بخشی از مقاله
چکیده
این تحقیق سازمان فضایی جمعت شهرستانهای بابل، ساری و قائم شهر را مورد بررسی قرار داده و به دنبال دلائل و ارائه راهکارهای برای بهبود این شرایط می باشد. با توجه به مقادیر به دست امده از تحلیل داده ها با استفاده از مدل انتروپی در می یابم که در سطح شهرستانها توزیع سازمان فضایی جمعیت عدم تعادل را نشان می دهد. البته در دو سرشماری اخیر - - 90-85 این مقدار تفاوت چندانی را نشان نمی دهد.
تحلیل سازمان فضایی بخش های اصلی فعالیت در سطح استان سازمان فضایی بخش های اصلی فعالیت، سند تصویری کلید عناصر و اجزایی است که در اثر جنبه های مختلف زندگی و فعالیت در سطح شهرستانهای مورد مطالعه شکل گرفته است و هر یک از این عناصر و پدیده ها و روابط موجود بین آنها بر تأثیر متقابل آنها بر یکدیگر، در شکل دهی به سازمان فضایی جمعیتی تاثیر گذار بوده است. نتیجه این تحقیق با توجه به یافته های به دست امده از تحلیل مدل انتروپی نشان می دهد که عدم تعادل در توزیع فضایی جمعیت را در هر سه شهرستان شاهد هستیم که علارغم وجود امکانات بر ابر برای همه نواحی منطقه عدم توازن در این بخش از سازمان فضایی را منجر شده است.
مقدمه
میان شهرهای کوچک یک ناحیه ، با شهر اصلی آن انواع روابط فضایی وجود دارد. تشدید این روابط می تواند موجب افزایش تنوع شغلی، شکل گیری موسسات جدید، افزایش سطوح کارکردی و بالاخره پویایی سازمان فضایی ناحیه شود. از آنجا که پویایی سازمان فضایی از مقدمات توسعه محسوب می شود، این پژوهش در صدد مطالعه و ارزیابی میزان تاثیر روابط متعدد فضایی و سطوح کارکردی شهرهای یک ناحیه در پویایی سازمان فضایی و توسعه آن ناحیه می باشد. به همین منظور ناحیه شهری قائم شهر، بابل و ساری با جمعیتی بالغ بر583/294/1 برای مطالعه انتخاب شده است.
توسعه یافتگی وکاهش نابرابری میان سکونتگاهها و مناطق مختلف یک کشور از مهمترین دغدغه های دولتها و مجامع علمی بوده و همواره برای تحقق آن اندیشیده و راهبردهایی طراحی نموده اند. بطوری که درسالهای اخیر تاکید بر نابرابری های ناحیه ای و سازمان فضایی آن از اولویتهای اصلی تحقیقات جغرافیایی دراغلب کشورها بوده است - شکوئی - 1385: 276 .به دلیل آنکه رهیاف قطب رشد از نظر شرایط مالی برای کشورهای درحال توسعه مناسب بود، دربرنامه ریزی های توسعه ملی و منطق های این کشورها در قالب قطبهای رشد، نمود عینی یافت.
با آغاز انقلاب صنعتی در کشورهای اروپایی، بازتوزیع وسیعی در جمعیت این کشورها صورت پذیرفت که می توان آن را عاملی برای انحراف نظام شهری اروپا برشمرد، چرا که بسیاری از شهرهای بزرگ کنونی از مقام شهر یا شهرک کوچک به درجه های بالاتر سلسله مراتب ارتقا یافتند - فرهودی و همکاران، . - 1388:57 نظام پخشایش جمعیت در ایران متعادل نیست و به رغم دگرگونی ها در نظام شهری ایران، سیمای اسکان و استقرار جمعیت و شهرها تصویر مناسبی را به دست نمیدهد. الگوی مناسب اسکان و روند توزیعی آن نیز بیش از پیش به سوی عدم تعادل و نابسامانی گرایش یافته و تحول خواهد یافت - نظریان، . - 184:1388 در دهه های اخیر در ایران رشد و گسترش شهرها به صورت نوعی معضل یا مسأله درآمده و لزوم توجه به مسایل شهری در قالب چارچوبی علمی، اهمیت و ضرورت یافته است. فرضیات مورد بررسی در این مطالعه عبارت اند از:
1: به نظر میرسد این مجموعه شهری از سازمان فضایی مناسبی در توزیع جمعیت برخوردار نمی باشد.
2: به نظر میرسد در مبحث توسعه منطقه ای از همه ظرفیت های شهرستانها در جهت توزیع مناسب جمعیت و فعالیت استفاده نشده است.
مبانی نظری تحقیق
توسعه منطقه ای از طریق رشد و تنوع کارکردهای سکونتگاهی و شکل گیری ارتباط قوی بین آنها شکل می گیرد. گسترش ارتباط کالبدی - جاده ای، راه آبی، ریلی و غیره - میان سکونتگاهها موجب افزایش ارتباط متقابل اجتماعی و به تبع آن افزایش تبادل خدمات میان سکونتگاهها می شود که این خود سبب افزایش تنوع فعالیتهای اقتصادی در سکونتگاهها است - کلانتری ، . - 235: 1380 با گسترش امکان ارتباط کالبدی و ارتباط اقتصادی میان سکونتگاهها ، حرکات جمعیتی نیز افزایش می یابد.
آمدوشدهای روزانه بین محل سکونت و محل کار، تحصیل، دریافت خدمات، مهاجرت های فصلی و موقتی برای اشتغال و مهاجرت های دایمی از پدیده های مرسوم وگسترده امروزی میان سکونتگاههای بشری می باشد که موجب شک لگیری ارتباط فضایی بین شهر و حوزه های روستایی و همچنین میان شهرهای میانی وکوچک می شود - شکوئی، . - 271: 1379 امروزه علاوه بر موارد یاد شده، ارتباط اداری و سیاسی یکی از مهمترین عوامل شکل دهنده ارتباط فضایی و یکپارچگی سکونتگاه های بشری محسوب می شود.
جریان بودجه و تصمیمات مسئولان نظام بروکراسی حاکم و سلسله مراتب ناشی از آن از مهمترین عوامل تاثیرگذار در شکل گیری ارتباط فضایی و یکپارچگی سکونتگاههای بشری محسوب می شود. صاحب نظران این حوزه و بخصوص دینس راندینلی این ارتباط ها را در هفت گروه - ارتباط کالبدی، خدماتی، اقتصادی، تکنولوژیکی، متقابل اجتماعی، حرکات جمعیتی، اداری و سیاسی دسته بندی نموده اند - - 1 سازمان فضایی عبارت است از تربیت و نظم واحدهای یک مجموعه مشخص و هدفمند یا سازمان فضایی ترتیب و توزیع نظام یافته واحدهای یک مجموعه در فضا در راستای عملکرد عمومی مجموعه است هرسازمان فضایی درارای اجزایی به این شرح می باشد:
-نقاط یا گرهگاهها: شامل روستا ها شهرکها نواحی صنعتی و غیره.
-شبکه ها: ارتباطات زمینی، دریایی و هواییف خطوط انتقال نیرو و انرژی و مخابرات و کانالها.
-لکه ها یا سطوح: سطوح زیر شکت، جنگل ها و مراتع، کوهستانها و بیابانها و کویرها، دریا و رودخانه ها و معمولا تحرک و پویایی سازمان فضایی را نمایانگر می سازند - زیاری:. - 1378:36 یافته ها بررسی سازمان فضایی با استفاده از مدل انتروپی منطقه مورد مطالعه شامل سه شهر بابل ، ساری و قائم شهر در استان مازندران می باشد که سازمان فضایی جمعیتی انها مورد تحلیل قرار گرفته است. انتروپی مطلق انها با توجه به سرشماری سال 1390، 1,072محاسبه شده است.
