بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش با هدف تحلیل محتوای کتاب مطالعات اجتماعی ازمنظرتوجه به مولفه های فرهنگ شهروندی انجام گرفت. بدین منظور مولفه های مسولیت پذیری، مشارکت فعال، قانون مداری، وطن دوستی و تفکرانتخاب شد. روش تحقیق توصیفی است که با استفاده از تکنیک تحلیل محتوای آنتروپی شاتون بار اطلاعاتی و ضریب اهمیت هر یک از شاخصه های مولفه های مهارت های شهروندی در کتاب مطالعات اجتماعی محاسبه و میزان توجه به هریک از مولفه های مهارت شهروندی مشخص گردید
در این روش ابتدا تعداد کلمه یا تصویری که به مولفه مورد بررسی توجه کرده است مشخص شده و سپس با استفاده از روش آنتروپی شانون ، بار اطلاعاتی و ضریب اهمیت هر یک از شاخص ها در کتاب مطالعات اجتماعی محاسبه شد. نتایج بررسی های انجام شده بر اساس یافته های حاصل از تحلیل محتوا نشان داد. در کتاب مطالعات اجتماعی - تاریخ، جغرافی، مدنی - پایه هفتم دوره اول متوسطه بیشترین ضریب اهمیت مربوط به مشارکت فعال می باشد و کمترین ضریب اهمیت برای مولفه وطن دوستی به دست آمد . و بقیه متغیرها به ترتیب قانون مداری، مسولیت پذیری و تفکر انتقادی می باشد.
مقدمه
شهروندی یکی ازمهمترین عرصه های سیاسی، اجتماعی است که درطول تاریخ به اشکال گوناگون وباتعبیر مخلتف حقوقوی ، سیایسی وفلسفی رواج داشته است .صاحب نظرانی که به قصد برری چگونگی تحول مفهوم شهروندی کتاب تاریخ راورق زده اند، دریک نکته اتفاق نظردارند وان اینک شهروندی موقعیتی است که هم حق افرادرابرای برخورداری ازحقوق به رسمیت می شناسد، وهم مسئولیت جمعی شهروندان راکه اداره باثبات امور برآن ها مبتنی است.آشنایی بامفهوم شهروندی به خوبی نشان می دهد که این ایده دراصل به حقوق اقتصادی وسیاسی دسترسی و مشارکت مربوط می شودوکسانی که برای پوشش حقوق اجتماعی فراسوی آنها حرکت می کنند، فقط ارتقاء برابری رابه منظورحمایت ازیکپارچگی اقتصادی هدف قرارمی دهند، بنابراین شهروندی به یک فردحق مشارکت درقدرت سیاسی و برخوداری ازحقوق مدنی واجتماعی رامی دهد
تربیت شهروندی، مفهومی است کلی که به مطالعات فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و فنی در جامعه وابسته است و میتوان آن را به آموزش شیوههای زندگی کردن با یکدیگر، بهطور خاص در یک جامعه و بهطور عام در جامعهی جهانی اطلاق کرد. تربیت شهروندی حوزهای است که در دهه های اخیر در برنامه درسی اکثر کشورها مورد توجه قرار گرفته و به یک عرصه ی پربار پژوهشی تبدیل شده است.
آموزش شهروندی به دانش آموزان کمک میکند که مسئولیت احساس، شناخت و رفتارهای خود را بپذیرند و دریابند که خودشان مسئول سلامتی، موفقیت، ارتباط با دیگران و ارتباط با محیط هستند.
تصور ذهنی از وجود شهروندی در سطحی جهانی که در پاره ای از موارد به سهولت رشد می کند، مطمئناًً امروزه چیزی به غیر از یک دید احترام آمیز نیست و مفهوم آن کمتر با واقعیت همراه است. پس اگر متقاعد شویم که آموزش به شیوه ی شهروندی می تواند وسیله تحقیقات زیادی نشان میدهد که امروزه دانش آموزان در برخی از مهارتهای شهروندی با ضعف روبه رو هستند ،بنابر این ضروری به نظر میرسد که آموزش وپرورش با پرداختن به مهارتهای شهروندی توانمندیهایی را در افراد افزایش می دهد.
در زیر به برخی از تحقیقات انجام گرفته در این زمینه پرداخته می شود.
جهانبخشی ودهنوی، - - 1393 پژوهشی با هدف تعیین مهارت های شهروندی مورد نیاز دانش آموزان دوره ابتدایی در بین معلمان منطقه اسدآبادهمدان انجام دادند . جامعه آماری پژوهش کلیه معلمان مقطع ابتدایی اسدآباد بوده است که از بین جامعه آماری 100 نفر به عنوان نمونه، 50 نفر زن و 50 نفر مرد انتخاب گردید. ابزار جمع آوری داده ها، آزمون سنجش مهارت های شهروندی حاوی 26 سوال بود که پس از مطالعه مبانی نظری تهیه و تدوین شد و روایی محتوایی آن توسط متخصصان علوم تربیتی دانشگاه تعیین گردید.
برای تحلیل داده ها از آزمون ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است. نتایج بیانگر آن بود که معلمین مهارت های شهروندی در ابعاد آموزشی، اجرای قوانین و مقررات، تعاملات اجتماعی، حفظ اموال و آثار ملی و مسایل مذهبی را جزء مهارت های شهروندی مورد نیاز دانش آموزان ابتدایی ارزیابی کرده اند موسوی و همکاران - - 1393 پژوهشی با هدف بررسی نقش برنامه ریزی آموزشی در ایجاد فرصتهای مناسب با تحقق انگاره شهروند متعهد به فرهنگ ترافیک در دانشآموزان دورهی متوسطه استان اصفهان انجام داد. جمع آوری داد ه ها با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته انجام گرفت.
جامعه آماری 367 نفر از کارکنان آموزش و پرورش می باشد. این پژوهش نشان داد - 1: در وضعیت موجود، برنام هریزی آموزشی ب هاندازه کم در ایجاد و توسعه انگاره دانش، توانش و نگرش استفاده پذیرش و کاربست فرهنگ ترافیک نقش دارد - 2. در وضعیت مطلوب، برنام هریزی آموزشی، باید ب هاندازه زیاد در ایجاد و توسعه انگاره دانش، توانش و نگرش استفاده پذیرش وکاربست فرهنگ ترافیک نقش داشته باشد - 3 .تفاوت قابل ملاحظه و معناداری بین وضعیت موجود و وضعیت مطلوب، نقش برنام هریزی آموزشی در ایجاد و توسعه انگاره دانش، توانش و نگرش استفاده پذیرش و کاربست فرهنگ ترافیک، در سطح خطای 1درصد وجود دارد.
جمالی تازه کند و همکاران - - 1392 پژوهشی با عنوان تحلیل جایگاه مولفه های تربیت شهروندی در محتوای برنامه درسی علوم اجتماعی دوره متوسطه انجام دادند. در این تحقیق از روش تحلیل محتوای آنتروپی شانون استفاده شد. جامعه آماری تحقیق شامل کلیه کتاب های درسی علوم اجتماعی دوره متوسطه بود و با توجه به ماهیت موضوع پژوهش و به دلیل محدودیت جامعه آماری از نمونه گیری صرف نظر شده، کل جامعه آماری به عنوان نمونه در نظر گرفته شد. جهت گردآوری داده ها چک لیست تحلیل محتوا مورد استفاده قرار اجتماعی صحیحی برای مشارکت در تهذیب یک فرهنگ معنوی جهانی باشد و همچنین موجب تشابه و تجانس بین فرهنگها و سر آغازی برای عملکردهای مشترک باشد. در نتیجه چنین آموزشی باید شناسایی و مشخص شود - 13 - و بررسی میزان توجه به مولفه های تربیت شهروندی - دانش، مهارت و نگرش های شهروندی - در کتاب های درسی علوم اجتماعی امری ضروری به نظر می رسد
آموزش شهروندی از ارکان اساسی زندگی اجتماعی عصر حاضر است، و در جوامع صنعتی از طریق برنامه ریزی های متنوع به آموزش مهارت های زندگی می پردازد.
این مولفه در جهت استحکام دموکراسی و مشارکت مدنی شهروندان نقش بارزی دارد. این آموزه ها در برگیرنده یادگیری دانش، مهارت ها و ارزش هایی است که با ماهیت و شیوه های اداری یک نظام مردم سالار و مشارکتی همخوانی دارد؛ و از همان دوران کودکی به گونه ای است که کودک را درگیر مشارکت با اجتماع و محیط پیرامون خود می کند. آموزش شهروندی امروزه نقش مهمی در تقویت روح جمعی و وجدان جمعی جامعه دارد؛ در واقع چنین آموزش هایی در یک جامعه باعث این شده که سه عنصر اصلی شهروندی چون نظام حقوقی، حس عضویت ملی و حس تعلق و وابستگی اجتماعی در وضعیت ارتباطات بین فرهنگی هر جامعه ای اثرگذار باشد، چنین آموزش هایی با مسائل جمعی و رفتارهای نوع دوستانه، جوانمردانه همراه با ادب و مهربانی، خوش خویی و حس وظیفه شناسی و... ارتباط دارد.
ضرورت آموزش حقوق شهروندی از جمله موضوعات مهم برنامه درسی نظام آموزشی و مدارس می باشد و معلمان و دست اندرکاران نظام آموزشی نقش مهمی در این زمینه ایفا می کنند. آموزش این حقوق شهروندی برای دانش آموزان نقش حیاتی دارد زیرا تنها با شناخت این حقوق و آگاهی کامل از آنها و عمل به آنها خواهند توانست نظام نماینده- شهروند که مبتنی بر عدالت و اجرای قوانین و داشتن آزادی و حق مشارکت و ... می باشد را در جامعه ی خود محقق سازند و از بنا شدن جامعه ای با نظام ارباب - رعیتی جلوگیری کنند. البته این دغدغه فکری یعنی وجود نظام قانونمند و عادل از زمانهای بسیار دور مورد توجه بوده است، اما آنچه مد نظر بوده است در حد شعار باقی مانده و جامعه نتوانسته به آرمان خود که دست یابی کامل به نظام نماینده - شهروند است، جامعه ی عمل بپوشانند. بنابراین نهادهای مختلف از جمله، خانواده، دولت و به ویژه مدارس باید برنامه ریزی بیشتری در این مورد انجام دهند.
گرفت و روایی آن توسط متخصصان این حوزه تایید شد. به منظور تعیین پایایی ابزار تحقیق از روش بازآزمایی استفاده شد و مقدار ضریب همبستگی 0.87 حاصل گشت. نتایج حاصل از تحقیق بیانگر آن است که از مجموع 3194 واحد ضبط شمارش شده، 248 واحد به دانش شهروندی، 99 واحد به مهارت شهروندی و 103 واحد به نگرش شهروندی اختصاص دارد.
لانج - 2014 - 1پژوهشی با عنوان سهم فعالیت های دانشجو در آموزش شهروندی: یک مطالعه از تعامل در یک دانشگاه تحقیقاتی آفریقای جنوبی انجام داده اند جامعه آماری تحقیق دانشجویان دانشگاه UCT بود و با استفاده از پرسشنامه به گردآوری اطلاعات پرداخته شد و با استفاده از نرم افزار SPSS داده ها تحلیل شد نتایج نشان داد که در آموزش شهروندی و رفتار شهروندی دانشجویان نقش موثری دارند.
میرز2 و همکاران - 2014 - پژوهشی باعنوان رفتار شهروندی دانشجو در کلاس درس: بررسی استفاده دانشجویان از رفتار شهروندی انجام دادند و با استفاده از آزمون رگرسیون به تحلیل داده ها پرداختند. نتایج تحقیق نشان داد که دانشجویان مهارت های شهروندی در ابعاد آموزشی، اجرای قوانین و مقررات، تعاملات اجتماعی، حفظ اموال و آثار ملی و مسادل مذهبی را جزء مهارت های شهروندی مورد نیاز دانش آموزان ابتدایی ارزیابی کرده اند.
روش تحقیق توصیفی است که با استفاده از تکنیک تحلیل محتوای آنتروپی شاتون بار اطلاعاتی و ضریب اهمیت هر یک از شاخصه های مولفه های مهارت های شهروندی در کتاب مطالعات اجتماعی محاسبه و میزان توجه به هریک از مولفه های مهارت شهروندی مشخص گردید در این روش ابتدا تعداد کلمه یا تصویری که به مولفه مورد بررسی توجه کرده است مشخص شده و سپس با استفاده از روش آنتروپی شانون ، بار اطلاعاتی و ضریب اهمیت هر یک از شاخص ها در کتاب مطالعات اجتماعی شامل سه کتاب - مدنی، جغرافیا، تاریخ - و 156 محاسبه شد.
مولفه های مهارت شهروندی در این تحقیق شامل مسولیت پذیری، مشارکت فعال، قانون مداری، وطن دوستی و تفکر می باشد.
در این تحقیق ابتدا مجموع فراوانی های بدست آمده بر حسب هر مولفه در کتاب مطالعات اجتماعی در جدول شماره 1 تهیه می شود و در مرحله بعدی داده های این جدول براساس مرحله اول آنتروپی شانون صورت داده های بهنجار شده می آیند.
و سپس براساس مرحله دوم روش آنتروپی شانون مقدار بار اطلاعاتی داده های حاصل از جدول مذکور بیان می شوند ،و بعد براساس مرحله سوم روش آنتروپی شانون ضریب اهمیت اطلاعات به دست آمده بیان می شود تا بدین ترتیب مشخص شود که به طور کلی بیشترین میزان توجه و اهمیت به کدام مولفه تعلق دارد ، که از رابطه زیر استفاده می شود:
یافته ها
نتایج توصیفی تحلیل محتوای کتاب مطالعات اجتماعی - تاریخ، جغرافی، مدنی - دوره اول متوسطه مربوط به مولفه ی مسئولیت پذیری
جدول:1فراوانی ویژگی های مشاهده شده در مولفه ی مسئولیت پذیری
همانطور که در جدول 1 دیده می شود کتاب مدنی با 52/5 درصدو فراوانی 82 از 156 مورد بیشترین توجه را به مسولیت اجتماعی داشته است..
نتایج توصیفی تحلیل محتوای کتاب مطالعات اجتماعی - تاریخ، جغرافی، مدنی - دوره اول متوسطه از نظر میزان توجه به مولفه ی مشارکت فعال
جدول:2فراوانی ویژگی های مشاهده شده در مولفه ی مشارکت فعال
همانطور که در جدول 2 دیده می شود کتاب جغرافی با 23/71 درصد و فراوانی 37 از 156 مورد بیشترین توجه را به مشارکت فعال داشته است.
نتایج توصیفی تحلیل محتوای کتاب مطالعات اجتماعی - تاریخ، جغرافی، مدنی - دوره اول متوسطه از نظر میزان توجه به مولفه قانون مداری
