بخشی از مقاله
چکیده
ایجاد و استقرار صنایع تبدیلی و تکمیلی محصولات کشاورزي یکی از سودمندترین ارتباطات بین دو بخش کشاورزي و صنعت است که علاوه بر رفع مسائل مختلف، به کاهش نابرابريهاي منطقهاي منجر شده و توجه به این صنایع باعث شکوفایی بخش وسیعی در اقتصاد روستایی خواهد شد. با استقرار صحیح و علمی صنایع تبدیلی و تکمیلی عصري نسبتاً نوین بر پیکرهي جوامع روستایی افزوده میشود که بافت اقتصادي-اجتماعی روستاها را دگرگون میکند و زمینههاي جدیدي را در این مناطق پدید میآورد.
در پژوهش حاضر،تلاش شده است تا با بررسی نقاط قوت و ضعف، تهدید و فرصت منطقه در زمینه ایجاد صنایع تکمیلی و نبدیلی، راهبردهاي اصولی استقرار این صنایع در نواحی روستایی با استفاده از مدلSWOTدردهستان زرین دشت ارائه شود.روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است.جهت گردآوري اطلاعات از دو روش کتابخانهاي و میدانی - پرسشنامه و مصاحبه - استفاده شده است.
جامعه آماري این تحقیق، مسئولین مربوط به امور روستایی دهستان است که شامل کارشناسان جهاد کشاورزي شهرستان دره شهر، دهیارهاي روستاهاي دهستان زرین دشت، کارشناسان بنیاد مسکن و فرمانداري است. با توجه به منطقه مورد مطالعه و با پیشنهاد اساتید و کارشناسان مربوطه، تعداد نمونه ها، 25 است که به این تعداد، پرسشنامه بین مسئولین ذیربط، توزیع، تکمیل و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
همچنین براي تجزیه و تحلیل اطلاعات و پاسخگویی به سوال تحقیق، از مدل SWOT استفاده شده است. پس از بررسی نقاط قوت، ضعف، تهدید و فرصت استقرار صنایع تبدیلی و تکمیلی در محدوده مورد مطالعه، راهبردهاي مناسب جهت استقرار این صنایع در منطقه مورد مطالعه با استفاده از مدل SWOTارائه شد. همچنین نتایج تحقیق نشان میدهد که صنایع تبدیلی و تکمیلی محصولات کشاورزي میتواند راهکاري مناسب براي جلوگیري از ضایعات و افزایش ارزش افزوده محصولات کشاورزي باشد.
-1مقدمه
کشاورزي و فعالیتهاي وابسته به آن، جایگاه ویژه اي در اقتصاد کشورها و نقش مهمی در فرایند توسعه اقتصادي، اجتماعی آنها ایفا می نماید. بخش کشاورزي مهمترین فعالیت روستاییان میباشد و از نظر ایجاد مهارت، اشتغال و پایداري مناطق روستایی داراي اهمیت فراوان است.روستا و زندگی روستایی با فعالیت هاي کشاورزي عجین شده است و کشاورزي نقش اصلی در فعالیتهاي اشتغال زا موسوم به فعالیت هاي خارج از مزرعه به عنوان فرصتهاي تکمیلی اشتغال، تولید و افزایش درآمد خانوارهاي روستاییدارد و از این جهت مورد توجه سیاست گذاران و برنامه ریزان توسعه قرار گرفته است.
توسعه اقتصادي - اجتماعی و ساماندهی فضاي مطلوبتر درجامعه روستایی مستلزم متنوع ساختن اشتغال و گسترش فعالیتهایی است که تحرك و پویایی آن را تضمین میکند. تنوع فعالیتهاي غیر کشاورزي، ضمن تقویت این بخش، تنوع مشاغل غیر کشاورزي و تقویت درآمدها و روند توسعه روستایی را تسهیل میکند.[2]
در کشورهاي در حال توسعه، بخش کشاورزي تنها می تواند نسبت اندکی از نیروي انسانی را که سالانه به طور فزاینده در مناطق روستایی بر تعداد آنها افزوده میشود جذب کند و این در حالی است که در اغلب این کشورها، کشاورزي معیشتی حتی نمیتواند نیازهاي جمعیت فعلی را تأمین کند. بنابراین مهمترین دلیل براي ضرورت استقرار صنعت در روستاها، عدم امکان جذب تمام نیروي انسانی آماده به کار روستایی در بخش کشاورزي است.[3] در اغلب این کشورها توسعه صنایع روستایی با هدف توسعه روستایی و پایدار محلی گسترش و توسعه مییابد. سیاستهایی چون کاهش فقر، ایجاد اشتغال، افزایش درآمد خانوارها، جلوگیري از مهاجرت به مناطق شهري از سیاستهاي محوري در توسعه روستایی است
واقعیتهاي موجود در کشور ما حاکی از محدود بودن عوامل کشاورزي از جمله آب و خاك، بالا بودن نرخ رشد جمعیت، بیکاري فصلی و دائمی در روستاها میباشد که مجموعه این عوامل منجر به مهاجرت بی رویه روستاییان به شهرها گردیده است. استقرار صنایع روستایی به عنوان یک بخش مولد اقتصادي یکی از موضوعات مهم و گامی اساسی در تعدیل اختلاف درآمد بین مناطق شهري و روستایی است، که به اعتقاد متخصصین از مؤثرترین عوامل کاهش مهاجرت به شمار میرود
راه اندازي و گسترش صنایع روستایی با توجه به نقش مؤثري که میتوانند در راستاي توسعه اقتصادي و اجتماعی ایفا کنند، یکی از مهمترین و اساسیترین راه حلها براي غلبه بر معضلات مناطق روستایی محسوب میشود. توسعه فرصتهاي شغلی در مناطق روستایی، توزیع عادلانه درآمد، کاهش شکاف درآمدي بین شهر و روستا، کاهش فقر و مهاجرت، افزایش صادرات و کاهش واردات، امکان استفاده بهینه از منابع، امکانات موجود و مواد اولیه و همچنین کمک در تسریع روند توسعه کشاورزي از جمله مهمترین پیامدهاي مثبت و قابل ذکر گسترش صنایع روستایی محسوب میشود.
ارتباط تنگاتنگ و نزدیک صنایع تبدیلی و تکمیلی با بخش کشاورزي و شرایط کنونی کشور و مقتضیات جهانی و لزوم حضور و معرفی محصولات و فرآورده هاي کشاورزي ایران در بازارهاي منطقه اي و بینالمللی، نیازمند هماهنگی هرچه بیشتر بخش کشاورزي و صنایع وابسته به آن بوده و جایگاه صنایع تبدیلی و تکمیلی در بخش کشاورزي امري واضح و مبرهن است
دهستان زرین دشت از توابع بخش مرکزي شهرستان دره شهر با 9684 نفر جمعیت، داراي قابلیتها و مزایایی میباشد که میتوان به وسعت زیاد اراضی قابل کشت، اقلیم و خاك مناسب، وجود منابع آبی و نیروي کار متخصص اشاره کرد. اما در سال هاي اخیر با توجه به رشد شدید جمعیت و در نتیجه پایین آمدن سرانه زمین زراعی، پایین بودن میزان تولیدات کشاورزي، بالا بودن ضایعات بویژه در محصولات باغی، عدم بازاریابی مناسب، بیکاري فصلی و پنهان و کاهش درآمد در این بخش، کشاورزي منطقه را با مشکلات و چالشهایی روبرو کرده است و در نتیجه باعث جابجایی و مهاجرت روستاییان به شهر دره شهر و سایر مناطق همجوار شده است که به نظر میرسد که ایجاد صنایع تبدیلی و تکمیلی در مناطق روستایی، راه حل مسائل فوق باشد. لذا در این تحقیق، تلاش شده است که راهبردهاي مناسب در جهت ایجاد این صنایعبا در نظر گرفتن مسائل فوق، ویژگی هاي منطقه و با استفاده از مدل SWOT بررسی و ارائه شود.
-2 روش تحقیق
روش تحقیق در پژوهش حاضر توصیفی- تحلیلی است، و نوع تحقیق کاربردي است. این تحقیق سعی در شناخت و توسعه توانهاي صنعتی درارتباط با کشاورزي منطقه مورد مطالعه دارد. از آنجا که کنترل متغیرهاي مستقلی که رفتار انسان را تعیین میکنند مشکل و اغلب غیر ممکن است از روش معیاري استفاده شده است. با این روش میتوان به کشف روابط بین پدیده ها و تجزیه تحلیل دادهها به صورت قیاسی پرداخت.
همچنین نوع نگرش به پدیده ها و بررسی اثرات متقابل به صورت ساختاري – سیستمی انجام خواهد شد. در این تحقیق جهت گردآوري اطلاعات، از دو روش کتابخانه اي و میدانی استفاده شده است که در روش میدانی و پیمایشی از ابزار پرسشنامه استفاده شد. پرسشنامه، شامل سؤالات باز و بسته میشد که در آن نظرات کارشناسان جهاد کشاورزي و مسئولین منطقه مورد مطالعه در مورد استقرار صنایع در روستاها دریافت گردید.
جامعه آماري این تحقیق، مسئولین مربوط به امور روستایی دهستان است که شامل کارشناسان جهاد کشاورزي شهرستان دره شهر، دهیارهاي روستاهاي دهستان زرین دشت، کارشناسان بنیاد مسکن و فرمانداري است.
با توجه به منطقه مورد مطالعه و با پیشنهاد اساتید و کارشناسان مربوطه، تعداد 25 پرسشنامه بین مسئولین ذیربط که شامل کارشناسان جهاد کشاورزي شهرستان دره شهر - 12نمونه - و دهیارهاي روستاهاي دهستان زرین دشت - 8نمونه - و دیگر مسئولین - بنیاد مسکن: 3نمونه و فرمانداري: 2نمونه - ، توزیع، تکمیل و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. روایی پرسشنامه را جمعی از اساتید تایید کردند و پایایی آن نیز با استفاده از آلفاي کرونباخ با 0,76 مورد تایید قرار گرفت.
جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات از مدل SWOT جهت شناسایی نقاط قوت و ضعف، فرصتها و تهدیدهاي منطقه براي ایجاد صنایع و ارائه راهبردهاي مناسب جهت ایجاد این صنایع - با توجه به استخراج نقاط قوت و ضعف، فرصتها و تهدیدها - ، استفاده شد.
تکنیک یا ماتریس سوات، ابزاري براي شناخت قوت ها و ضعف هاي موجود در محیط داخلی و تهدیدها و فرصت هاي موجود در محیط خارجی آن به منظور سنجش وضعیت و تدوین راهبردهایی براي هدایت و کنترل آن سیستم است. این روش، نتیجه مستقیم دانشکده تجاري هاروارد است.
به طور خلاصه می توان گفت که این تکنیک ابزاري براي تحلیل وضعیت و تدوین راهبرد است که از طریق؛ .1 بازشناسی و طبقه بندي قوت ها و ضعف هاي درون سیستم. .2 بازشناسی و طبقه بندي فرصت ها و تهدیدهاي موجود در محیط خارج سیستم. تکمیل ماتریس سوات و تدوین راهبردهاي گوناگون براي هدایت سیستم در آینده، صورت می گیرد.
به عبارت دیگر، مدل SWOT یکی از ابزارهاي استراتژیک تطابق نقاط قوت و ضعف درون سیتمی با فرصت ها و تهدیدات برون سیستمی است. طرح تحلیل سوات در قالب جداول طراحی شده و به صورت زیر انجام می شود.
1. تهیه فهرستی از فرصت ها، تهدیدها، نقاط قوت و ضعف در قالب جداول.
2. تشریح و تفسیر هر یک از فرصت ها، تهدیدها، نقاط قوت و ضعف در قالب تحلیل برنامه ریزي توسعه فضایی ناحیه اي به روش سوات.
مدل سوات، بهترین استراتژي براي فرایند برنامهریزي استراتژیک است. به طور کلی، چهارچوب آنالیز سوات و ماتریس آن در شکل زیر نمایش داده شده است.
