بخشی از مقاله
چکیده :
محله قلعه از محلات قدیم شهر دزفول بوده و در ساختار تاریخی بافت نقش بسزایی ایفا مینماید. ساماندهی این مرکز محله نه تنها بر انسجام بافت و ارتقای کیفیت محیط زندگی ساکنان و روابط اجتماعی- فرهنگی آنان نقش بسزایی دارد. هرگونه برخورد، تغییر، اصالح، ساماندهی و نوسازی در این محدوده های با ارزش نیازمند ایجاد شناخت جامع از زمینه طراحی است.
شناخت ادبیات و تجارب رایج و موفق علمی ، شناخت قانونمندی ها و معیارهای کالبدی و فضایی شکل دهنده ، اقدامات اساسی و اولیه درجهت تصمیم سازی و تصمیم گیری در رابطه با نحوه مداخله در بافت های با ارزش محسوب می گردد. در این مقاله با بررسی وضعیت کیفیت ابنیه و... به نوع بافت دستیافته و بر اساس نتایج به دست آمده الگوی مداخله را تبیین مینماییم راهبردهای پیشنهادی مطرح می شود.
هدف این مقاله ارتقا تعاملات اجتماعی و بهبود فعالیت و کارایی های اقتصادی ایجاد پتانسیل های لازم و کیفیت زندگی در محله قلعه است. یابد، دراین پژوهش از دو روش توصیفی-تحلیلی، تفسیری- تاریخی بهره گرفته خواهد شد. نگارندگان بر این عقیده اند که تعریف فضایی انسانی با ارزش های زیبایی شناسانه جهت حضور افراد و ایجاد امکان شکل گیری فعالیت های زندگی روزمره و برقراری سطح بالاتری از تعاملات اجتماعی .ایجاد روش های ارتباط با فضاها و نیازهای معماری مدرن می توان به ساماندهی مرکز محله قلعه بیانجامد.
واژه های کلیدی: بافت تاریخی ، دزفول، مرکز محله، ارتقا تعاملات اجتماعی
مقدمه:
ساماندهی واحیای بافت های قدیمی ضرورتی است که اهمیت آن با شناخت ارزش ها،توان اقتصادی،کالبدی،فرهنگی واجتماعی بافت روشن می شود.تداوم وضعیت تخریب کالبد فیزیکی بافت به همراه تنزل شرایط زیست محیطی،منجر به حرکت گروه های توانمنداز این محله ها به سایر قسمت های شهر وهجوم و اشتغال آن به وسیله گروه های کم درآمدوکارگر گردیده است که نتیجه آن تسریع فرایند رکود و تنزیل است - رهنما، 1375،. 11
در بافت های قدیمی کیفیت شرایط زیست محیطی به پایین تر از هر استاندارد قابل تحمل انسانی تنزل یافته است. و ساماندهی و احیای بافت های قدیمی ضرورتی است که اهمیت آن با شناخت ارزش ها ، توان اقتصادی، کالبدی ، فرهنگی و اجتماعی بافت روشن می شود. تداوم وضعیت تخریب کالبد فیزیکی بافت به همراه تنزل شرایط زیست محیطی منجر به حرکت گروه های توانمند از این محله ها به سایر قسمت های شهر و هجوم و اشتغال آن به وسیله کسانی که حق تعلق به مکان یاد شده را در سطحی نازل تر از ساکنین بومی آن دارند که نتیجه آن تسریع فرآیند رکود وتنزل است.
دراین میان بافت تاریخی شهر دزفول ازاین قائده مستثنی نمی باشد، بافت کهن دزفول با وجود استقرار بازار قدیم، فعالیت های تجاری، هویت تاریخی و فرهنگی، جاذبه های توریستی بناهای منحصر بفرد درون بافت، کناره رود دز، امامزاده سبزقبا و مقبره ها و بناهای مذهبی بسیار هر روزه دچار فرسودگی کالبدی و عملکردی بیشتری میشود و شهر در اثر تحول تاریخی دچار دگرگونی شده و شکل جدید که در روندی منطقی، میباید از درون سازمان قدیم رشد یابد، برای رسیدن به طراحی نو، انسجام و پیوند با ساختار قدیم را برهم زده است.
از این رو تقابل و تعارضی آشکار میان شکل جدید و سیمای کهن که نتیجه قطع رشد درون زای شهر است، صورت گرفته است. محله قلعه یکی از محلات قدیم شهر دزفول بوده و در ساختار تاریخی بافت نقش بسزایی ایفا مینماید. وجود آثار تاریخی در این مرکزمحله پتانسیل مناسبی برای جذب گردشگران و ایجاد مسیرهای گردشگری در آن میباشد.
از سوی دیگرمرکز محله قلعه هویت خود را در طول تاریخ حفظ کرده و اکنون نیز از پویایی و سرزندگی ویژه ای برخوردار است.ساماندهی این مرکز محله نه تنها بر انسجام بافت شهری میافزاید بلکه در تقویت نقش خدمات رسانی در مقیاس محلی و ارتقای کیفیت محیط زندگی ساکنان و روابط اجتماعی- فرهنگی آنان نقش بسزایی دارد.
روش تحقیق :
دراین پژوهش از دو روش توصیفی-تحلیلی، تفسیری- تاریخی بهره گرفته خواهد شد. روش گرد آوری اطلاعات از طریق کتابخانه ای، سند خوانی اسکیس برداشتها کالبدی صورت میگیرد... که اسناد تاریخی از منابع و مأخذ معتبر و کسب اطلاعات از میراث فرهنگی و گردشگری، اطلاعات عکسهای هوائی و... نیز از ارگان های مربوطه جمع آوری شده است.
ادبیات تحقیق:
مروری بر ادبیات مرمت شهری جهان بیانگر آن است که نمیتوان روش خاصی به عنوان فرمول و به صورت یکسان برای تمامی شهرهای دارای بافت های سنتی و تاریخی پیشنهاد کرد.. هدف از ارائه و تبیین تطبیقی تجارب سایر کشورها و یافتن الگوها و شیوه های مناسب است که با شهرهای ایران انطباق بیشتری دارد و از طرف دیگر با بررسی تجارب گوناگون درباره مداخلات شهری به ویژه ساماندهی بافت های فرسوده و تاریخی، امکان دست یافتن به نگرش و دیدگاه جامع تر را فراهم میآورد .از این رو آن را باید جزیی از مقوله طراحی به شمار آورد زیرا بیش از هر چیز بر مبنای بستر و نیازهای واقعی بافت شکل مییابد. نظریه بهسازی ،نوسازی وبازسازی - بافت های تاریخی شهری میباشد.
دیدگاه های اساتید ایرانی در موضوع بافت تاریخی:
دکتر »علی اکبر سر افراز «عضو هیات علمی پژوهشکده نظر به عنوان یک باشتان شناس در سال 1374 تعریفی از بافت ارائه می دهد. به نظر وی آنچه از شهر که قدمتش شصت یا هقتاد سال داشته و دارای ارزش ملی می باشد بافت تاریخی است و در این تعریف تاریخ و قدمت چندان نقش ندارد بلکه ارزش ملی - مظاهر فرهنگی نهفته در آن - مهم است .
وی بافت های تاریخی را به دو گروه دارای حیات شهری - مانند یزد و کرمان - و بدون حیات شهری ، دارای ارزش ملی و فرهنگی می داند و می افزاید از دیدگاه باستان شناسی نباید در بافت های تاریخی و بناهای تاریخی دستکاری و دخل و تصرف کرد منظور از مرمت تاریخی نیز حفاظت از آنها به همان گونه ای که هستند است نه بازسازی کامل یا نو سازی. - حبیبی، 1389 -
»دکترمحمد حسن طالبیان « اعتقاد دارد که از دیدگاه سازمان میراث فرهنگی هر بافت شهری که حدود صد سال یا بیشتر قدمت داشته باشد بافت تاریخی شهری است اما ارزش های تاریخی که مردم برای یک بافت شهری خاص در نظر گرفته اند نیز مهم است برای مثال شاید بافتی بیش از 60 یا 70 سال قدمت نداشته باشد. اما دارای ارزش هایی باشد که آنرا برای مردم شهر بسیار با ارزش می سازد. چه بسا آن بافت با سنت هایی پیوسته است که برای مردم ارزش دارد.
اگر سنت یا فرهنگ خاص در یک بافت شهری استمرار یافته و مردم ارزش آن را حساب کرده و دانسته باشد، آن بافت بخشی از ارزش های تاریخی مردم شهر محسوب می شود با نگاهی به بافت تاریخی یزد می توان دید که ساخت و سازهای حتی پنجاه ساله آن هم بخشی از بافت تاریخی به شمار می آیند زیرا که کل آن ساخت و ساز، سیستم مهندسی و نوع مصالح آن در چهار چوب نظام بافت تاریخی شهر قار گرفته و بخشی از فرایند فرهنگی و سنت های مردمی بافت تاریخی است و در نتیجه بخشی از بافت تاریخی حساب می شود. - یوکیلهتو1383 -
به عبارتی دیگر بافت تاریخی باید با مفاهیم ،قدمت و ارزش ها و سنت های مردمی تعریف گردد. دکتر»احمد میرزا کوچک خوشنویس« متخصص باززنده سازی بافت های تاریخی تعریف سازمان میراث فرهنگی - قدمت 100 ساله - را ناقص و نارسا دانسته و اعتقاد دارد شماری از آثار ارزشمند همچون خانه استاد شهریار ،موزه هنرهای معاصر،برج آزادی تهران، اولین سایت هواشناسی ایران و... در این تعریف جای نمی گیرند حال آنکه بسا ارزشمند هستند .
بنابراین تعریف بافت تاریخی با توجه به چهار پارامتر ارزش های تاریخی ،ارزش های اجتماعی، ارزش های علمی و ارزش های زیبا شناختی صورت می گیرد وگام اول در شناخت بافت های تاریخی، تدوین نظام ارزشمندی ها ی آن است و این نظام می تواند ترکیبی باشد. - حبیبی، 1386 -
طرح احیای محله تئودوس استیونز و لیدا همیلتون، لانکستر، پنسیلوانیا آمریکا: این نمونه موردی به بررسی نقش توریسم بافت تاریخی در توسعه بافت می پردازد. محله تئودوس استیونز و لیدا همیلتون در شهر صنعتی و کوچک لانکستر که حدود 55000 نفر جمعیت دارد در جنوب پنسیلوانیای آمریکا واقع شده است.
لانکستر در سال های بعد از جنگ جهانی دوم شاهد رشد بی رویه حومه و مهاجرت های طبقه های متوسط رو به بالا به نقاط پیرامونی شهر بود، به طوری که فضاهای بی دفاع در محدوده مرکزی شهر شکل گرفت، رونق اقتصادی بافت مرکزی به دلیل مشکل های دسترسی مراجعان و رقابت مراکز خرید خارج از شهر با محدوده مرکزی تنزل یافت و شهرهای مشابه ساحلی شرق آمریکا نیز در رقابت با این شهر گردشگران را به سمت خود جذب می کردند - رفیعیان، م:.1389 -
قرار گرفتن شهر در منطقه گردشگری و وجود محدود های وسیع داخل شهر دارای پتانسیل بازسازی، همچنین میراث فرهنگی متعدد همچون هتل های قدیمی، ایستگاه مرکزی مترو، ساختمان قدیمی شهرداری و کتابخانه عمومی شهر از جمله توان ها و استعداد بالقوه بافت برای نوسازی محسوب می شود.
اجرای برنامه ریزی گردشگری در راستای بهبود ساختار کالبدی، اقتصادی و اجتماعی، ایجاد فضاهای جذاب و درآمد زا، توجه به نقش تاریخی محله - با توجه به اینکه تئودوس استیونز - 1972-1868 - بنیان گذار حزب جمهوری خواه در پنسیلوانیا و لیدا همیلتون - 1813-84 - تاجری با نژاد آفریقا-آمریکایی مورد اعتماد تئودور بوده است.
