بخشی از مقاله
چکیده:
نگارندگان با توجه به اهمیت مبحث تفکر در جدید التألیف بودن کتاب و همچنین تاثیرات تفکر در روند زندگی روزمره و آموزش و پرورش اقدام به تحلیل کتاب حاضر نموده است و بر این اساس، هدف از پژوهش مورد نظر، بررسی میزان توجه کتاب تفکر و پژوهش پایه ششم به ابزار های تفکر است. این نوشتار از نوع اسنادی، جمع آوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و ابزار جمع آوری داده ها به صورت سیستم مقوله بندی - کدگذاری - صورت پذیرفته است.
یافته ها نشان داد که در کتاب مذکور از نظر میزان تأکید بر مقوله های سوال کردن، تمایز قائل شدن، مثال زدن، مثال نقض، بررسی دیدگاه دیگران، شفاف سازی، دلیل آوردن و شرط لازم و کافی تفاوت معناداری وجود دارد؛ به طوری که بیشترین میزان تأکید در کتاب درسی مربوط به مقوله ی سوال کردن و کمترین میزان آن مثال نقض بوده است.
با توجه به یافته های فوق می توان نتیجه گرفت که تأکید کتاب درسی مورد نظر در وهله ی اول به پرورش روحیه ی سوال کردن دانش آموزان پرداخته است و پرورش مقوله های بررسی دیدگاه های دیگران و شفاف سازی در اولویت دوم قرار دارد.
مقدمه:
باتوجه به پیشرفت روز افزون جامعه و تحولاتی که نسبت به گذشته متحمل شده است. ضرورت می یابد که مهارت های تفکر را به کودکان بیاموزیم که هویت او را به عنوان یک شخصیت متفکر که توانایی تطبیق خود با جامعه را دارد ارتقا دهد.
در نظام آموزشی آنچه به عنوان مهارت اصلی مورد تاکید است، مهارت تفکر می باشد که به دلیل اهمیت آن مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرد.
خوب فکرکردن، بیشتر هنر است تا چیزی که با کاربرد معمولی ابزار بدست آید با این حال همه ما برای آنکه به شکلی موثر بیندیشیم نیازمند به ابزار هستیم و مانند یادگیری هنر آشپزی، در یادگیری هنر فکرکردن نیز به ابزارهایی اساسی و تمرین هایی که به شکلی مناسب مورد استفاده قرار گیرند، نیازمندیم
به نظر می رسد چگونگی کیفیت کتاب های درسی در آموزش و پرورش این نظام را به سمت سنت گرایی سوق می دهد. هرچند که نظام تلاش دارد به سوی سنت گرایی در آموزش حرکت کند، اما تغییرات به قدری عمیق است که این اجازه را به مجریانی همچون معلمان نمی دهد.
آموزش و پرورش باید تمام تلاش و همت خود را به کار گیرد تا اینکه دانش آموزان با محیط اطراف خود بیشتر آشنا شوند، بنابراین یکی از اهداف اصلی تعلیم و تربیت، انتقال شاگردان از دنیای خود محور مبتنی بر تجربیات شخصی محدود و واقعیات محسوس به قلمرو دنیایی غنی تر و انتزاعی تر و متضمن ارزش ها و حقایق متعدد و گوناگون است
مفهوم تقویت مهارت تفکر یک مفهوم نسبتا جدید است و چون جدید است بنابراین اجرای آن منجر به ایجاد چالش می شود و در این راستا معلمان نقش تسهیل گر هستند.
اکنون این نوشتار در نظر دارد که ابزارهای تفکر را درکتاب تفکر و پژوهش ششم ابتدایی مورد تحلیل و بررسی قرار دهد.
پیشینه:
تفکر نوعی مهارت است که شامل هر نوع فعالیت ذهنی می باشد، تفکر به حل مسئله، تصمیم گیری و فهم مطلب کمک می کند و از طریق تفکر و اندیشیدن است که می توان به زندگی و حیات خود معنا بخشید.
مهارت های تفکر تحت تاثیر دو عامل استعدادی و آموزشی هستند، مهارت های استعدادی ژنتیکی و خدادادی است و مهارت های آموزشی قابل یادگیری هستند و باید فرصت هایی را فراهم کنیم تا افراد بتوانند از سنین پایین تر این مهارت ها را بیامورند و در طی زمان بر آنها مسلط شوند.
در این رابطه کم - - 1391 ابزار های تفکر را به دو بخش ابزار مفهومی و ابزار استدلالی تقسیم می کند و ابزار های استدلال را به شاخه های استدلال شرطی، استدلال استقراری و استدلال تمثیلی تقسیم می کند.
در ادامه فیشر - 1385 - تفکر را به سه نوع خلاق، انتقادی و حل مسئله قسمت می کند و دوبونو - 1384 - یکی از اهداف آموزش و پرورش را یاد دادن نحو تفکر به دانش آموزان معرفی می کند و بیان می کند هوش استعدادی بالقوه است و تفکر و مهارتی در کار است که از طریق آن هوش بر تجربه ما تاثیر می گذارد.
فیشر - - 1384 به این موضوع می پردازد که سیستم آموزشی مدارس روز به روز محدود تر می گردد و نیاز به افزایش تجربه اندوزی غنی و بارور در محیط خانه از اهمیت بیشتری برخوردار است.
نوری - 1383 - مهارت های تفکر را تحت تاثیر دو عامل معرفی می کند، ژنتیک و خدادادی و آموزش و در ادامه تعریفی از مهارت تفکر نقادانه و مهارت تفکر خلاق و فواید این دو ارائه می دهد.
مایرز - - 1374 هدف عمده آموزش و پرورش را وادار کردن دانش آموزان به تفکر می داند و اولین مسئولیت معلم این است که شاگردان را ازمرحله یادسپاری به مرحله تفکر و حل مشکلات سوق دهد.
طالبی نژاد - 1386 - در رابطه با زبان تفکر به معرفی دو مکتب فلسفی تجربه گرایی و عقل گرایی می پردازد که همیشه با یکدیگر در حال تعارفی هستند و در ادامه بیان می کند طرفداران مکتب عقل گرایی مهم ترین نقش در یادگیری زبان را به ذهن منتسب می کنند بر خلاف گروه طرفداران تجربه گرایی که نقش عقل ذهن را در یادگیری حذف می کنند و نیز محمودی - 1383 - در ادامه چنین نقل می کند که روانشناسان عصر حاضر انواع فکر کردن را بر اساس اهداف آنها و ویژگی های آنها به سه دسته تفکر جهت دار، تفکر بدون جهت و تفکر خلاقانه تقسیم می کند.
روش:
مقاله حاضر به روش تحلیل محتوا انجام شده است. جمع آوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای است و نیز به صورت کد گذاری از داده های کتاب صورت پذیرفته است.
تحلیل محتوا از تکنیک های مربوط به روش اسنادی در پژوهش می باشد. روش اسنادی به کلیه متود هایی گفته می شود که در آن ها هدف پژوهش با تحلیل و بررسی اسناد و متون برآورده می شود
در تحلیل محتوای کیفی تلاش می شود با اتخاذ یک رویکرد تجزیه ای- سازه ای به استفاده از روش های کمی گرایانه و مرحله به مرحله محتوای آشکار و پنهان متن کشف و بازنمود یابد
این نوشتار به تحلیل کتاب تفکر و پژوهش پایه ششم ابتدایی پرداخته است با توجه به اهمیت بحث تفکر در مقطع ابتدایی و نیز جدیدالتالیف بودن این کتاب، نگارندگان اقدام به تحلیل کل کتاب نموده اند لذا این نوشتار فاقد نمونه آماری می باشد.
واحد تحلیل این پژوهش متن کتاب درسی و واحد ثبت درس در نظر گرفته شده است.
مقوله های مورد بحث آن شامل: سوال کردن، تمایز قائل شدن، مثال زدن، مثال نقض، بررسی دیدگاه های دیگران، دلیل آودن، شرط لازم و کافی است که از کتب و مقالات معتبر با محوریت تفکر استخراج شده است.
سوال کردن: پرسش در بطن خود یک جریان بالنده و پویا است، پرسش بخشی مهمی از جریان آموزشی مترقی است که می تواند آموزش را به سوی خواسته ها و استعداد و توانایی کودکان پیش ببرد
تمایز قائل شدن: کج فهمی و مشکل ها زمانی روی می دهد که ما مسائل را بسیار شبیه به هم می بینیم و در نتیجه متوجه تفاوت مهم آنها نمی شویم و یا اینکه تفاوت های کم اهمیت را در محیط آنقدر بزرگ می بینیم که از دیدن شباهت واقعی آنها درمی مانیم
بررسی دیدگاه دیگران: برقراری ارتباط علمی با دیگران یعنی تبادل نظریات، عقاید، اطلاعات با همکلاسی یا همکار به منظور دریافت همکاری یا همراهی یا لااقل همدلی و هماهنگی با یک دیگر است
دلیل آوردن
شفاف سازی: کودکان باید آموزش ببینند چگونه اصطلاح های خود را تعریف کنند و هدف از این تعریف روشن ساختن معنای یک ترکیب است
