بخشی از مقاله
چکیده
ناصح الدینّارجانی 544 - 460 - ق - از شاعران عربی رسای زاده ایران است که با وجود فراوانی شعر و بالغت کالم، هم در میان عرب‌ها و هم در بنن ایرانیان ناشناخته مانده است. نویسنده در این مقاله تااش نموده که ضمن معرفی شاعر و جایگاه وی در ادب عربی، چگونگی نگاهش به روزگار را بررسی نامید و تصویری را که از روزگار در شعرش ترسیم کرده، نشان دهد. برای بررسی این موضوع، شکوائیه‌ها و مرثیه‌های شاعر به روش حتلیلی-توصیفی بررسی شده است. نویسنده به این نتیجه رسیده است که شاعر هم به روزگار و هم به مردم نگاهی بدبینانه دارد. وی روزگار را سبب حوادث ناگوار برای آدمیان، بر هم زننده مجع دوستان، سد رسیدن به آرزوها و قدرتی قهار و خبیث می‌داند که هر روز به رنگی در می‌آید. از نظر او مردمان زمانه منافق، بی‌خرر و بی‌عاطفه، دور از نجابت و بی‌وفا هستند و به حکومت نا‌پایدار دنیا دل می‌بندند و بدان مغرور می‌گردند. نویسنده مهچننن به این نتیجه رسیده است که سبب ناراحتی شاعر از روزگار و مردمان زمانه ناکامی وی در کسب ثروت به وسیله شعری است که آن را در درجه باالی بالغت می‌داند و بارها به آن افتخار کرده است.
واژگان کلیدی: ناصح الدینّأرجانی، روزگار، تصویر پردازی.
مقدمه
پس از گسترش اساام، تبادل فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی بین اقوام و نژاد‌های مختلفی که به این دین در آمده بودند فراوان شد. عالوه‌بر‌این، بسیاری از افراد و طوایف به اهداف گوناگون موطن اصلی خود را ترک کردند و در نقاط دیگری از سرزمین‌های اساامی ساکن شدند. جغرافیای ایران از مهم‌ترین نقاط سرزمین‌های اساامی است که مهاجران فراوانی به خود جذب کرد. جایی که بسیاری از علمای اساام از آن سرزمین برخاستند و خدمات فراوانی در ابعاد مختلف به جهان اساام کردند، به نحوی که نه می‌توان سهم آنان را در توسعه علوم اساامی انکار کرد و نه راهی برای کتمان آن را وجود دارد.
طبیعی است در کنار دانشمندانی که اصالت ایرانی دارند، ادیبان و علمایی وجود داشته باشند که هر چند اصالتی ایرانی ندارند، در این سرزمین زیسته یا زاده شده و از آداب و فرهنگ آن متاثر شده‌اند سپس در عرصه علم و ادب خود نمایی کرده‌اند. ناصح الدین ّارجانی یکی از شاعران زاده ایران است که دیوانی عظیم به زبان عربی از وی به جای مانده است. هرچند کتاب‌های بالغی بارها به اشعار این شاعر استشهاد کرده‌اند، وی در میان عرب‌ها آوازه‌ای ندارد و در میان ایرانیان ناشناخته مانده است. نویسنده در این جستار در پی آن است که نخست به معرفی وی بپردازد سپس نگاه او را به روزگار بررسی نماید تا به پرسش‌های زیر پاسخ داده شود:
-1ناصح الدین ارجانی کیست؟
-2 در میان شاعران و ادیبان چه جایگاهی دارد؟
-3 نگاه او به روزگار چگونه است؟
-4 روزگار در شعر وی چگونه به تصویر کشیده شده است؟
روش تحقیق
نویسنده، در این تحقیق که به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است، در نظر دارد ابتدا ناصح الدین ّارجانی و منزلت ادبی وی را معرفی، سپس نگاه وی را به روزگار از خاال شعرش بررسی کند. برای این منظور، از میان موضوعات مختلف شعر او، شکوائیه‌ها و مراثی شاعر انتخاب شده؛ زیرا نگاه شاعران به روزگار و قضا و قدر در این دو غرض بیش از اغراض شعری دیگر جلوه می‌کند. نویسنده همچنین در پی نشان دادن تصاویری است که شاعر از روزگار در شعر خود ترسیم کرده است. در این تحقیق، دیوان ناصح الدین ارجانی با ضبط و شرح قدري مایو که دارالجیل آن را در سال 1998م منتشر کرده مبنا قرار گرفته است.
پیشینه و ضرورت تحقیق
هرچند نام ناصح الدین ّارجانی در کتاب‌های تاریخ بارها ذکر شده، پژوهش چندانی در مورد شخصیت یا شعر او انجام نشده است. تنها پژوهشی که نویسنده به آن دست یافته، مقاله‌ای است با عنوان «زندگی و زمانه قاضی ناصح الدین ّارجانی - بالغی فراموش شده - » به قلم نور الدین نعمتی که در زمستان 1391ش در شماره 18 فصلنامه تخصصی و سبک شناسی نظم و نثر فارسی - بهار ادب - منتشر شده است. با‌توجه‌به ارزش کالم ّارجانی که بارها در کتب بالغی به آن استشهاد شده و نیز با‌توجه‌به کمی پژوهش در مورد شخصیت و اثر ادبی بازمانده از او، الزم است پژوهش‌های متعددی برای بررسی کالم و شخصیت وی صورت گیرد. به همین منظور، نویسنده در این پژوهش سعی کرده است که عااوه بر معرفی اجمالی شاعر، شعر وی را برای کشف دیدگاهش به روزگار بررسی کند.
شرحی مختصر از زندگی ناصح الدین ّارجانی
در وفیات األعیان نام وی ابو بکر احمد بن محمد بن حسین ملقب به ناصح الدین ذکر شده - ابن خلکان، ال‌تا، - 151/1 و در الوافی بالوفیات از او به نام احمد بن محمد بن حسین بن علی شیرازی حاجی یاد شده است - صااح الدین الصفدی، 2000م، . - 243/7 سال‌های حیات او را بین سال‌های 460 تا 544 هجری قمری دانسته‌اند - زرکلی، 2002م، . - 215/1 صاحب خريدة القصر وجريدة العصر محل تولد وی را ّأرجان و موطن خانواده‌اش را شوشتر و عسکر مکرم - از نواحی قدیم خوزستان بین دو رود شوشتر و مسرقان یا بین شوشتر و رامهرمز - در خوزستان دانسته است - عماد الدین اإلصفهاني، 1378ش، . - 147/9
