بخشی از مقاله
چکیده
خانواده از نهادهای مهم اجتماعی، که اساس و بنای جامعه را تشکیل میدهد. خانواده اگرچه در قوانین حقوقی ایران تعریف نشده است ولی حقوقدانان با توجه به مقررات مختلف برای آن یک معنای عام و یک معنای خاص در نظر گرفتهاند. خانواده به عنوان قدیمیترین و مهمترین گروه اجتماعی است که هسته مرکزی اجتماع و کانون حفظ سنن ملی و اخلاقی و مرکزی رشد عواطف و احساسات است. برای تشکیل این نهاد باید ازدواجی صورت گیرد که مورد حمایت قانونگذار از تمام ابعاد باشد اما در عین حال مواردی را هم برای گسسته شدن این بنیان در نظر گرفته است.
اما در ماده 23 قانون حمایت خانواده یک استثناء قائل شده است که طبق ماده فوق و تبصره آن، قانونگذار ثبت نکاح را حتی در صورت وجود اعتیاد یا بیماری خاص زوجین در صورت اطلاع آنها بلامانع داسته است و در تبصره آن به نحوه کنترل بیماری اشاره نموده در حالی که در مورد اعتیاد هیچ راهکاری در خصوص چگونگی مدیریت آن ارائه نکرده است در این مقاله سعی بر آن شده است ابعاد ماده 23 مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد.
.1 مقدمه
امروز اهمیت بنیان خانواده بر کسی پوشیده و بدیهی است که برای داشتن جامعهای سالم و به دور از فساد و بیبندوباری بایستی در جهت تحکیم این بنیان کوشید. یکی از راههای رسیدن به این هدف در ماده 23 قانون حمایت از خانواده مورداشاره قرارگرفته است که بر اساس آن عدم اعتیاد به مواد مخدر یا عدم ابتلا به بیماریهای واگیردار و خطرناک باید مورد تائید پزشکی قرار گیرد. درعینحال در صورت اطلاع طرفین از اعتیاد یا بیماری طرف مقابل، ثبت ازدواج مانعی نخواهد داشت.
ثبت ازدواج معتادان و بیماران مبتلا به بیماریهای خطرناک پیامدهای نظیر تولد فرزندان بیمار یا ابتلای زوجه به بیماری را ممکن است در پی داشته باشد. به ویژه در مورد ازدواج معتادان ممکن است بنیان خانواده طی مدت کوتاهی در مخاطره قرار گیرد. بر این اساس در این مقاله تلاش میشود به موضوع ازدواج معتادان و امکان قانونی ثبت این ازدواجها از دریچه حمایت از خانواده و تلاش برای بقای آن نگریسته شود. در این راستا تدابیر قانونگذار برای جلوگیری از پیامدهای منفی ازدواج با فرد معتاد مورد بررسی قرار میگیرد و پیش از آن به معایب و محاسن حکم قانونگذار راجع به امکان ثبت چنین ازدواجهایی پرداخته میشود.
.2 تاریخچه
به موجب ماده 1040 قانون مدنی طرفین عقد نکاح قبل از ازدواج میتوانند از یکدیگر تقاضای نمایند تا گواهی پزشکی دایر بر صحت از امراض و بیماریهای مسری از قبیل سفلیس و سل و سوزاک و غیره ارائه دهند. بر اساس این ماده کلیه دفاتر ازدواج با توجه به قانون ازدواج و طلاق مصوب 1317 مکلفاند پیش از ثبت نکاح، گواهینامه پزشک مبنی برنداشتن امراض مسری را از طرفین مطالبه نمایند و بدون گواهی مزبور، حق اجرای صیغه عقد و ثبت نکاح را ندارند. ضمانت اجرای تخلف از حکم مقرر در این ماده، حبس از دو ماه تا یک سال برای سردفتر متخلف میباشد. مجلس شورای اسلامی به موجب قانون الزام تزریق واکسن ضد کزاز برای بانوان قبل از ازدواج مصوب 1367 دفاتر ازدواج را مکلف نموده تا قبل از ازدواج از زوجه گواهینامه مبنی بر تزریق واکسیناسیون ضد کزاز اخذ و سپس اقدام به ثبت نکاحیه در دفتر مربوطه نماید همچنین برابر تصویب نامه شماره /51944ت17942 مورخه 1376/10/01 هیئتوزیران آزمایش تالاسمی قبل از ازدواج اجباری است - شهنایی، . - 22/1385 به عنوان آخرین اراده قانونگذار ماده 23 قانون حمایت خانواده مصوب 1391/12/01 بیان میدارد:
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مکلف است ظرف یک ماه از تاریخ لازمالاجرا شدن این قانون بیماریهایی را که باید طرفین پیش از ازدواج علیه آنها واکسینه شوند و نیز بیماریهای واگیردار و خطرناک برای زوجین و فرزندان ناشی از ازدواج را معین و اعلام کند. دفاتر رسمی ازدواج باید پیش از ثبت نکاح گواهی صادرشده از سوی پزشکان و مراکز مورد تائید وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دال بر عدم اعتیاد به مواد مخدر و عدم ابتلا به بیماریهای موضوع این ماده و یا واکسینه شدن طرفین نسبت به بیماریهای مذکور را از آنان مطالبه و بایگانی کنند.
تبصره چنانچه گواهی صادرشده بر وجود اعتیاد و یا بیماری دلالت کند، ثبت نکاح در صورت اطلاع طرفین بلامانع است. در مورد بیماریهای مسری و خطرناک که نام آنها بهوسیله وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تعیین و اعلام میشود، طرفین جهت مراقبت و نظارت به مراکز تعیینشده معرفی میشوند. در مواردی که بیماری خطرناک زوجین به تشخیص وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی منجر به خسارت به جنین باشد، مراقبت و نظارت باید شامل منع تولید نسل نیز باشد.
.3 ایرادات وارده بر ماده 23 قانون حمایت خانواده
ماده 23 قانون حمایت خانواده ثبت نکاحیه زوجه را صورت اطلاع طرف مقابل از اعتیاد یا بیماری طرف دیگر بلامانع دانسته است با توجه به این ماده چند نکته قابلذکر است:
.1-3 ایجاد ناامنی برای خانواده
در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تصریحشده است که خانواده بهعنوان واحد بنیادین جامعه و کانون اصلی رشد و تعالی انسان است و توافق آرمانی و عقیدتی در تشکیل خانواده که زمینهساز اصلی حرکت تکاملی انسان است یک اصل اساسی است. در این راستا هنگامیکه بر وجود گواهی صحت مزاج اعم از آزمایش تشخیص اعتیاد، آزمایش خون - بیماری تالاسمی و هپاتیت - ، بیماریهای مقاربتی، بیماریهای ژنتیکی، تزریق واکسن کزاز برای خانمها تأکید میگردد. اهمیت بحث صحت مزاج و تأثیر قطعی آن بر زندگی زناشویی روشنتر میگردد. یکی از علل انجام آزمایش اعتیاد به این دلیل است که مصرف مواد مخدر و حتی سیگار در زن یا مرد باعث بروز برخی بیماریهای عصبی و پرخاشگری در شخص میگردد.
بهعلاوه مصرف مواد مخدر و سیگار میتواند قدرت باروری زن تأثیر گذاشته و باعث ایجاد اختلالات رفتاری و عقبماندگیهای ذهنی در جنین گردد. این در حالی است که مهمترین امر در خانواده ایجاد آرامش و خوشخلقی و نرمخویی برای ایجاد بستری آرام و رسیدن به سعادت است و همچنین در دین مبین اسلام نیز به داشتن خلق نیکو بهخصوص برای امر ازدواج تأکید شده است چراکه بدخلقی در زندگی زناشویی نمیتواند آرامش و سعادت خانوادهها را فراهم سازد و اسلام نیز ازدواج باکسانی که بدخلق بوده و تربیتهای اخلاق نیکویی نداشته را صالح نمیداند زیرا چنین ازدواجهایی هرگز سعادت خانوادهها را تأمین نمیکند حالآنکه نتیجه چنین زناشویی این میشود که شیرینی و حلاوت زندگی خانواده را به تلخی مبدل میسازد - حقانی، . - 60/1353
.2-3 عدم توانایی انجام تکالیف از سوی زوجین
از مجموع روایات در باب وجوب نفقه زن بر مرد روشن میشود که سرپرستی مرد در خانواده به این جهت است که تأمین مخارج همسر و سایر افراد خانواده به عهده مرد میباشد که در جهت آسایش و راحتی همسر و فرزندان خود و همچنین تأمین لوازم ضروری زندگی اقدام نماید. از سوی دیگر جامعه در عصر حاضر بیش از همه قرون و اعصار به مادران صالح و لایق و وظیفهشناس احتیاج دارد مادرانی که وقت کافی برای رسیدگی به امور تربیتی فرزندان خود داشته باشند تا بتوانند با فراغت کامل فرزندانی برومند و مفید به حال جامعه تحویل دهنداصولاً. ارزش مقام مادر که مورد غبطه واقعشده تنها منوط به این نیست که خانمی فرزندی را متولد کند و ولی از تربیت و پرورش صحیح آن کوچکترین خبری نداشته باشد بلکه ارزش مادر از نظر ادیان به خصوص دین مبین اسلام، بستگی به انجام وظایف مادری دارد و بدون آن جزء کسانی خواهد بود که به وظایف خود عمل نکرده است - همان256 / و . - 255 بر این اساس قانون مدنی برخی از وظایف زن و شوهر نسبت به یکدیگر اشاره نموده است که عبارتاند از:
· حسن معاشرت: ماده 1103 قانون مدنی اشاره مینماید که زن و شوهر مکلف به حسن معاشرت با یکدیگر هستند. بهطورکلی حسن معاشرت اقتضاء مینماید که زن و شوهر با یکدیگر با خوشرویی رفتار نموده و از مجادله و اهانت به یکدیگر بپرهیزند - احمدیه، . - 35 /1382
· ریاست مرد بر خانواده: ماده 1105 قانون مدنی تصریح نموده است که در روابط زوجین ریاست خانواده از خصایص شوهر است. به عبارتی مقامی است که برای تثبیت و مصلحت خانواده به مرد دادهشده است ازجمله آثار ریاست مرد بر خانواده تهیه مسکن برای خانواده و پرداخت نفقه به همسر خود میباشد - صفایی، . - 135/1352
