بخشی از مقاله
چکیده
مطالعات نوین اسطورهشناختی بر پایهي نظریهي ساختارگرایی، تبیین میکنند که اسطوره اصالتاً نوعی نشانهي کنش خلاقانهزبانیي است که عملاً در نظامی توصیفی و البته در قالبی خوشهیی و سازوار زبانی تبلور مییابد. به عبارتی، یعنی اسطورهاصولاًبافتی زبانشناختی دارددقیقاًو شبیه به هستهاي میماند که جملهها و جملهوارههاي توصیفی با کارکردي معنادار و مفهوم آفرین چون غشایی آن را در خود فرو میگیرند که به مدد استنباط هم نشینی سازهیی وبا تجزیه و طبقهبندي زبانی هر یک از آنها میتوان به نشانههاي اسطورهیی دست یافت.
ازاین رو،اصلیترین مسالهي این جستار این است که:آیا نشانههاي اسطورهیی بوف کور خاستگاهی زبانی دارند؟ مجموعه یافتهاي این پژوهش که به روش مطالعهي کتابخانهیی به شیوهي تحلیل زبان شناختی فراهم آمدهاند، اثبات میکنند نشانههاي اسطورهیی بوف کور اصالتی زبان شناختی دارند و مقولههایی صرفاً آیینی و فرازبانی نیستند به طرزي که همهي نشانههاي اسمی در واقع گشتاري معنادار از یک اسم و نشانهاند.
واژههاي کلیدي: اسطوره، نشانه، زبان شناختی، بوف کور، تحلیل
مقدمه
در واقع میدانیم که ابعاد فلسفی و چندساحتی اسطوره از جمله مقولاتی است که باعث شده تا از دیرباز اندیشمندان و اسطورهشناسان فراوانی به فراخور ذخیرهي فکري و گرایش علمیشان دربارهي چرایی، پایداري و اقتدار مفهومی اسطوره به تحقیق و جستوجو بپردازند و سرانجام آثاري قابل اعتنا و استنادي را پدیدآورند. اما لزوماً خصیصهي ذاتی اسطوره موجب گشته تا از اثناي این گسترهيمطالعاتی تعاریف و مفاهیم متنوع و متباینی به دستآید به طرزي که گاه نوعی آشفتگی اذهان و غیرواقعی بودن را تداعی میکنند.
این نمودار به وضوح هرچه تمامتر تبیین میکند که هر یک از ابعاد فکري و خاستگاه روحی بشر اصولاً به این چهار عالم از عوالم اسطوره -خود، طبیعت، دین و خدا- مرتبط است که در واقع کرانههاي وجودي و فلسفی هر یک از آنها در مدار و کانون نماد که ساساً "خواهر همزاد عقل" - شوالیه،گرابران، 1378،ج - 17:1است ظهور مییابند.
از روایناگر گاهی در کلّیتی گفته میشود که اسطوره همان روایتهاي ساده و واقعی از رویدادهاي تاریخی بشر در اعصار و ادوار زندگی وي است که به زبان شاعرانه بیان میشوند از این جاست - ر.ك. بیدنی، . - 163:1386
به هر ترتیب، نشانههاي اسطورهیی داستان بوفکور صادق هدایت نیز نمیتواند از چنین نظام و ماهیتی به دور باشد؛ چونکه شاکلهي این داستان متضمن حوادث و اتفاقات ریز و درشت زندگی فردي-اجتماعی و جهانبینی وي است که بعدها به بهرهگیري از زبانی خلّاق و پرورده متنی مکالمهییراخلق کرده است. البتّه همین مزیت در روند باعث شده تا این داستان از جنبههاي متنوعی به طور مداوم مورد تحقیق و پژوهش قرارگیرد و حیثیت ادبی قابل ملاحظهیی را براي خود گردآورد. با این نگاه، به قول معروف چون باب علم مفتوح است بنابراین این مقاله کوشیده تا اینبار این داستان شگرف را از دیدگاه زبان-شناختی در قالبی نموداري- تحلیلیکاودب. امید است براي اذهان نکتهیاب، نکتهیی و براي سایر علاقهمندان زمینهیی از تأمل و انسی مجدد در بر داشته باشد.
پیشینه و چارچوب نظري بحث
با صراحت میتوان گفت که شیوههاي نوین تحلیل اسطورهها بر مبناي نظریهي زبان-شناختی فردیناندوسوسور1 با تمایز لانگ2 از گفتار3 شکل گرفت. وي علاوه بر طرح این مبحث مقولهي نشانهشناختی را نیز مطرح کرد و بیانداشت که زبان نظامی نشانهیی است که بعدها همین طرز تفکّر به طرقی به وسیلهي صاحبنظرانی چون رولانبارت4، کلود لویی
