بخشی از مقاله
چکیده
رعایت اصول مهندسی و معماری ، توأم با یکدیگر در تاریخ ایران منجر به خلق شاهکارهای معماری فراوانی شده است. بهترین نمونه از این شاهکارها، پلهای قدیمی ایران میباشند که علاوه بر عملکردشان به نوعی تندیس نیز برای شهرها تبدیل شدهاند. پلهایی که شکل آنها را تنها دلایل سازهای تعیین نمی کرد، بلکه ابتدا از حس زیباشناسی طراحی سرچشمه میگرفتند. در همین راستا در این پژوهش به روش موردی به بررسی پل قدیم دزفول که دارای ارزش تاریخی ، اصالت باستانی و گویای سبک و فرم معماری دوران برجسته و عظیم ساسانیان می باشد، پرداخته شده است.
این پل با توجه به قدمت دیرینه اش ،هم اکنون نیز نقش عملکردیش را به خوبی ایفا می کند و از نظر معماری و زیباشناسی، نماد و نشانه شهر دزفول میباشد. یافتههای بدست آمده از این پژوهش حاکی مشخصه های سازهای و معماری آن میباشد که بیتردید شناخت و بررسی این عناصر می تواند موضوعات بکری برای شناخت بیشتر مهندسی و معماری بومی این سرزمین و راهکاری برای طراحی پلهای آینده باشد.
.1 مقدمه
پلسازی از اولین هنرهای بشر است و به جرأت میتوان گفت که عمری برابر با پیدایش انسان دارد. شاید دستیابی به پاسخ این سوال که فن پل سازی دقیقاً از چه زمانی آغاز شده مشکل باشد، ولی بدون شک از همان هنگام که بشر توانست برای گذر از جویها و رودخانهها، ابتداییترین راه یعنی استفاده از تنه درخت را برگزیند، کار پل سازی آغاز شده است. در تمام چند سالی که از شکلگیری جوامع بشری روی کره خاکی میگذرد تا انقلاب صنعتی اروپا در قرن نوزدهم، مهندسی و معماری پل هرگز از هم جدا نبودهاند.
در دنیای کهن ایرانیان و رومیان و چینیها در حرفه پل سازی سرآمد دیگر اقوام بودند. گستردگی سرزمین ایران و استقرار آن در مسیر شاهراه های بازرگانی از یک سو و نیاز انسان به سفر چه به قصد تجارت و زیارت چه برای سیاحت و لشکر کشیها، از سوی دیگر، لزم احداث راهها و گذرگاههای طولانی را از کهن ترین زمانها مورد توجه قرار داده است. مسلماً در این تشکیلات وسیع و راهای طولانی که قطعاً میبایست صدها رودخانه بزرگ و کوچک را قطع کند، پل و پل سازی از اهمیت زیادی برخوردار بوده است.
[1 ] هنر و مهندسی ایرانیان در این عرصه به خلق شاهکارهای ماندگار در دنیا انجامید که اگرچه تعداد کثیری از آنها از بین رفته و یا در معرض ویرانیاند، اما در این میان هنوز هم میتوان آثاری را یافت که علاوه بر استحکام مهندسی، به دلیل زیبایی منظر، شکل قوسها، ظرافت ساختار و محاسبات سازهای بینظیرند. پل قدیم دزفول یکی از بهتری نمونههای معماری میباشد که علاوه بر استحکام سازهایاش دلیلی بر زیبایی شهر نیز می- باشد. در این راستا،در این پژوهش به بررسی و تحلیل زیباشناسی این پل باستانی پرداخته خواهد شد:
.2 تاریخچه شهر دزفول
تاریخ شهر دزفول را خاورشناسان از آن هنگام که این شهر پایتخت عیلامیان حدود 2600 پیش از میلاد بود و اوان خوانده میشد، نزدیک به پنج هزارسال برآورد کردهاند.[2] این شهر در طول سلطنت اشکانیان 250 - سال قبل از میلاد تا 224 میلادی - و ساسانیان 651 - 224 - میلادی - جزء لاینفک قلمرو و پادشاهان این سلسله نیز بوده است که در آبادانی و عمران آن سعی وافی نموده اندو هنوز برخی از آثار این سلسله در خوزستان باقی است از آن جمله میتوان به پل باستانی دزفول اشاره کرد - شکل - 1 که به واسطه آن در قرن سوم و چهارم هجری قمری - قرن دهم و یازدهم میلادی دزفول را القنطره - پل - ، یا القنطره الرومی مینامیدند [3] در جای دیگر کلمه دزفول بیشک چنانچه یاقوت حموی ایراد کرده است، در اصل دزپهل مرکب از دز، - دز به معنی قلعه و کوشک - و پهل به عبارت دیگر قلعه پل میشود. دلیل این نام این میباشد که پادشاهان دزی در کنار رودخانه نزدیک به پل ساخته بودند تا آن را از تصرف و تخریب راهزنان حفظ نمایند .[4]
شکل-1 پل قدیم دزفول و آسیاب ها
این پل در سال 260 میلادی [27] در روزگار پادشاهی شاپور اول ساسانی 241 - 271 - میلادی - با بهرهگیری از مهندسان اسیر رمی ساخته شده است [5] ودر دوران حکومت پهلوی چند دهانه آن که در حال خرابی وریزش بوده تعمیر و به طور کلی تعویض شده اند البته در طی تاریخ ایجاد این پل، تا کنون به طور متناوب تعمیرات دیگری در دوره های مختلف صورت گرفته که زیاد چشمگیر نبوده و به اصالت اصلی بنا لطمه ای وارد نیاورده است.دو دهنه جدید آن که با پی سنگی در سه پهلوی بنیان نهاده شده کاملأ چشم گیر و سبک جدید که بر پایه سبک اصیل و سابق آن است فورأ نظر را جلب نموده و گویای تعمیرات والحاقات مزبور در یک دوره بخصوص می باشد.
