بخشی از مقاله
چکیده
موضوع انسان کامل یکی از محوریترین موضوعات مبانی انسانشناختی در دیدگاه اسلام بود. در این پژوهش ویژگیهای انسان کامل در کتابهای هدیههای آسمانی سوم، چهارم و ششم ابتدایی بررسی شد. به جهت پاسخگویی به این سؤال که »چه میزان به ویژگیهای انسان کامل در کتابهای ذکرشده تأکید شده است. پژوهش توصیفی از نوع تحلیلی بود. این پژوهش با بررسی وتحلیل کتاب انسان کامل شهید مطهری، فهرستی از ویژگیهای انسان کامل - عبادت، خدمت به خلق، آزادی و عشق - را استنباط کرده بود. طبق یافتههای پژوهش در کتب هدیههای آسمانی بیشترین توجه به مؤلفهی عبادت بوده است.
بیان مسئله
هدف از خلقت هستی، خلقت انسان کامل است و هدف از آن نیز رسیدن به معرفت حق میباشد، وادی معرفت نیز که همان وادی عشق است جز از طریق شریعت و طریقت تا وصول به حقیقت امکان پذیر نیست و در پیروی از شریعت و قدم گذاشتن در طریقت نیز وجود انسان کامل و همراه شدن با او ضروری است
انسان کامل اولین گشایندهی غیب وجود، سایه حق، یگانه رابط میان خالق و خلق و بلاخره خلیفه او در بین آفریدگانش میباشد زیرا که تنها اوست که بر صورت الهه خود آفریده شده است بدین لحاظ میتوان انسان کامل را مظهر تام و تمام اسم اعظم الهی و حتی خود اسم اعظم دانست
در جایی دیگر نیز بیان شده است که انسان کامل، انسانی است که چون بر مجاهدتش مداومت ورزیده، خداوند او را برگزیده و با ذاتش بر او تجلی کرده است و وجود او تنها مجلایی است که ذات الهی به تمام و کمال میتواند در آن تجلی کند
پرورش انسان کامل از همان سالهای اولیه زندگی به عبارتی همان دوران ابتدایی باید آغاز شود و مورد توجه قرار گیرد. شناخت انسان کامل برای ما مسلمانان واجب است زیرا انسان کامل یک انسان نمونه و والا میباشد که ویژگیهای شخصیتی او نمونه یک الگوی کامل برای سایر انسانها است.
از طرفی همه انسان ها برحسب فطرت و آفرینش خویش جویای تمام مراتب کمال - تا حد بینهایت - هستند
بنابراین اگر بخواهیم یک مسلمان کامل باشیم و به نهایت کمال و سعادت انسانی برسیم باید بدانیم که انسان کامل چگونه بوده است؟ چه ویژگیهایی داشته است؟
شناخت جایگاه و شؤون انسان کامل نه تنها یک امر لازم ایمانی محسوب میشود بلکه شناخت و حرکت به سوی او به عنوان یک اسوهی ایدهآل در افق مسیر تحقق هدف خلقت خرد فرد ما امری ضروری است
انسان کامل از نظر سنایی دارای ویژگیهایی است که با خصوصیات انسان کامل در عرفان اسلامی مطابقت و هماهنگی کامل دارد، از دیدگاه او انسان کامل کون جامعه و در بردارندهی تمامی مراتب و عوامل هستی است و هدف نیز در نهایت وصول و وحدت انسان با حق مطلق بوده است.
افراد دیگری هم نظریهها و پژوهشهای متفاوتی را درباره انسان کامل ارائه دادند: از جمله این افراد شمس تبریزی است. انسان کامل از نظر شمس انسانی است با ابعاد چهاردهگانه زیر:
-1اندیشمندی، -2بینشمندی، -3خودآگاهی، -4زمان آگاهی، -5خویشتنداری شامل - تعادل روحی، تمیز یا رسایی تشخیص - ، -6خودیاری و خودمختاری، -7دیگرخواهی و مردمداری یا احساس مسئولیت اجتماعی، -8ایثار و فداکاری، -9 رهاسازی و استقلالبخشی، -10فروتنی وگردنکشی، -11عشق و آرمان، -12رهایی از پیشداوری، -13اصالت، خلاقیت و ابتکار، -14استقامت و پایداری
یکیدیگر از بزرگان اهل معرفت که درباره انسان کامل سخن گفته است شیخ محمود شبستری بود او معتقد بود که هدف آفرینش تحقق وجود انسان کامل است.
از نظر استاد شهید مطهری در کتاب انسان کامل ویژگیهای انسان کامل عبادت، خدمت به خلق، آزادی و عشق است.
-1عبادت: یعنی همان خلوت با خدا، نماز، دعا، مناجات و مانند آن که جز متون اسلام است و از اسلام، حذفشدنی نیست.
-2خدمت به خلق: انسانیت یعنی خدمت به خلق و هیچ ارزش دیگری ندارد. یکی از ارزشهای قاطع و مسلم انسان که اسلام آن را صد در صد تأیید میکند و واقعا ارزش انسانی است خدمتگذار خلق خدا بودن است ازنظر قرآنکریم تعاون و کمکدادن و خدمتکردن به یکدیگر خدمت به خلق محسوب میشود.
-3آزادی: آزادی یکی از بزرگترین و عالیترین ارزش-های انسانی است و به تعبیر دیگر معنویات انسان است. بعضی افراد میگویند بشریت و بشر یعنی آزادی و غیرآزادی، ارزش دیگری وجود ندارد، یعنی میخواهند تمام ارزشها را در این یک ارزش که نامش آزادی است، محو کنند - آزادی تنها ارزش نیست - . ارزش دیگر عدالت است، ارزش دیگر حکمت است، ارزش دیگرعرفان است و چیزهای دیگر.
-4عشق: گاهی عشق مثل آنچه که در عرفان و تصوف و در غزلیات عرفانی ما هست تنها ارزش انسانی میشود، عرفا که گرایششان بر ارزش عشق است، گرایش ضدعقل دارند و رسما با عقل مبارزه میکنند همانطور که فقط فقط عارف با مرکب عشق به عرفان حق میرسد
انسان کامل از دیدگاه شهید مطهری، در بشر ارزشهای گوناگون نظیر عقل، عشق، محبت، عدالت، خدمت، عبادت، آزادی و انواع دیگر ارزشها است و امام علی - ع - انسانی کامل بود برای اینکه همه این ارزشهای انسانی در حد اعلی و به طور هماهنگ در او رشد کرده بود. بنابراین به دلیل اینکه امام علی - ع - به عنوان انسان کامل یک الگوی پذیرفته شده برای تمام جامعه اسلامی است، نظریه شهید مطهری مبنای این پژوهش قرار گرفته است.
ویژگیهای انسان کامل در این پژوهش شامل چهار مؤلفهی عبادت، خدمت به خلق، آزادی و عشق است. دو پژوهش درباره نماز که مربوط به مؤلفهی عبادت است انجام شده و در زیر به آنها اشاره شده است و دربارهی سایر مؤلفهها پژوهشی صورت نگرفته است.
طبق یک پژوهشی که قبلا در مورد جذب دانشآموزان به نماز انجام شده بود مشخص شد که پنج عامل نظیر فضای فیزیکی و ارتباطی-آموزشی، ایمان و رفتار مذهبی فردی، خانوادگی، نحوهی برپایی نماز جماعت، محیط اجتماعی و عامل تشویقی در جذب نماز مؤثر بوده است
در پژوهش دیگر چهارعامل عمده در گرایش دانشآموزان به نمازموثر بوده است که این عوامل عبارتند از: عامل فردی-روانشناختی، عامل عبادی-تکلیفی، عامل فرهنگی-اجتماعی، عامل رستگاری-فلاح
شناخت انسان کامل برای مسلمانان واجب است زیرا انسان کامل با ویژگیهای شخصیتی خود یک الگو و نمونه والا برای همهی انسانها است بنابراین پرورش ویژگیهای انسان کامل باید از همان دوران ابتدایی آغاز شود و نظام آموزش و پرورش اصلیترین نقش را در این زمینه ایفا کرده است.
درباره ی ویژگیهای انسان کامل تاکنون پژوهشی در قالب تحلیل محتوا صورت نگرفته است. این پژوهش درصدد آن است که ویژگیهای انسان کامل با مؤلفههای عبادت، خدمت به خلق، آزادی و عشق طبق دیدگاه شهید مطهری را در کتب هدیههای آسمانی پایه سوم، چهارم و ششم بررسی کند. ویژگیهای انسان کامل جزء مباحث دینی است و در کتب هدیههای آسمانی تأکید و توجه بیشتری به مباحث دینی شده است به همین دلیل در این پژوهش این کتب مبنای بررسی قرار گرفته است.
هدف اصلی: بررسی ویژگیهای انسان کامل در کتاب هدیههای آسمانی پایه سوم، چهارم و ششم ابتدایی.
سوال اصلی: چه میزان به ویژگیهای انسان کامل در کتاب هدیههای آسمانی پایه سوم، چهارم و ششم تأکید شده است؟ سوالات فرعی:
-1چه میزان به مؤلفهی عبادت از ویژگیهای انسان کامل در کتاب هدیههای آسمانی پایه سوم، چهارم و ششم تأکید شده است؟
-2 چه میزان به مؤلفهی آزادی از ویژگیهای انسان کامل در کتاب هدیههای آسمانی پایه سوم، چهارم و ششم تأکید شده است؟
-3 چه میزان به مؤلفهی خدمت به خلق از ویژگیهای انسان کامل در کتاب هدیههای آسمانی پایه سوم، چهارم و ششم تأکید شده است؟
-4 چه میزان به مؤلفهی عشق از ویژگیهای انسان کامل در کتاب هدیههای آسمانی پایه سوم، چهارم و ششم تأکید شده است؟
روش شناسی تحقیق
پژوهش توصیفی و به روش تحلیل محتوا است.جامعه پژوهش کتاب هدیههای آسمانی پایه سوم، چهارم و ششم میباشد. به علت محدود بودن جامعه، نمونه مطابق جامعه است. واحد ثبت در این پژوهش مضمون ویژگیهای انسان کامل میباشد و واحدزمینه متن کامل کتب فوق میباشد.
روایی
در این تحقیق محتوای کتب هدیههای آسمانی پایه سوم، چهارم و ششم ابتدایی بر اساس مؤلفههای ویژگیهای انسان کامل شامل عبادت، خدمت به خلق، آزادی و عشق که از دیدگاه شهید مطهری اخذ شده بررسی شده است و جدول مقوله-بندی در این تحقیق مورد تأیید استاد راهنما است.
پایایی
در این پژوهش پایایی کتاب هدیههای آسمانی پایه سوم 78درصد، پایه چهارم 65درصد و پایه ششم 68درصد است.
یافته ها
چه میزان به ویژگیهای انسان کامل در کتاب هدیههای آسمانی پایه سوم، چهارم و ششم تأکید شده است؟
