بخشی از مقاله
چکیده
یکی از الگوهای مهم سکونتی در شهرها، مجتمعهای مسکونی است. مجتمعهای مسکونی به عنوان پیچیده ترین و اساسی ترین عملکرد در عرصه معماری سده بیستم است که محصول انقلاب صنعتی، روند فزاینده شهرنشینی و تراکم فضاهای سکونتی است. این پژوهش به دنبال بررسی شاخص های معماری موثر بر رضایتمندی ساکنان مجتمع های مسکونی مهر سیرجان است. جامعه آماری تحقیق، ساکنان مجتمعهای مسکونی مهر سیرجان و نمونه آماری تحقیق، تعداد 210 نفر بوده است که به روش خوشه ای انتخاب شده است. ابزار گرداوری داده ها، پرسشنامه محقق ساخته بوده است که بر اساس دو مولفه شاخصهای معماری آسایش ساز و شاخصهای معماری هویت ساز در قالب طیف لیکرت و به تعداد 25 گویه طراحی شده است. به منظور تحلیل داده های تحقیق، از روش آزمون T تک نمونه ای در نرم افزار SPSS و برای آزمون الگویابی معادلات ساختاری از نرم افزار Smart PLS 3 استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که شاخصهای معماری هویت ساز، 42 درصد و شاخصهای معماری آسایش ساز، 31 درصد بر روی میزان رضایتمندی ساکنان مجتمع های مسکونی شهر سیرجان تأثیر دارند.
واژگان کلیدی: مسکن، مجتمع مسکونی، رضایتمندی، شاخصه های معماری.
-1 مقدمه
خانه، مبدأ و مقصد زندگی روزمره انسان است. انسان برای کار و فعالیت اجتماعی از خانه خارج می شود و پس از انجام آن
و کسب تجربه به خانه باز می گردد - ضرغامی،. - 104 :1389 انسان بیش از هر مکانی با خانه خود سر و کار دارد و برای خواب، استراحت، نظافت، احساس امنیت و به طور کلی برای آسایش و آرامش به خانه پناه می آورد. این فضای مهم زندگی انسان، علاوه بر اینکه متأثر از شرایط اقلیمی، محیطی و فرهنگی بوده است، در دو سده اخیر تحت تأثیر تحولات اقتصادی، اجتماعی و تکنولوژیکی تغییر بسیار زیادی کرده است. بر اثر گسترش فزاینده شهرنشینی پس از انقلاب صنعتی در مغرب زمین و مشکلات کمبود مسکن برآمده از آن، باعث شد تا برنامه ریزان و سیاستگذاران، چاره کار را در طراحی و ایجاد »مجتمعهای مسکونی« پیدا کنند. گسترش قلمرو فضایی مدرنیته در یک سده اخیر و تأثیرپذیری ایران از تحولات سیاسی
و اجتماعی آن و از جمله گسترش فزاینده شهرنشینی باعث شد تا مقوله مسکن در ایران نیز با مشکلات زیادی مواجه شود. پس از کشف و صادرات نفت در ایران و کسب درآمدهای ارزی فراوان از آن و توسعه شبکه حمل و نقل، روند شهرنشینی شدت بیشتری به خود گرفت و با نرخ رشد بالای جمعیت در ایران - حدود 4 درصد - در نیمه دوم سده بیستم، مسأله مسکن به یکی از چالشهای پایدار شهری تبدیل شد.
یکی از سیاستگذاریهای مهم حوزه مسکن که در ایران در دوره دولت نهم و دهم - 1392-1384 - تصویب و اجرا شد، »مسکن مهر« بود. طرح مسکن مهر به منزله سیاستی در جهت تأمین مسکن ارزان قیمت برای گروه های کم درآمد شهری با ابعاد گسترده - یک و نیم میلیون واحد مسکونی - در سراسر شهرهای ایران بود - رفیعیان و همکاران، - 143 :1393 که عمدتاً به صورت مجتمعهای مسکونی اجرا شد. در این میان، شهر سیرجان به عنوان یکی از شهرهای میانی کشور با ماهیت شهر صنعتی و مهاجرپذیر، با جمعیتی حدود 200 هزار نفر، دومین شهر بزرگ استان کرمان است - مرکز آمار ایران،. - 1390 در این شهر حدود 5 هزار مسکن مهر ساخته شده است که در قالب مجتمعهای مختلف مسکونی اجرا شده است.
رضایتمندی از مسکن و محل زندگی یکی از مسائل مهم در حوزه مسکن است که تابع مولفه ها و متغیرهای گوناگونی است. سن، جنس، سلایق شخصی، سطح تحصیلات، درآمد و طبقه اجتماعی، تعداد اعضای خانوار، مالکیت، وضعیت گذشته فرد و وضعیت همسایگان بر روی رضایتمندی از مسکن تأثیر زیادی دارد - گیفورد،. - 1378 اما باید توجه داشت که این عوامل در انتخاب نوع مسکن در مرحله اول موثر است و فرد پس از آنکه محل زندگی خود را بر اساس طبقه اجتماعی در محلات شهری انتخاب کرد، شاخصهای معماری موضوع مهمی در رضایتمندی از مسکن است. به لحاظ معماری، مسکن یا فضای زندگی باید از دو جهت دارای کارایی باشد یکی از جنبه مادی یعنی ایجاد محیطی با دسترسی مناسب، امکانات مناسب، درجه حرارت مطلوب، فشار مناسب، رطوبت، نور مناسب و نظایر آن و دیگری از نظر جوابگویی به نیازهای معنوی مردم، یعنی ایجاد فضاهای مناسب با طرز زندگی و نوع فرهنگ و آداب و رسوم اجتماعی؛ در صورتی که این دو شرط با هم به کامل ترین نحوی تلفیق شوند، می توانند سبب ایجاد حس مطلوبیت از مسکن گردیده و درجاتی از رضایت افراد را فراهم آورند - ذبیحی و همکاران،. - 104 :1389
این تحقیق به دنبال بررسی شناسایی مولفه ها و عوامل معماری موثر بر رضایتمندی ساکنان مجتمع های مسکونی مهر سیرجان است.
-2پیشینه تحقیق
هوانگ و همکاران، به رابطه میان رضایتمندی ساکنان با مالکیت و یا اجاره ای بودن ساختمان بررسی کرده اند و به این نتیجه رسیده اند که کسانی که در خانه هایی که خود مالک آن هستند زندگی می کنند احساس رضایتمندی بیشتری دارند . - Huang et al,2015 - السینگا و هاکسترا و هو معقدند که مالکان ساکن در مجتمعهای مسکونی احساس امنیت بیشتری نسبت به اجاره نشین ها دارند . - Elsinga & Hoekstra, 2005; Hu, 2013 - هور و مورو جونز، رضایتمندی ساکنان با وضعیت همسایگان بررسی کرده اند و معتقدند که گروه های ناراضی، کسانی هستند که با همسایگان خود تفاوتهای زیادی در مسائل فرهنگی و اجتماعی دارند . - Hur & Morrow-Jones,2008 - لی و کیم، با بررسی میدانی و آزمون آماری، به این نتیجه رسیده اند که کیفیت محیط داخلی آپارتمان و جنس مصالح بر روی رضایتمندی ساکنان بسیار موثر است . - Lee & Kim,2015 -
در پژوهشهای داخلی، رفیعیان و همکاران - 1388 - ، میزان رضایتمندی سکونتی ساکنان مجتمع محله نواب تهران را بررسی کرده اند. نتایج کار آنها نشان داد که ساکنان این محله در شاخص امنیت، احساس رضایت اما در سایر شاخصها - تسهیلات، بهداشت، دید و منظر و ویژگیهای کالبدی مجتمع - احساس رضایت نداشتند. حاجی نژاد و همکاران - 1390 - ، عوامل موثر بر میزان رضایتمندی شهروندان از کیفیت محیط زندگی در دو محدوده بافت قدیم و جدید شیراز بررسی کرده اند و به این نتیجه رسیده اند که در بافت جدید بعد اقتصادی اجتماعی و در بافت قدیم بعد ادراک شده، بیشترین تأثیر بر روی رضایتمندی از کیفیت محیط زندگی شهروندان داشته است. ایمان و کاوه - 1391 - همین موضوع را در مسکن مهر فولادشهر اصفهان انجام داده اند و به این نتیجه رسیده اند که میان تعلق مکانی و سرمایه اجتماعی با رضایتمندی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. رفیعیان با گروه دیگری از همکاران - 1993 - ، رضایتمندی ساکنان از کیفیت سکونتی مسکن مهر در شهر زاهدان بررسی کرده اند و معتقدند که به طور کلی کیفیت محیط شهری مسکن مهر زاهدان در تمامی سطوح پایین است اما میزان نسبی از رضایت در محیط مسکونی وجود دارد.
تحقیقات انجام شده نشان می دهد که محققان بیشتر بر رابطه رضایتمندی با محیط شهری و فضای زیست شهروندان در مقیاس شهری تأکید کرده اند و در کارهای آنها کمتر ویژگیها و شاخصهای معمارانه مسکن و تأثیر آن بر روی رضایتمندی انجام شده است. این تحقیق گامی در این راستا است.
-3 مبانی نظری تحقیق
رضایت از زندگی بازتاب توازن میان آرزوهای شخصی و وضعیت فعلی انسان است. به بیان دیگر، هر چه شکاف میان آرزوهای فرد و وضعیت عینی وی بیشتر گردد، رضایت او از زندگی کاهش می یابد - اینگلهارت،. - 1373 یکی از شاخصه های موثر بر رضایتمندی از زندگی، شاخص مسکن است - Ge & Hokao,2006 - که از واکنشهای ادراکی و عاطفی برانگیخته شده فرد از شرایط مسکن و محیط زندگی خود حاصل می کند . - Van Poll,1997 -
تک هونگ، رضایتمندی سکونتی* را درجه رضایت فرد از وضعیت سکونتی کنونی فرد می داند و آن را روش غیر اقتصادی و اصولی در جهت ارزیابی کیفیت مسکن می داند . - Teck-Hong,2012: 109 - پس از آنکه فرد به لحاظ طبقه اجتماعی و میزان درآمد توانست محله زندگی شهری خود را انتخاب کند، در مرحله بعد، شاخصهای معماری مسکن تأثیر بسیار زیادی بر روی انتخاب فرد برای سکونت دارد. بر این اساس، رضایتمندی از مسکن تا حدود زیادی تابع کیفیت معماری مسکن است که در قالب دو دسته شاخصهای معماری آسایش ساز و شاخصهای معماری هویت ساز ظاهر می شوند. هر یک از آنها دارای عناصر و متغییرهای مختلفی هستند که در شکل ذیل دیده می شود - شکل . - 1
