بخشی از مقاله
چکیده
این جستار به نقد و تحلیل سبکشناختی مرثیههاي وحشی بافقی پردازدمی . در دیوان وحشی نُه سوگسروده در قالبهاي شعري ترکیببند 6 - مورد - ، قطعه 2 - مورد - و قصیده 1 - مورد - وجود دارد. مرثیه هاي وحشی را که از نظر انواع ادبی در زمرة نوع غنایی به شمار میرود، میتوان در سه زیرشاخه مرثیه دینی مذهبی، رسمی تشریفاتی و شخصی خانوادگی تقسیمبندي کرد. در این گفتار کوشش میشود تا به روش توصیفی تحلیلی به نقد سبکشناختی مرثیه هاي وحشی بافقی بر اساس پنج محور آوایی، واژگانی، نحوي، بلاغی و ایدئولوژیکی پرداخته شود. نتیجه پژوهش نشان میدهد که شاعر متناسب با نوع ادبی و موضوع سوگسروده شاخصهاي سبکشناختی را رعایت کرده، به گزینشی آگاهانه در محورهاي یاد شده دست یازیده است.
مقدمه
شمس الدین - کمال الدین - محمد وحشی بافقی - درگذشته 991 ه. ق. - از گویندگان تواناي سدة دهم هجري است که در منابع ادبی به عنوان یکی از سرآمدان مکتب وقوع و واسوخت شناسانده شده است - ر.ك: شمیسا،271 :1382و. - 272 کلیات دیوان وحشی که چندین بار به اهتمام و تصحیح پژوهشگران به چاپ رسیده است اغراض شعري متنوعی از جمله: غزل، مدح، مرثیه، هجو و ... را در بر دارد. در این جستار یکی از اغراض شعري دیوان وحشی مرثیه با رویکرد سبکشناختی مورد بررسی و تحلیل قرار خواهد گرفت.
رثاء یا مرثیه - Elegy. Lament. Monody. Dirge - یکی از قدیمترین گونههاي فرعی نوع غنایی در شعر فارسی است که نخستین نمونه هاي آن را در دیوان رودکی سمرقندي - درگذشته 329 ه. ق. - میتوان یافت. مرثیه یا سوگسروده اثري است که سخنور در مصیبت فقدان شخص درگذشته، بیان مفاخر وي، گله از بیوفایی و ناپایداري دنیا، تسلیت به بازماندگان، درخواست آمرزش براي متوفی، صبر و شکیب براي بازماندگان و ... گفته میشود.
این گونه از شعر فارسی به ترتیب کثرت کاربرد در قالبهاي قصیده، قطعه، ترکیببند، غزل، مثنوي، رباعی و ترجیعبند سروده شده است - ر.ك: امامی، . - 81 :1369 بیشتر مرثیههاي شعر فارسی به ترتیب در بحرهاي رمل، مضارع، هزج، مجتث، خفیف، منسرح، سریع و قریب آفریده شده است - ر.ك: افسري کرمانی، . - 70 /2 :1371 دربارة وحشی بافقی و احوال و اشعار این سراینده در تذکرهها و تاریخ ادبیاتها و مقدمه دیوان وي کم و بیش سخن گفتهاند از جمله در: تاریخ ادبیات در ایران و قلمرو زبان فارسی - جلد5 بخش - 1369 :2، تذکرة ریاضالشعراء - جلد - 1384 :4، آتشکده آذر - 1337 - ، مقاله ها و رسالهها - 1373 - و ... همچنین دربارة موضوع مرثیه و مرثیهسرایی در ادبیات فارسی کتابهایی نوشته شده است از جمله: نگرشی به مرثیه سرایی در ایران - 1371 - ، مرثیهسرایی در ادبیات فارسی ایران - 1369 - و چند مرثیه از شاعران پارسیگوي - 1369 - ؛ اما به صورت جداگانه دربارة سوگسرودههاي وحشی و تحلیل سبکشناختی آنها پژوهشی انجام نشده است.
پرسش اصلی پژوهش پیش رو این است که وحشی تا چه اندازه توانسته در سرودن سه گونه مرثیه رسمی، شخصی و دینی هماهنگی و تناسب میان موضوع مرثیهها و شیوة بیان آنها را جلوهگر سازد؟ براي پاسخ به این پرسش ابتدا نُه سوگسرودة وحشی به اختصار معرفی شده سپس آن مرثیهها با رویکرد سبکشناختی بر اساس پنج محور: آوایی، واژگانی، نحوي، بلاغی و ایدئولوژیکی بررسی و تحلیل شده است.
سوگسرودههاي وحشی
در دیوان وحشی بافقی نُه مرثیه وجود دارد. این مراثی که از دیدگاه انواع ادبی در زمرة نوع غنایی به شمار میرود در سه زیر شاخه شخصی خانوادگی،رسمی تشریفاتی و دینی مذهبی دستهبندي میشود - ر.ك: کهنموییپور و دیگران، 273 :1381 . - 274 نگارندگان این جستار کوشش کردهاند تا نشان دهند وحشی بافقی در گزینش و استفاده از حوزة زبان شعري، شگردهاي بیان هنري و فضاي ایدئولوژیکی، تناسب فرم و محتوا را در نظر داشته است و به همین سبب شاخصه هاي سبک شناختی این اشعار با موضوع مرثیه ها هماهنگ شده است.
