و توجه به حقوق فردی و اجتماعی افراد می تواند به رفع آسیب ها بی انجامد.امام علی - ع - به عنوان الگوی کاملی برای انسانها چه در عصر زندگی و حیات خود، و چه برای مردمان پس از خود دارای سرشت هایی بود که همگان را به شگفتی وا می داشت و دوست و دشمن را فریفته و شیفته خود می ساخت.
بدان گونه که هماره زبان به ستایش او می گشودند و از بزرگی ها و سرشت های او سخن ها می گفتند و پیروان راستین امام، شخصیت او را نمونه و الگوی رفتاری خویش قرار می دادند. از این رو آنان که شیفته آن امام بزرگ اند، باید بدان گونه باشند که او بود و بدان سان زندگی کنند که امامشان زندگی می کرد و با معیارهای علوی خود را بسازند.با توجه به فاصله ی بسیار طولانی که جامعه ی امروزی با عصر رسالت و امامت ائمه اطهار - ع - دارد ضرورت بررسی سیره ی عملی و رفتاری آنها در ادوار مختلف زندگی آن بزرگواران امری اجتناب ناپذیر است. بررسی جنبه های مختلف زندگی آن پیشوایان معصوم در امور مختلفی چون سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اخلاقی و.. امری لازم و حیاتی است تا با کمک از سیره ی اخلاقی و اجتماعی آنها بتوان بسیاری از مسائل و مشکلات اخلاقی و... را در دنیای امروزی را برطرف ساخت.
هرگونه کوتاهی درباره آگاه و متوجه ساختن مردم به ویژه نسل نو از معارف پیشوایان دینی، پیمان شکنی بزرگ و جبران ناپذیر می باشد به گونه ای که در آینده نه چندان دور آثار آن آشکار خواهد گردید که هرگز آن ضرر را نمی توان جبران کرد.از این رو، اکنون باید نسل جوان را به محبت نسبت به خاندان گرامی رسول خدا - ص - فرا خواند و آنان را با این خاندان آشنا ساخت، و علاقه واقعی و حقیقی، تنها در پرتو ارائه صحیح فرهنگ آن بزرگواران صورت می پذیرد. پس هرگونه دوری، مخالفت و بی توجهی و ناباوری و مخالفت با آموزش های اسلام و تعالیم محمدی - ص - ، علوی جعفری و رضوی در سایه برداشتهای نا صحیح و دور از زمان پدید می آید.با توجه به ضرورت جوامع امروزی به تعالیم انبیاء با توجه به مسائل متعددی که در این فضاها حکم فرما است - ضرورت الگوپذیری از این بزرگان دینی به ویژه امام علی - ع - که به عنوان یک الگو و پیشوای اخلاقی برای مسلمانان و شیعیان هستند بیشتر مشاهده می شود.
بنابراین، اگر به راستی معارف اسلام و روشهای علوی بدان سان که وجود دارند ارائه شوند و به آنها عمل گردد، سربلندی جامعه قرآنی و عزت انسانی را در پی خواهد داشت و مردمان، دوستدار رهبران راستین و الهی می گردند، و به پیروی از مدعیان دروغین و سرابهای آب نمای بیگانگان نمی پیوندند.امام علی - ع - فرموده اند:مَنْ»خُلْقُهُساءَمَلﱠهُاَهْلُهُ هر کس بد اخلاق باشد، خانواده اش از او دلتنگ و خسته می شوند.« - تحف العقول ص - 214از جمله ویژگی های نیکوی امام علی - ع - آن بوده است که به اعضای خانواده ی خویش محبت می نموده اند و ایشان شرط کمال در ایمان فرد را در محبت و مهربانی با اعضای خانواده اش می دانسته اند و می فرمایند:أَطْرِفُواأَهَالِیَکُمْ»فِیکُلِّجُمُعَهٍبِشَیالْفَاکِهَهِءٍمِنَییْفْرَحُوابِالْجُمُعَه
