بخشی از مقاله
چکیده
در گذر زمان و با انجام مطالعات ، پیشرفت علوم طراحی و ساختمان سازی و نیز بهره گیری از تجربیات بهره برداری از ایستگاه های آتش نشانی ، مجموعه ای از ضوابط برای طراحی و احداث این ایستگاه ها تدوین شده است. با این وجود در اغلب این قسم از ضوابط ، شرایط احداث در یک بافت باز و آزاد شهری ملاک قرار داده شده به نحوی که برای مثال برای احداث یک ایستگاه آتش نشانی کوچک حدود پنج هزار مترمربع زمین به عنوان حداقل ضروری اعلام شده است و این رقم برای ایستگاه های بزرگ تا حدود پانزده هزار متر مربع می رسد که در نتیجه رعایت برخی از این ضوابط در اغلب بافت های قدیمی و متراکم شهری به دلیل عدم وجود زمین هایی با ابعاد فوق میسر نشده است.از طرفی در این بافت های قدیمی و متراکم به دلیل لزوم تامین دسترسی مناسب و حداقل زمان استاندارد رسیدن به محل حریق و به طور کلی تامین ایمنی شهری ، احداث ایستگاه های آتش نشانی از اهمیت دوچندان برخوردار است.
در پژوهش حاضر با بررسی نمونه ها و مطالعات بین المللی و تجربیات حاصل از احداث و بهره برداری تعداد زیادی ایستگاه آتش نشانی فعال در شهر مشهد ؛ به اولویت بندی ، تعیین محدودیت های اصلی و خطوط قرمز و حداقل ها در طراحی و احداث ایستگاه های آتش نشانی پرداخته شده تا در شرایطی که امکان تامین زمین با ابعاد فوق در نقاط مورد نیاز از بافت های قدیمی و متراکم شهری فراهم نیست راهنما و ضوابطی برای طراحی و احداث یک ایستگاه آتش نشانی با کیفیت و با حفظ اصول اساسی میسر و نیازهای ایمنی شهری در آن منطقه فراهم گردد. در فصول اصلی این پژوهش به معرفی انواع ایستگاه های آتش نشانی کوچک ، متوسط و بزرگ ، مشخصات زمین های مناسب جهت احداث ایستگاه ، مشخصات فضاهای داخلی و سایر دانستنی های ضروری جهت طراحی و احداث ایستگاه آتش نشانی پرداخته شده است.
-1 مقدمه
یکی از نیازهای اساسی در تامین ایمنی شهری احداث ایستگاه های آتش نشانی به تعداد کافی و در موقعیت های مکانی مناسب و مورد نیاز است. بدیهیست با توجه به درجه اهمیت این ساختمان ها رعایت استانداردهای لازم در طراحی و احداث آن ها از اهمیت بسزایی برخوردار است. ساختمان ایستگاه آتش نشانی از این حیث که هم جهت نگهداری و بهره برداری از خودروهای سبک و سنگین مورد استفاده قرار می گیرد و هم مورد استفاده انسان به عنوان فضای کار، زندگی، تمرین، آموزش و ... است، نیز ساختمانی منحصر به فرد است و رعایت مجموعه ای خاص از اصول و ضوابط در طراحی آن ضروریست.
از طرفی از این حیث که زمان رسیدن به محل حریق و حادثه یکی از مهم ترین پارامترها در مقوله آتش نشانی می باشد، موقعیت مکانی و محل احداث ایستگاه نیز بسیار حائز اهمیت است. در این بین در بافت های قدیمی و فرسوده شهری که دارای تراکم زیادی نیز می باشند، عمدتا محدودیت های زیادی برای احداث ایستگاه آتش نشانی وجود دارد. در نتیجه این محدودیت ها امکان احداث یک ایستگاه آتش نشانی بر اساس ضوابط موجود فراهم نبوده و در بسیاری از موارد با توجه به اینکه موقعیت مکانی یک ایستگاه از اولویت بالاتری نسبت به سایر مشخصات برخوردار بوده است منجر به این شده که در طراحی و احداث ایستگاه رعایت برخی از ضوابط نادیده گرفته شود.
در این نوشتار سعی شده برای شرایط و محدودیت های فوق راهکارهای جایگزینی تدوین و معرفی شود. به همین منظور ابتدا با فرض فراهم بودن کلیه شرایط و بدون وجود محدودیت به طور مختصر به طرح مشخصات احداث ایستگاه های آتش نشانی استاندارد پرداخته شده و در ادامه برای شرایطی که محدودیت های زمین و منطقه امکان رعایت تمام و کمال ضوابط طراحی را ناممکن می سازد ، به معرفی راهکارهای جایگزین در طراحی پرداخته شده است.
-2 ایستگاه آتش نشانی استاندارد
برای طراحی و احداث ایستگاه های آتش نشانی استاندارد بایستی ابتدا متناسب با نیاز منطقه شهری نوع ایستگاه مورد نظر را انتخاب نمود. سپس با انتخاب زمین مناسب به لحاظ خصوصیات ابعادی، موقعیت مکانی و ... عملیات طراحی آغاز می گردد. ایستگاه های آتش نشانی به لحاظ اینکه از یک طرف فضای کار و تمرین و آموزش آتش نشان ها هستند و از طرف دیگر به عنوان فضای زندگی و استراحت آن ها در شیفت 24 ساعته مورد استفاده قرار می گیرند و همچنین محل نگهداری و بهره برداری خودروهای سبک و سنگین آتش نشانی هستند، دارای فضاهای داخلی متعدد و متنوعی می باشند.
در طراحی یک ایستگاه استاندارد و کارامد، بایستی در مرحله اول کلیه فضاهای داخلی مورد نیاز به درستی و با ابعاد مناسب - بر اساس تعداد خودرو و تعداد پرسنل ایستگاه - در نظر گرفته شود و سپس جانمایی و ارتباطات داخلی همه این فضاها به گونه ای پیش بینی و طراحی شود که امکان دسترسی سریع از کلیه نقاط داخل ایستگاه به آشیانه و محل استقرار خودروی آتش نشانی فراهم شود.
-1-2 انواع ایستگاه آتش نشانی
ایستگاه های آتش نشانی بر حسب تعداد خودروی آتش نشانی، تعداد نیروی آتش نشان و نجاتگر مستقر در ایستگاه و به طور کلی ابعاد فیزیکی و امکانات آن به سه دسته کلی تقسیم می شوند. در این طبقه بندی دسته اول ایستگاه بزرگ یا ایستگاه مادر، دسته دوم ایستگاه متوسط و دسته سوم ایستگاه های کوچک یا تک واحدی می باشند. بر اساس مطالعاتی که در هر شهر با توجه به پارامترهای گوناگون از جمله بافت شهری به لحاظ جمعیتی، اماکن و کاربری های پرخطر، دسترسی ها و معابر، راهبردهای مدیریت بحران و بسیاری عوامل دیگر انجام می شود نوع ایستگاهی که باید در محل مورد نظر احداث شود تعیین می گردد.
-2-2 زمین مناسب جهت احداث ایستگاه
زمین مناسب برای طراحی و احداث ایستگاه آتش نشانی بایستی دارای خصوصیات متنوعی ازجمله مساحت، طول حاشیه کافی، شیب سطحی و طولی حداقل، موقعیت مکانی مناسب و ... باشد که از این میان دو خصوصیت مساحت زمین و طول حاشیه آن از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و مرتبط با موضوع این پژوهش می باشد. برابر استاندارد [1] حداقل مساحت زمین مورد نیاز برای احداث ایستگاه آتش نشانی مادر برابر 6000 مترمربع، ایستگاه متوسط 3000 مترمربع و ایستگاه تک واحدی 1500 متر مربع می باشد. بخشی از مساحت این زمین به عنوان محوطه ایستگاه منظور می شود و بخشی از آن جهت احداث ساختمان ایستگاه مورد استفاده قرار می گیرد.
-3-2 فضاهای الزامی در ایستگاه
در انواع ایستگاه های آتش نشانی فضاهای داخلی مورد نیاز به شرح ذیل وجود دارند:
· آشیانه: محل استقرار خودروهای آتش نشانی، نردبان ها و خودروهای نجات که بایستی دارای فضا و تعداد دهانه کافی بر حسب نوع ایستگاه و امکانات آن باشد.
· اتاق اطلاعات: محل استقرار دائمی نگهبان، بیسیم، تلفن و سایر تجهیزات ارتباطی داخلی و خارجی و سامانه های کنترلی ایستگاه. این فضا بایستی تسلط مناسبی به آشیانه، محوطه، معبر مقابل و سایر فضاها داشته باشد.
· آسایشگاه: محل استراحت پرسنل ایستگاه که با تعداد کافی تختخواب مبله می شود.
• نشیمن: فضایی که بیشترین زمان حضور آتش نشان ها در نزدیکی فضاهایی که بیشتر زمان افراد در آن ها سپری می شود به طول شبانه روز در این فضا می باشد. آشیانه، طراحی راهروهای مناسب، میله فرود و ... ضروری است.
• غذاخوری: محل صرف غذای پرسنل ایستگاه است که تعداد برای مثال فضاهایی مانند نشیمن و آسایشگاه ها که بیشترین کافی میز و صندلی در آن وجود دارد. زمان حضور آتش نشان ها در طول 24 ساعت شبانه روز در این فضاها
• آشپزخانه: محل تهیه غذا ، نگهداری ظروف ، شستشوی می باشد بایستی نزدیک ترین فاصله و بهترین دسترسی را به آشیانه ظروف و ... می باشد. داشته باشند.
• کمدخانه: در این فضا برای کلیه پرسنل ایستگاه در همه همچنین نزدیک بودن اتاق فرمانده شیفت به آشیانه و مشرفیت شیفت های کاری بایستی به تعداد کافی کمد لوازم وجود وی به اتاق اطلاعات حائز اهمیت است. داشته باشد. از طرفی کلاس درس، نمازخانه و اتاق رئیس ایستگاه در مقایسه
· اتاق ورزش: محل انجام تمرینات ورزشی پرسنل که لوازم و با موارد فوق می تواند با فاصله بیشتری نسبت به آشیانه قرار گیرد. تجهیزات ورزشی در آن قرار می گیرد.
· سرویس های بهداشتی: شامل دوش، روشویی، توالت، -3 جانمایی ایستگاه های آتش نشانی در بافت رختکن و محل قرار گیری ماشین لباسشویی است. دوش و سرویس بهداشتی که برای زمان بازگشت از عملیات مورد استفاده قرار می گیرد بایستی از دوش و سرویس اصلی ایستگاه مجزا باشد.
· انبار: محل نگهداری و انبار لوازم و تجهیزات شامل شیلنگ ها، کپسول ها، بشکه های کف اطفای حریق، لوازم تمرینی و سایر ادوات مورد نیاز می باشد. انبار ایستگاه باید هم از آشیانه و هم از محوطه قابل دسترس باشد.
· اتاق فرمانده شیفت: محل استقرار، استراحت و کار فرمانده شیفت و معاون وی می باشد و با میزکار، تختخواب، کمد لوازم و ... مبله می شود.
· اتاق رئیس ایستگاه: دفتر کار رئیس ایستگاه است که میزکار و مبلمان جهت استفاده مراجعین ایستگاه در آن وجود دارد.
· کلاس درس: محل ارائه آموزش های تئوری روزانه به پرسنل است که دارای تخته، امکانات نمایش تصویر و تعداد کافی صندلی است.
· نمازخانه: محل برپایی نماز و مراسم مذهبی
· محوطه ایستگاه: محل انجام تمرینات عملیاتی، ورزش ها و تمرینات خارج از سالن، پارکینگ خودروی پرسنل و ... می باشد. همچنین محوطه جلوی آشیانه ایستگاه به منظور تامین شعاع گردش خودروها و ورود مناسب تر به معبر اصلی مورد استفاده قرار می گیرد.
-4-2 ارتباط بین فضاهای داخلی ایستگاه
تعیین نحوه ارتباطات بین فضاهای داخلی ایستگاه بر پایه این هدف اصلی انجام می شود که همیشه کوتاه ترین زمان ممکن برای رسیدن آتش نشان از هر محل داخل ایستگاه به آشیانه و محل استقرار خودروهای آتش نشانی حاصل شود. برای این منظور رعایت مواردی از جمله محدود کردن تعداد طبقات ایستگاه - حداکثر دو طبقه - ، های شهری قدیمی و متراکم جانمایی زمین محل احداث ایستگاه آتش نشانی در محدوده شهری و به عبارت دیگر مکان یابی ایستگاه های آتش نشانی در قالب طرح های مطالعاتی مفصل و با در نظر گرفتن پارامترهای متعدد توسط مدیریت ایمنی شهری انجام می شود.
جهت این منظور ابتدا تعداد ایستگاه مورد نیاز بر اساس تعداد جمعیت ساکن در منطقه شهری مورد نظر و نیز حداکثر فواصل قابل قبول برای رسیدن تیم آتش نشانی از ایستگاه به محل حریق یا حادثه تعیین می شود و در مرحله بعدی با در نظر گرفتن سایر پارامترها از جمله شبکه معابر، شرایط طبیعی زمین، بافت منطقه به لحاظ ریسک خطر، فواصل از خطوط اصلی انتقال گاز و برق و ... محدوده دقیق تر نقاطی که احداث ایستگاه در آن ها ضروریست تعیین می شود.
در بسیاری از موارد و به ویژه در نواحی مرکزی و در بافت های قدیمی و متراکم شهرهای بزرگ این احتمال وجود دارد که در محدوده نقاطی که بر اساس مطالعات مکان یابی احداث ایستگاه در آنجا ضرورت پیدا می کند زمین مناسبی برای این منظور وجد نداشته باشد. در این شرایط چنانچه موقعیت احداث ایستگاه از اولویت برخوردار باشد می توان زمین با شرایط تا اندازه ای پایین تر از حدود مربوطه را پذیرفت و با در نظر گرفتن برخی تمهیدات مطابق آنچه که در بخش بعدی ارائه خواهد شد اقدام به طراحی و احداث ایستگاه در موقعیت مذکور نمود. با این روش با کاهش زمان رسیدن تیم های آتش نشان به محل حریق ها و حوادث به افزایش ایمنی منطقه شهری مورد نظر کمک خواهد شد.
