بخشی از مقاله
چکیده:
صنعتی شدن به عنوان یک تصمیم سرنوشت ساز برای توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورهای در حال رشد، ضرورتی است که هیچ کس نمی تواند آن را انکار نماید.امروزه پروا ضح ا ست که صنعتی شدن به عنوان عاملی ا ست که اثرات آن در همه بخش ها بویژه در بخش اقت صادی احساس شده و باعث تحرک قسمت زیادی از منابع مالی در جهت توسعه اقتصادی می شود. براین اساس در دو دهه اخیر استقرار صنایع مانند صنایع تبدیلی و تکمیلی در روستا و نواحی صنعتی با هدف دستیابی به توسعه روستائی مورد توجه برنامه ریزان و مسئولان ذیربط قرار گرفت.
صنایع کوچک روستایی از بخش های مهم اقتصاد ایران است که مورد توجه سیاست گذاران، برنامه ریزان و مردم می باشد. این صنایع قابلیت بالایی در رفع مشکل بیکاری، توزیع عادلانه درآمد و کاهش شکاف مناطق شهری و روستایی داراست. لذا در راستای کاهش فقر روستایی، افزایش فرصت های شغلی، تأمین حداقل خدمات عمومی و خودکفایی در جهت حصول به تولید و اشتغال پایدار، امنیت غذایی، عدالت و ثبات اجتماعی، زندگی مطمئن و مشارکت پذیر با اتکا به صنایع روستایی باید اهتمام ورزید.
مقدمه:
پس از جنگ جهانی دوم بسیاری از کشورهای در حال توسعه به دلیل نیروی مازاد در نواحی روستایی و محدود بودن اراضی نسبت به نیروی کار و بیکاری بالا در نواحی روستایی، جلوگیری از پدیده مهاجرت نیروی کار به نواحی شهری و خالی شدن نواحی روستایی و همچنین به منظور نیل به تو سعه اقت صادی و اجتماعی به خ صوص در نواحی رو ستایی روش های مختلفی را تجربه نمودند که این روش ها تحت عنوان راهبردهای توسعه شناخته می شوند که در دهه های60،50 و 70 راهبرد غالب توسعه محسوب می شد.
یکی از راهبردهای مهم توسعه، صنعتی سازی است، ناتوانی اقتصاد روستا و کشاورزی در جذب نیروی بیکار و تأمین معاش روستاییان باعث شد تا متولیان توسعه روستایی در برنامه های خود سیاست های جدیدی را با هدف گسترش صنعت در روستا و استفاده از فن آوری مناسب به صورت غیر متمرکز بکار گیرند و این امر از اوا سط دهه 1960 با تأکید بر صنایع کوچک رو ستایی شروع شد - مطیعی لنگرودی و نجفی کانی، . - 1385 واقعیت های موجود در ک شور ایران نیز حاکی از محدود بودن عوامل کشاورزی از جمله آب و خاک، بالا بودن نرخ رشد جمعیت، بیکاری فصلی و دائمی در روستاها می باشد که مجموعه این عوامل منجر به مهاجرت بی رویه روستائیان به شهرها گردیده است.
استقرار صنایع روستایی به عنوان یک بخش مولد اقتصادی یکی از موضوعات مهم و گامی اساسی در تعدیل اختلاف درآمد بین مناطق شهری و روستایی است،که به اعتقاد متخصصین ازمؤثرترین عوامل کاهش مهاجرت به شمار می رود. توسعه کشاورزی به عنوان کانون و محور اصلی توسعه ی کشور، از نقش و جایگاه خاصی برخوردار است و صنایع واب سته به ک شاورزی را می توان به عنوان شرط لازم و محرک تو سعه ی این بخش، مح سوب دا شت - ملک محمدی، . - 1376 افزایش سریع جمعیت،گسترش شهرنشینی،کمبود فرصت های شغلی به ویژه در کشاورزی، فشار جمعیت بر منابع طبیعی و ناکامی در ایجاد و گسترش صنایع متوسط و بزرگ، به ویژه در کشورهای در حال توسعه باعث شد که این کشورها راهبرد صنعتی سازی روستاها را از اواسط دهه 1970 در برنامه های توسعه خود مد نظر قرار دهند.
در این رابطه تأکید بر صنایع روستایی، صنایع کوچک، شهرک های کوچک صنعتی و تمرکز زدایی از فعالیت های صنعتی مورد توجه قرار گرفت. چرا که ایجاد و گ سترش شهرک های صنعتی می تواند از طریق ایجاد تنوع، افزایش ا شتغال و درآمد، افزایش ارزش افزوده فعالیت های ک شاورزی و گ سترش فرهنگ صنعتی، نقش مؤثری در توازن و تعادل شهر و رو ستا و تو سعه نواحی روستایی داشته باشد - رضوانی، . - 1387
بیان مسئله:
امروزه یکی از راهبرد های مطرح شده در جهت توسعه، صنعتی سازی می باشد که در دهه های 50 تا 70 میلادی به عنوان راهبرد غالب تو سعه مطرح بوده ا ست. این امر موجب افزایش مهاجرت ها، از رو ستا به شهر ها گردید، به طوری که شهرها، مملو از کارگران بیکار رو ستایی گردیدند و اشتغال در نواحی روستایی به یکی از بزرگترین دغدغه های محققین و سیاست گذاران تبدیل شد و موجب تجدید نظر در سیاست ها گردید به طوری که از اوا سط دهه 1960، سیا ست های صنعتی سازی به تأکید بر صنایع کوچک رو ستایی تغییر یافت - دربان آ ستانه، . - 1383 در طی شش دهه برنامه ریزی تو سعه در ک شورهای تو سعه در حال تو سعه که با بهره گیری از ا شکال و الگوهای متفاوتی انجام شده است، برنامه ریزی توسعه ی روستایی از جایگاه شایسته ای برخوردار نبوده و عمدتاً توسعه روستایی بر دیدارهای سیاحتی عملکردهای فیزیکی در روستا، مبتنی بوده است. - چمبرز، - 1376از.
سوی دیگر، توجه به این نکته ضروری است که توسعه روستایی صرفاً به معنی توسعه کشاورزی یا شکلی از رفاه اجتماعی نیست که با ترزیق پول به مناطق روستایی، نیازهای اولیه و اساسی انسان ها مرتفع شود. بلکه طیف وسیعی از فعالیت های گوناگون را شامل می شود که مردم را به ایستادن روی پای خود و از میان برداشتن ناتوانی های ساختاری قادر می سازد. لذا یکی از مهم ترین و اساسی ترین راه حل ها برای غلبه بر معضلات مناطق روستایی، رشد و گسترش صنایع روستایی است - موسوی شاهرودی، . - 1380 در طی شش دهه برنامه ریزی توسعه در کشورهای توسعه در حال توسعه که با بهره گیری از اشکال و الگوهای متفاوتی انجام شده است، برنامه ریزی توسعه ی روستایی از جایگاه شایسته ای برخوردار نبوده و عمدتاً توسعه روستایی بر دیدارهای سیاحتی عملکردهای فیزیکی در روستا، مبتنی بوده است.
صنعت به ذات خود اصولی است که می تواند با انجام یک سلسله اعمال بر روی مواد خام، آن مواد را با ارزش قابل ا ستفاده سازد. اگرچه فعالیت های صنعتی در مقای سه با دیگر فعالیت ها سطح کوچکی را ا شغال می کند، اما باید بدانیم که احتیاج میلیاردها انسان را از لحاظ خوراک، پوشاک، مسکن، و دیگر لوازم ضروری زندگی بر طرف می سازد - پاپلی یزدی و ابراهیمی, . - 1386 تجربیات ک شورهای متعدد ن شان می دهد که هر تغییر ساختاری ازطریق صنعتی شدن نه تنها نقش اقت صادی با ارزش درمناطق رو ستایی ایجاد می نماید، بلکه منجر به اقت صاد خود ران شی نیز می گردد. از این منظر صنعتی شدن نق شی معنادار در فرایند تو سعه رو ستایی از طریق افزایش تولیدات، بهره وری، ایجاد فر صت های شغلی، تأمین نیازهای ا سا سی و ایجاد پیوند با دیگربخش های اقت صادی ایجاد و درنهایت به کاهش نابرابری های منطقه ای منجر خواهد.
فرآیند صنعتی سازی به معنی تشویق استقرار واحدها در مقیاس بزرگ و کوچک به دور از نواحی شهری یا انتقال برنامه ریزی شده ی واحدها از نواحی شهری به نواحی پیرامونی است. سازماندهی فضایی ساختار صنعتی کشورها انعکاسی از سه عامل شرایط اقت صادی ک شورها، اندی شه های ان سانی و منابع طبیعی و بالاخره شرایط ژئو پولیتیکی آنها بر اقت صاد جهانی ا ست .زمانی این سیا ستها اهمیت می یابندکه همراه با ارز شهای فرهنگی ک شور، پیونددهنده فرهنگ جامعه با فرهنگ های تو سعه با شند - طاهرخانی، . - 1381
بیشترین زمینه های توسعه و رشد کشورهایی چون هند،چین به خاطر توسعه و ترقی زیرساخت هایی مانند سیستم های حمل ونقل،زیرساخت های مدیریتی، برنامه ریزی ا ستراتژیکی،تو سعه تکنولوژی، زیر ساخت های الکتریکی، ما شین آلات، در نتیجه تو سعه و گ سترش شهرک های صنعتی درسطح روستاها بوده است. به خصوص درکشور هندوستان پیشرفت های صنعتی، حرکت به سوی اقتصاد توسعه یافته را دستور کار خود قرارداده است.
دراین کشور صنعتی شدن سبب کاهش فقر،کاهش مهاجرت، افزایش درآمد به ویژه درسطح روستاها شده است - پورطاهر ی و همکاران، . - 1392 در جوامع صنعتی امروز ضایعات یکی از معضلات زندگی بشر است و انواعی دارد زیرا بر اساس آمارهای بین المللی سالانه مقدار زیادی از تولیدات بخش کشاورزی حدود 10-50 درصد به صورت ضایعات از چرخه خارج می شود که این مقدار محصول می توانست به نوبه خود غذای جمعیت زیادی را تأمین کند. در حالیکه روزانه هزار نفر در دنیا در اثر گرسنگی می میرند که در ایران نیز 35 درصد از تولیدات ک شاورزی به ضایعات تبدیل می شود - دربان آ ستانه، . - 1383 صنایع تبدیلی وتکمیلی بخش ک شاورزی صنایعی ه ستند که دارای ارتباطات م ستقیم و غیرم ستقیم با بخش ک شاورزی ه ستند.
طبق تعریف اداره ی صنایع و تو سعه رو ستایی جهاد ک شاورزی ا ستان ا صفهان در سال1374، صنایع تکمیلی به مجموعه ای از صنایعی اطلاق می گردد که با انجام تغییرات فیزیکی و شیمیایی بر روی مواد اولیه با منشاء نباتی و حیوانی ن سبت به عمل آوری و فرآوری، درجه بندی، ب سته بندی، نگهداری و نیز بازار ر سانی وتوزیع فرآورد ه های حا صله اقدام نماید. این صنایع با کمک تکنولوژی تبدیل مازاد مح صولات ک شاورزی را به ارزش افزوده تبدیل کرده که این فرآیند در ادامه افزایش درآمد رو ستاییان را در پی خواهد دا شت. لذا صنایع تبدیلی به آن گروه از صنایعی اطلاق می گردد که در آن ها یک فرآورده ک شاورزی برای بهتر م صرف شدن، عر ضه منا سب تر و افزایش ارزش اقت صادی به شکل دیگری تبدیل شود.
به نحوی که ماهیت مح صول جدید با ماهیت ماده اولیه یک سان ولی مح صول نهایی جدید ن سبت به ماده اولیه با شد - معاونت صنایع و تو سعه رو ستایی، . - 1383 تبیین جایگاه صنایع تبدیلی وتکمیلی در بخش کشاورزی درکشورما به دلیل مقتضیات جهانی، حضور در بازارهای منطقه ای وبین المللی و پیوستن به سازمان تجارت جهانی روز به روز ضروری تر می شودالبته نباید از نظر دور داشت که توسعه اقتصادی درهرسرزمین وابسته به کارایی تلفیق وترکیب بهینه بین بخش های اقتصادی - کشاورزی، صنعت وخدمات - می باشد.
درواقع صنعتی شدن کشاورزی وتوسعه صنایع تبدیلی وتکمیلی بخش کشاورزی دارای ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر می باشد؛ به طوری که نوع جدیدی از صنعت برای دستیابی به توسعه پایدار به خصوص توسعه مناطق روستایی به وجود می آورد.صنایع تبدیلی وتکمیلی درجهت کمک به کاهش ضایعات محصولات کشاورزی، افزایش ارزش افزوده، افزایش بهره وری بخش کشاورزی، ایجاد اشتغال پایدار، کمک به افزایش صادرات غیر نفتی، دستیابی به امنیت غذایی وبه طور کلی توسعه پایدار بخش کشاورزی، نقش و تأثیر ب سیاری دارد.
صنایع تبدیلی وتکمیلی بخش ک شاورزی صنایعی ه ستند که دارای ارتیاطات م ستقیم وغیر م ستقیم با بخش ک شاورزی است. به عبارت دیگر، صنایع تکمیلی به مجموعه ای از صنایع اطلاق می گردد که با انجام تغییرات فیزیکی وشیمیای برروی مواد اولیه با منشآ نباتی و حیوانی نسبت به عمل آوری وفرآوری درجه بندی، بسته بندی، نگهداری ونیز بازار رسانی وتوزیع فراورده های حاصله اقدام نماید. صنایع تبدیلی به آن گروه از صنایع اطلاق می گرددکه در آنها یک فراورده کشاورزی برای بهتر مصرف شدن، عرضه مناسب تر وافزایش ارزش اقتصادی به شکل دیگری تبدیل شود، به نحوی که ماهیت محصول جدید با ماهیت ماده اولیه یکسان ولی محصول نهایی یک ماده جدبد نسبت به ماده اولیه باشد - خواجه شاهگویی وهمکاران، . - 1392
تبیین جایگاه صنایع تبدیلی وتکمیلی در بخش کشاورزی
درک شورما به دلیل مقت ضیات جهانی، ح ضور دربازارهای منطقه ای وبین المللی وپیو ستن به سازمان تجارت جهانی روز به روز ضروری تر می شودالبته نباید از نظر دور داشت که توسعه اقتصادی درهر سرزمین وابسته به کارایی تلفیق وترکیب بهینه بین بخش های اقتصادی - کشاورزی، صنعت وخدمات - می باشد.درواقع صنعتی شدن کشاورزی وتوسعه صنایع تبدیلی وتکمیلی بخش کشاورزی دارای ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر می با شد؛ به طوری که نوع جدیدی از صنعت برای د ستیابی به تو سعه پایدار به خ صوص تو سعه مناطق رو ستایی به وجود می آورد.
