بخشی از مقاله
چکیده:
هدف پژوهش حاضر، تحلیل محتوای متن، تصاویر و سوالات کتاب مطالعات اجتماعی پایه پنجم دبستان سال 1396 بر اساس تکنیک ویلیام رومی، گانینگ و مفهوم رشد اجتماعی بود . روش مورد استفاده در این پژوهش ، تحلیل محتوا است. جامعه آماری پژوهش و ابزار گردآوری اطلاعات کتاب مطالعات اجتماعی پنجم دبستان سال 1396بود. یافتههای تحقیق نمایان ساخت که ضریب درگیری متن، 0/18 است که نشان میدهد متن کتاب مطالعات پایه پنجم دبستان به شیوه غیر فعالی نوشته شده است. ضریب درگیری تصاویر نیز 0/33 تعیین شد که نشان داد تصاویر کتاب نقش زیادی در فعال کردن دانش آموزان ندارد و بیشتر به انتقال دانش و حقایق میپردازد، اما سوالات کتاب درسی با ضریب درگیری 2/33 نقش زیادی در فعال کردن دانش آموزان داشت.
با استفاده از تکنیک گانیگ سطح خوانایی کتاب 8/01 بدست آمد که نشان داد کتاب مطالعات پایه پنجم از نظر خوانایی مناسب برای دانشآموزان پایه هشتم و بالاتر است. مفهوم رشد اجتماعی از منظر اسلام با مولفههای مسئولیت پذیری، ارتباط موثر با دیگران، صبر و بردباری، سازش با دیگران، گذشت و بخشش، تعاون و همکاری، مشورت کردن در کتاب مطالعات اجتماعی مورد بررسی قرار گرفت و با توجه به این که خی دو محاسبه شده که برابر با 15/691 میباشد بزرگتر از خی دو جدول با درجه آزادی 5 و آلفای 0/0 5 که برابر با 12/59 است تفاوت معناداری بین خی دو محاسبه شده با خی دو جدول وجود دارد که نشان داد این مفهوم و مولفههایش در کتاب مطالعات اجتماعی پایه پنجم به میزان کمی به کار برده شده است.
واژگان کلیدی : تحلیل محتوا، تکنیک ویلیام رومی، گانینگ، رشد اجتماعی، مطالعات اجتماعی
مقدمه:
کتابهای درسی، یکی از مهمترین منابع یادگیری در نظامهایآموزشی هستند و مواد اصلی برنامه درسی مدارس را تشکیل میدهند. پژوهش پیرامون تحلیل کتابهای درسی نیز تلاشارزندهای است. زیر معلمان و دانشآموزان زیادی از آن بهره میبرند و این مطالعات در طراحی فرصتهای مناسب برای یادگیری دانشآموزان تأثیرگذار است؛ همچنین مطالعه و بررسی کتابهای درسی میتواند ارتباط بین برخی از مشکلات یادگیری دانشآموزان با برنامه درسی را آشکار نماید و کمک کند که مفاهیم برنامه درسی به شکل مناسبی در کتابهای درسی گنجانده شوند - زهرهکرمی، 1392 به نقل از داگبی5، . - 2010برنامه درسی در نظام مذکور طی دو مرحله طراحی برنامه درسی و ندوین برنامه درسی تولید میشود. در مرحله طراحی ضمن شناسایی عناصر برنامه درسی - اهداف، محتوا، مواد آموزشی، راهبردهای یاددهی -یادگیری، زمان، فضا و ارزشیابی - ملاحظاتی در خصوص هر یک از عناصر مطرح و برای آنها تصمیمگیری خواهد شد.
در مرحله برنامهریزی درسی بر مبنای تصمیمات و ملاحظات شکل گرفته به تولید برنامه درسی اقدام مینمایند - ملکی، . - 1376 از این رو برنامه درسی تولیدی در رویکرد مذکور که اساسیترین اجزا آن شامل:کتاب، راهنمای معلم، آزمونها و وسایل کمک آموزشی است در مرحله دوم یعنی برنامهریزی درسی، بر اساس طراحی اولیه ساخته و پرداخته خواهد شد. کتاب نیز به عنوان اساسیترین جز برنامه درسی مشتمل بر بخشهای متعددی است که همه آنها بر اساس طراحیهای انجام شده پیشین، تشکیل مییابند و از آنجا که در رویکرد مذکور تمامی محورهای محتوا از قبل طراحی شده اند، بنابراین انتظار بر آن خواهد بود که محتوای تدوین شده کاملا در ارتباط با یکدیگر مبین نظامی پیوسته، آشکار و منطقی باشد، چنانچه شرایط فوق حاصل نشده باشد، برنامه درسی به طوری که باید در راستای اهداف خود موثر نخواهد بود - خویی نژاد، . - 1376
با تحلیل محتوا، نقاط ضعف محتوا آشکارتر شده، ضرورت پیروی یا ایجاد یک برنامه استاندارد، بیشتر×احساس میشود. کشورهای موفق در آزمون تیمز، کشورهایی بودهاند که در زمینه تدوین استانداردهای آموزشی یا چارچوب برنامه درسی، پیشگام بودهاند”بدریان و رستگار، . - 1385 از طریق تحلیل محتواست که میتوان به ویژگیهای یک کتاب درسی پی برد و ضعفها را در محتوای کتابهای درسی شناسایی و معرفینمود. از سوی دیگر، با توجه به این که نظام آموزش و پرورش ایران از نوع متمرکز است، اغلب وقت کلاس به کتاب درسی اختصاص پیدا میکند و همه آموختههای دانشآموزان بر اساس کتاب درسی سنجیده میشود - شریعتمداری،. - 1378یکی از مهمترین کتابهای درسی، کتاب مطالعات اجتماعی میباشد مطالعات اجتماعی دانشی است که از انسان، روابط او با محیطهای اجتماعی، فرهنگی و طبیعی تحولات زندگی بشر در گذشته، حال و آینده و جنبههای گوناگون آن - سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و محیطی - بحث میکند.
چنین تعریفی از مطالعات اجتماعی، اولاً حاکی از آن است که مطالعات اجتماعی با علوم هفتگانهی اجتماعی، یعنی تاریخ، جغرافیا، مردم شناسی، جامعه شناسی، علوم سیاسی، اقتصاد و روانشناسی ارتباط دارد. ثانیاً به ارتباط بین علوم اجتماعی برای رسیدن به فهمی وسیعتر اشاره میکند. مطالعات اجتماعی در اغلب کشورها به شیوهی کم و بیش درهم تنیده و با زبانی ساده، متناسب با سطح رشد ادراکی کودکان و نوجوانان ارائه میشود. تنها از طریق آموزش مطالعات اجتماعی است که افراد با محیط جامعه، ارزشها، فرآیندهای اجتماعی و اقتصادی و مسئولیتهای خود نسبت به دیگران آشنا میشوند. هیچ یک از مواد درسی همچون مطالعات اجتماعی نمیتواند به تحقق این هدفها کمک کند.
یکی از تکنیکهای تحلیل کتاب مطالعات اجتماعی تکنیک ویلیام رومی میباشد. ویلیام رومی، روش تحلیل کمی را در تحلیل محتوا به کار برد. وی در این روش به توصیف عینی و منظم محتوای آشکار مطالب درسی و آزمایشگاهی پرداخت. هدف روش ویلیام رومی، پاسخ به این سؤال است که آیا کتاب و محتوای مورد نظر دانشآموزان را به طور فعال با آموزش و یادگیری درگیر میکند. ویلیام رومی، تحلیل محتوای کتاب را از پنج بعد کلی مورد بررسی قرار میدهد. که میتوان به تحلیل و ارزشیابی متن و نوشتههای کتاب، تحلیل و ارزشیابی شکلها و منحنیها، بررسی و تعیین شاخص فعالیتهای پیشنهاد شده در کتاب درسی، تحلیل و ارزشیابی پرسش پایان فصل، تحلیل و ارزشیابی خلاصه - منتظری عزیزآبادی و همکاران، به نقل ازاز دیگر تکنیکهای بررسی کتب مطالعات اجتماعی شاخص گانینگ فوک میباشد، این شاخص توسط رابرت گانینگ فوگ در سال 1951 و با هدف ارزیابی و تعیین سطح خوانایی مطالب کتابهای درسی بر اساس کلاسهای آموزش رسمی طراحی شد.
به عبارت دیگر، هدف اصلی این شاخص، ارزشیابی و تعیین سطح کلاسی مطالب کتابها است و به این سؤال جواب میدهد که مطالب مناسب کدام کلاس از پایههای تحصیلی آموزش و پرورش رسمی است. در این مطالعه که هدف آن ارزیابی و سنجش سطح خوانایی کتاب مطالعات اجتماعی پایه پنجم ابتدایی مطابق سه فرمول ویلیام رومی، گانینگ و تحلیل مفهومی است، به تجزیه و تحلیل محتوای کتاب پرداخته و با تمرکز بر کلمهها، جملهها، تصاویر، میزان و درجه دشواری یا سادگی و تناسب آن با سن، کلاس و سطح خوانایی متن پرداخته شده است. تا ضمن مشخص کردن نقاط ضعف و قوت، زمینه را برای طرح و توجه دادن به آن مهیا سازد.
پیشینه تحقیق:
تحلیل محتوا از تکنیکهای مربوط به روش اسنادی در پژوهش علوم اجتماعی میباشد. روش اسنادی به کلیه متدهایی گفته میشود که در آنها هدف پژوهش با مطالعه، تحلیل و بررسی اسناد و متون برآورده میشود. مولود پرورش در پژوهشی با عنوان تحلیلی بر کتاب مطالعات اجتماعی پایه اول دبیرستان؛ سطح خوانایی کتاب مطالعات اجتماعی در سال 93-92 با هدف تعیین سطح خوانایی کتاب مطالعات اجتماعی پایه اول دبیرستان و مقایسه مجتوای کتاب با سطح توانایی و سنی دانش آموزان پرداخت، نتایج تحقیق نشان میدهد که کتاب مطالعات اجتماعی پایه اول دبیرستان از نظر سطح خوانایی گانیگ در سطح بالاتری از سن و پایه تحصیلی دانشآموزان قرار دارد، اما همیم تحقیق نشان میدهد که تصویرها، جدولها و نمودارهای کتاب توانایی فکر کردن را در دانشآموزان افزایش میدهد.
بنابراین معلمانی که کتاب مذکور را تدریس میکنند، باید مطالب و محتوا و مخصوصا اصطلاحات اجتماعی کتاب را که از نظر خوانایی و فهم برای دانشاموزان سنگین است، از طریق همین تصویرها و نمودارها تدریس کنند و از روشهای فعال در جریان تدریس بیشتر استفاده کنند - مولود پرورش، . - 1392فضلالهی و ملکی توانا در پزوهشی با عنوان ارزیابی و سنجش خوانایی کتاب علوم پایه سوم ابتدایی براساس پنج فرمول فرای، گانینک، فلش، لافلین و کلوز در سال 90-89 با هدف ارزیابی و سنجش خوانایی کتاب علوم پایه سوم ابتدایی براساس پنج شاخص و دسترسی به میزان پایبندی محتوای آن به رعایت اصول برنامهریزی در تنظیم ساختار است. بررسیها نشانگر عدم تناسب محتوای کتاب از نظر سطح خوانایی برای کلاس سوم است.
مطابق فرمول فرای، گانینگ فوک، فلش، مک لافلین مطالب از نظر خوانایی به ترتیب مناسب کلاس یازدهم، بیستم، آخر دانشگاه، چهاردهم است. که با نتایج ناجی اصفهانی تا حدود زیادی همخوانی دارد، مطالب و محتوای بررسی شدهی کتاب، بر اساس شاخص فلش، از لحاظ سبک معمولی، از لحاظ هجاها خیلی دشوار، از نظر درجه درحد کلاسهای آخر دانشگاه برآورد شد. سطح سنی مطالب و محتوای بررسی شده از کتاب بر اساس شاخص مک لافلین برابر 20 ساله بسیار - میباشد بعبارت بهتر مطالب نسبت به سن دانشآموزان کلاس سوم ابتدایی 9-8 ساله بسیار بالاست. مطالب و محتوای بررسی شده از کتاب مطابق الگوی کلوز نه تنها در سطح آموزشی نیست بلکه در سطح فشار روانی بوده و استرس زاست و توانایی آموزش مستقل و یادگیری فراگیران بدون کمک معلم را ندارند - فضلالهی، ملکی توانا، . - 1390
مصطفی عسگریان مقدم در پژوهشی با عنوان - - ارزشیابی محتوای کتاب علوم تجربی پایه ششم ابتدایی با استفاده از روش ویلیام رومی در سال تحصیلی 92-91 به بررسی میزان بکارگیری روش فعال در ارائه محتوای کتاب علوم تجربی پایه ششم پرداخت نتایج پژوهش نشان دادند که متن کتاب مذکور در همه فصول و در کل کتاب به صورت فعالی ارائه شده است. فعالیتهای کتاب مورد بررسی با توجه به دامنه مطلوب ضریب درگیری در فصل اول، دوم و چهارم و در کل کتاب به شیوه مطلوب ارائه شده است و در فصل سوم به صورت فعال نبوده است. تصاویر کتاب مذکور با توجه به دامنه مطلوب ضریب درگیری در فصول مختلف و در کل کتاب به نحو مطلوبیس طراحی شده است و در واقع به شیوه فعال ارائه شده است. اما پرسشهای کتاب مذکور با توجه به دامنه مطلوب ضریب درگیری در فصول مختلف و در کل کتاب از حد مطلوب بالاتر بوده است و به شیوه غیر فعال ارائه شده است - عسگریان مقدم، . - 1392
