بخشی از مقاله
چکیده
به نظر می رسد با وجود تغییرات گسترده معماری و سیر تکاملی ان در اکثر مناطق اجزای اصلی جایگاه خویش را باز یافته اند. نقش ایوان در رفتارها، روابط اجتماعی، احترام به طبیعت و ارتباط بیرون و درون بنا در گذشته و حتی امروزه با محتوا و شکل جدید بر کسی پوشیده نیست. لذا هدف از این پژوهش شناخت عنصر ایوان به عنوان فضایی نیمه باز از نظر فرمی ،مفهومی وعملکردی ،همچنین تاثیر گذاری وتاثیر پذیری آن با فضاهای باز وبسته خانه که به درک بهتر فضا است، که می تواند راهکارها والگوهایی جهت تجدیدارزش های معماری وطراحی مساکن روستایی ارایه دهد.روش تحقیق توصیفی -تحلیلی است وما با بررسی 6 مورد ازخانه های روستای آتان به لحاظ ارتباط بین فضاهای باز، نیمه باز وبسته ، تناسبات طول به عرض ایوان ، عمق ایوان ، شکل ایوان و همجواری ایوان با سایر فضاها که تحت تاثیر ویژگی های محیط طبیعی شکل گرفته ودر راستای اهداف پایداری هستند. بررسی های بدست آمده نشان میدهد که همجواری ایوان با فضاها از الگوی خاصی پیروی می کند وهمگی دارای یک هدف والگو هستند. مقاله حاضر برگرفته از پایان نامه کارشناسی ارشد نگارنده اول تحت عنوان "طراحی مجتمع مسکونی با رویکرد نحو فضا با تاکید برپایداری محیطی"می ×باشد که به راهنمایی نگارنده دوم در دانشکده معماری دانشگاه آزاد واحد قزوین به انجام رسیده است
مقدمه
مساکن روستایی ایران پیش از اینکه در چند دهه گذشته دستخوش تغییرات شوند.از غنای بسیاری برخوردار بوده اند.به نحوی که با وجود تمام امکانات موجود در شهر،خانه های روستایی دلنشین تر وانسانی تر و... بودهاند.اما موجی بنیان کن شهرها وروستاهای این مرز وبوم را در نوردید وغنای معماری آن را تحدید کرد.یکی از عناصر فضایی که در گذشته در خانه های روستایی به لحاظ عملکردی ،فرمی وکیفی بسیار زیادی در بالا بردن ارزش های فضایی معماری ایفا کرده،ایوان است.در این مجال،ایوان به عنوان عنصری با ارزش به لحاظ معنایی تاریخی وعملکردی در مسکن روستا یی مورد بررسی وباز خوانی قرار می گیرد ودر نهایت راهکارها والگوهایی جهت تجدید ارزشهای معماری وطراحی مساکن روستایی ارایه میگردد - احمدی،1388،ص. - 2 لذا توجه به حفظ آثار تاریخی نه تنها یک نیاز فرهنگی است بلکه با شناسایی وحفظ میراث گرانبهای معماری روستایی ضمن اینکه نوعی پاسداری از سرمایه های ملی تاریخی کشور شده است به ما کمک می نماید تا با کشف رمز و رازها،نمادها ونشانه هایی که درآنها نهفته است اصول پایدار به جا مانده از گذشته را در کالبد جدید جاری نماییم وهویت اصالت معماری سکونتگاه های رستایی حفظ گردد - سرتیپی پور،1388،ص - 2
با توجه به عوامل فوق ما در این پژوهش به شناسایی واحد های مسکونی به لحاظ ساختار وجانمایی وتناسبات فضاهاوعمق ایوان با توجه به ویژگیهای اقلیمی منطقه الموت پرداختیم وسپس به مقایسه وارزیابی خصوصیات مورد نظر در نمونه های پرداخته شده که این نمونه ها پس از بررس وبازدید میدانی از 6 خانه در منطقه مورد مطالعه انتخاب شده اند که معرف خصوصیات معماری بومی این منطقه می باشند که هدف به دست آوردن الگوی کلی ایوان به عنوان فضای نیمه باز وعاملی در بالا بردن کیفیت وغنای فضایی خانه است.
لذا برای پی بردن به روابط وعوامل از جمله پرسشهایی که می توان مطرح کرد عبارتند از:
-1آیا میتوان همجواری های موجود بین ایوان وفضاها را به عنوان الگویی در طراحی ها به کار بست؟
-2آیا ارتباط بین فضای باز وبسته از الگوی خاصی پیروی میکند؟
در خصوص فرضیه مقاله اینطور به نظر میرسد که ههمجواری فضاها از الگوی خاصی پیروی میکند .و همچنین:
ارتباطی بین فضای باز،نیمه باز - ایوان - وبسته وجود دارد.
پیشینه:
با توجه به تحقیقات قبلی که در این زمینه توسط افراد مختلف انجام شده میتوان به نتایج زیر اشاره نمود:
.1برای طراحی در هر منطقه علاوه بر در نظر داشتن چشم انداز هویتی ومفهومی وعملکردی ایوان باید به یک سری آیتم ها وتوصیه های معمارانه توجه کرد - محمودی،1384،ص. - 1
.2در مطالعه ای که در راستای خاستگاه ایوان صورت گرفته مشخص شده که ایوان به عنوان یکی از نمادهای آشکار فرهنگ ایرانی که جنبه های مادی ومعنوی را آشکار ساخته است،کلید فهم بخشی از خصوصیات وارزش های فرهنگی جامعه ونشان دهنده مهارت فنی،ذوق هنری،لطافت وظرافت فکری جامعه ایرانی است - رضائی نیا ولاله،1392،ص. - 1
.3در معماری بوم گرای روستای کنگ-خراسان پس از بررسی نمونه های اولیه ایوان وحضور وادامه آن تا دوران معاصر به ارائه الگوی مرجع پرداخته است - ابویسانی جغتایی،امینیان وصحاف،1392،ص. - 18
.4در بررسی نقش ایوان در مسکن روستایی مشخص شده است که بی هویتی وکمبود شدید غنای فضایی د مساکن روستایی در حال ساخت وساز که بر اساس مشاهدات عینی امری محرز است،لزوم توجه وباز خوانی اصول معماری در مساکن روستایی سنتی واهمت وجود عناصری متنند ایوان را تایید می کند - احمدی،1388،ص. - 1
مبانی نظری
تعریف ومفهوم نمادین ایوان
ایوان در لغت نامه دهخدا به معنای صفه،طاق،نشتگاه بلند که برآن سقف می باشد.همچنین پیش گشاده ودر گاه آمده است. ودر فرهنگ عمید به معنای صفه،پیشگاه اتاق،قسمتی از ساختمان که جلوی آن باز و بدون پنجره باشد.اصل این کلمه فارسی است. ایوان از مهمترین فضای معماری ایرانی است ودر بیشتر خانه های سنتی به چشم می خورد.به لحاظ فرم ،ابعاد وجایگاه متنوع است وعملکردهای زیادی دارد.فضاهای زیادی مترادف ایوان هستند.به عنوان مثال نوع بدون سقف آن راگاه بهار خواب و در برخی شهرها مهتابی می گویند.گونه دیگر از آن با ستون های متعدددر جلو وارتفاعی برابرسقف وعرضی کم،رواق نام دارد.رواق نیز از سه سو بسته واز یک سوباز است. در کتاب حس وحدت درباره مفهوم ایوان ورواق نیز آمده است: مفهوم رواق وایوان در سراسر تاریخ اسلام متضمن تلویحات ژرفی بوده است.ایوان نمایشگرامکانات تعین وتحدید فضاست وهمانا"طریقت"یا فضای انتقالی بین عوالم زمینیوزمانی است.از دیدگاه ما بعدالطبیعی،ایوان خود مقام نفس می تواند به شمار آید که میان باغ یا حیاط درحد روح واتاق در حد جسم سیر می کند - اردلان وبختیار،1382،ص. - 24
با مقدمات بالا می توان ایوان را فضایی دانست که هم به لحاظ صوری وهم مفهومی نقطه گذار از زمین به آسمان است که این مهم در طاق برافراشته آن بیش از پیش خود را نشان می دهد.ایوان واسطه است واین واسطه بودن از لحاظ شکلی در فرم دوگانه آن - از سه سو بسته واز یک سو باز و.... - به تمامی، نمود یافته است. در دید از بیرون به درون،می توان ایوان را از آنجا که معمولا ارتفاعی بلندتر از سایر نقاط نما می گیرد وزودتر به چشم میآید،همانا معرفی کننده وپیشانی بنا دانست که اعتبار نماهای داخلی حیاط بسته به قدروارزشآن می شود.در دید ازدرون به
