بخشی از مقاله
چکیده:
به منظور تحلیل فعالیت نئوتکتونیکی منطقه شبستر در راستای یال جنوبی کوههای میشو - تنها زمین ریخت کوهستانی منطقه - ، با استفاده از بررسی های مورفوتکتونیکی و مورفومتری داده های حاصل از نقشه های توپوگرافی، تصاویر ماهواره ای - DEM - و نقشه های زمین شناسی، ناحیه مورد مطالعه به پنج حوضه تقسیم بندی گردید که اساس تفکیک و موقعیت حوضه ها به عواملی چون رود اصلی، شیب و توپوگرافی گستره تعیین و ترسیم شده است.
با استفاده از نرم افزار Global Mapper و با تجزیه داده های رقومی محاسبات مورفومتری به طور دقیق و کامل به وسیله این نرم افزار انجام گرفت و نتایج حاصل تفسیر شد. با توجه به اندیس های مورفومتری محاسبه شده - منحنی های هیپسومتری، سینوسیتی پیشانی کوهستان، نسبت پهنای کف دره به ارتفاع دره - ، منطقه مورد مطالعه به طورکلی از نظر تکتونیکی فعال است، ولی با توجه به تقسیم بندی انجام شده، فعالیت نسبی در همه جا یکسان نیست.
وجود آبراهه های گسلی - تاثیر زمین ساخت برایجاد شبکه آبراهه ها - و مخروط افکنه های جوان در راس مخروط افکنه های قدیمی، گواه بالا آمدگی شدید در امتداد گسل های جوان مجاور دشت است، و این نظر را تحکیم و تقویت می کند که رشته کوههای میشو به خاطر موقعیت خاص زمین ساختی که دارد - کمربند چین خورده گسلی، زاگرس در جنوب غرب و قفقاز در شمال ایران - ، از لحاظ تکتونیکی فعال و در حال بالا آمدن است.
مقدمه :
تکتونیک منطقه شبستر، به عنوان زون آذربایجان و با راستای شرقی – غربی عمدتا بوسیله گسل های شیب لغز معکوس کنترل می شود. راستای یال جنوبی کوههای میشو، تنها زمین ریخت کوهستانی منطقه شبستر به عنوان منطقه مورد مطالعاتی این پژوهش در شمال غرب ایران و در 65 کیلومتری شمال غرب شهر تبریز و بین عرض های جغرافیایی 38˚/06´ و 38˚/15´ شمالی و طول های جغرافیایی 45˚/26´ و 45˚/52´ شرقی است - شکل . - 1
کوههای میشو در بخش شمالی منطقه با جهت شرقی – غربی و به طول حدود 31 کیلومتر و عرض 13 کیلومتر، در امتداد کوه های قره داغ قرار گرفته است. ارتفاع عمومی این کوهها از 2500 متر در مناطق شرقی تا 3100 متر، در مناطق غربی در حال تغییر است. از نظر مورفولوژیکی این کوهها با توجه به اینکه از رسوبات ماسه ای و شیلی تشکیل شده است، شامل درههایی عمیق و تنگ و ارتفاعاتی با شیب توپوگرافی زیاد است. بیشترین بخشهای منطقه شبستر را زمینهایی با ارتفاع کمتر از 2000 متر می باشد. که شامل، دشت بسیار وسیع و هموار که با شیب ملایم از کوهپایه های میشو تا دریاچه ارومیه ادامه دارد.
شکل -1 موقعیت مورفولوژی منطقه شبستر.
چون این بخش از ایران ما بین دو کمربند چین خورده گسلی، زاگرس در جنوب غرب و قفقاز در شمال، قرار دارد، برآیند تنش های فشارشی مؤثر بر این کمربند ها، باعث تحت فشار قرار گرفتن و حرکت بخش شمال غربی ایران به سوی فلات آناتولی، برای رهایی از فشردگی و رسیدن به یک وضعیت پایدار می شود، و این حرکت عمدتاّ در راستای شکستگی بزرگ ناحیه، یعنی گسل شمال تبریز، اتفاق می افتد
شکل -2 نقشه گسلهای شمال باختری ایران و خاور ترکیه.
با توجه به این موضوع و با توجه به واقعیت که گسلهای شیب لغز معکوس منطقه شبستر به موازات و در طرفین رشته کوههای نسبتاً مرتفع میشو قرار دارند، معلوم می شود که منطقه شبستر در راستای یک زون فشارشی قرار گرفته و چهار چوب اصلی ساختار زمین شناسی آن را یک سامانه فرازمین فروزمین - هورست گرابن - بزرگ مقیاس تشکیل داده است و ویژگی های زمین شناسی ساختاری ناحیه تحت تاثیر دو گسل پرتکاپوی شمالی میشو و جنوبی میشو می باشد، که گسل جنوبی میشو واقع در یال جنوبی کوههای میشو عامل تکتونیکی تغییر اندیس های مورفومتری منطقه شبستر را در کنترل خود دارد
شکل – - 3 - طرح شماتیک از سامانه فرازمین - هورست - و فروزمین - گرابن - در منطقه شبستر.
مواد و روش ها:
به منظور بررسی عملکرد تکتونیک پویا در منطقه شبستر، بررسی های مورفومتری بر روی یال جنوبی کوههای میشو - تنها زمین ریخت کوهستانی منطقه - ، انجام شده است.
اولین گام به منظور انجام مطالعات نئوتکتونیکی در منطقه مورد مطالعه، تهیه اطلاعات لازم و موجود از قبیل نقشه هاست. در این زمینه نقشه های توپوگرافی با مقیاس 1:50000، تصاویر ماهواره ای - Digital - Elevation Map و نقشه زمین شناسی با مقیاس 1:100000 منطقه به منظور شناسایی حوضه های آبریز منطقه و تقسیم بندی حوضه ها تهیه گردید و سپس به وسیله نرم افزار Global Mapper و داده های حاصل از تصاویر ماهواره ای - DEM - ، موقعیت حوضه های تعیین شده بر رو نقشه های توپوگرافی و زمین شناسی بر روی تصاویر ماهواره ای ایجاد گردید، سپس محاسبات مورفومتری به طور دقیق و کامل به وسیله این نرم افزار انجام گرفت و نتایج حاصل تفسیر شد.
یافته های تحقیق:
بررسی های مورفومتری، شامل منحنی های هیپسومتری، سینوسیته پیشانی کوهستان - Smf - و نسبت پهنای کف دره به ارتفای دره - Vf - می باشد، که نتایج بدست آمده نشان دهنده فعالیت های تکتونیکی بالا و نقش گسل ها و فرسایش در توسعه آبراهه ها و پیشانی کوهستان هاست.
بحث:
مورفومتری یا ریخت سنجی، به عنوان اندازه گیری کمی چشم انداز تعریف شده است. این شاخص در ارزیابی سریع مناطق گسترده به کار گرفته می شود و اطلاعات ضروری غالبا به سادگی از نقشه های توپوگرافی و عکس های هوایی و ماهواره ای منطقه حاصل می گردد.
