بخشی از مقاله
چکیده
نوشتار حاضر به تحلیل محتوای کتاب های مطالعات اجتماعی با مؤلفه های مهارت های اجتماعی با روش کمی کیفی به تحلیل محتوا پرداخته است. جمع آوری داده ها به روش کتابخانه ای انجام شده است و استخراج مقوله ها صورت گرفته است، مقوله ها از منابع متغیر به دست آمده و سپس در کتاب مطالعات اجتماعی ابتدایی کدگذاری گردیده است. بر این اساس، تحلیل محتوای متن کتاب مطالعات اجتماعی ابتدایی از لحاظ میزان مهارت های اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته است. هم چنین برای واحد ثبت، درس مدنظر قرار گرفته است.
در این نوشتار، جامعه آماری کتب مطالعات اجتماعی ابتدایی و نمونه آماری پنج درس به صورت تصادفی از هر یک از کتاب های مطالعات اجتماعی پایه های سوم، چهارم، پنجم و ششم براساس مقوله های مهارت های اجتماعی می باشد. سپس فراوانی و درصد هر یک از آن ها اندازه گیری شده اند. همچنین کمترین و بیشترین مقوله ها به سبب یافتن اهمیت آنها در هریک از پایه ها براساس منابع موثق و راهنمای معلم مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. می توان نتیجه گرفت که در کتاب های مطالعات اجتماعی ابتدایی مقوله های مشورت، اجتماعی شدن و برقراری ارتباط به نسبت دیگر مقوله ها سهم بیشتری را به خود اختصاص داده است که به نظر می رسد این مقوله ها در رشد اجتماعی جامعه تاثیر به سزایی دارد.
مقدمه
از آن جایی که انسان ذاتا موجودی اجتماعی است، به منظور برآورده کردن نیازهای خود، احتیاج دارد که در اجتماع حضور داشته باشد و این نیاز در همه سنین موجود است و تنها شدت و ضعف آن در سنین و موقعیت های مختلف متفاوت است. اهمیت مهارت های اجتماعی به عنوان مهم ترین عامل اجتماعی شدن و سازگاری اجتماعی را به هیچ گاه نمی توان از نظر دور داشت و بی شک توجه به هوش اجتماعی، رشد اجتماعی و تربیت اجتماعی در کنار دیگر ابعاد رشد و حیطه های تعلیم و تربیت از جایگاه ویژه ای برخوردار است - خجسته. ابوالمعالی؛ . - 43 :1394 از جمله محتوای موجود در کتاب های درسی، میزان پرداختن به مهارت های اجتماعی است و از آن جایی که زندگی در جمع نیازمند قواعد و مقررات و آداب و شرایط خاصی است که چنان چه این آداب و قوانین از طرف افراد مراعات نشوند، ادامه ی ارتباط وی در جامعه به مخاطره می اندازند - قاسمی. مجیدی پرست؛ . - 76 :1393 از مهم ترین اهداف آموزشی دوران کودکی توسعه ی مهارت های اجتماعی بوده و میزان برخورداری کودکان و بالغین از این مهارت ها بر سلامت فردی و اجتماعی و نیز موفقیت تحصیلی آن ها اثرگذار است.
بسیاری از کودکان مهارت های اجتماعی مناسب را کسب ننموده و این امر منجر به توسعه ی مشکلات روان شناختی نظیر برقراری ارتباطات ناموفق با همتایان، عملکرد نامناسب تحصیلی، عدم شرکت در فعالیت های جانبی و انزوا، طرد شدن توسط همتایان، اضطراب، افسردگی و عصبانیت در دوران کودکی و سنین بالاتر خواهد بود - گرمارودی، وحدانی نیا؛ . - 148 :1385 سنجش مهارت های اجتماعی و اقدامات مربوط به آن از دهه ی 1970 میلادی یکی از فعال ترین عرصه های تحقیقات روان شناسان بوده است. تحقیقات در این باره نشان می دهد در طول سال های مدرسه 10 تا 15 درصد کودکان توسط هم سالان خود طرد می شوند و نیز امکان طرد مستمر در مراحل بعدی زندگی آنان وجود دارد. علت این امر آن است که این دسته از کودکان مهارت های اجتماعی لازم را ندارند.
پیشینه
به یقین انسان موجودی اجتماعی است و تعامل اجتماعی محور زندگی اجتماعی آدمی است. لذا مهارت های اجتماعی بخش جدایی ناپذیراز زندگی انسان و اجتماع است. اهمیت این مقوله در کارهای پژوهشگران به شرح ذیل مشاهده میشود. کارتلج و فیلبرن - 1375 - بیان میکنند که اجتماعی شدن جریانی است که درآن هنجارها، مهارتها، انگیزه ها، طرز تلقی ها و رفتارهای فرد شکل میگیرد تا ایفای نقش کنونی یا آتی او در جامعه مناسب و مطلوب شناخته شود. این جریان از همان لحظه اول تولد کودک که وی را لباس میپوشند و به گهواره میگذارند و یا در مقابل گریه او واکنش نشان می دهند، آغاز می شود و در آن برخی از افراد و گروه ها و سازمان های اجتماعی نقش کلیدی را دارند.
وحدانی نیا - 1385 - در رابطه با مهارت های اجتماعی بیان می کند که، مهارت های اجتماعی، رفتارهایی هستند که فرد را قادر به تعامل موثر و اجتناب از پاسخ های نامطلوب نموده و بیانگر سلامت رفتاری و اجتماعی افراد هستند. این مهارت ها ریشه در بسترهای فرهنگی و اجتماعی داشته و شامل رفتارهایی نظیر پیش قدم شدن در برقراری روابط جدید تقاضای کمک نمودن و پیشنهاد برای کمک به دیگران است.
گرمارودی - 1385 - گفته است، والدین که رابطه نزدیک با فرزندان داشته و با روحیات و خلقیات آنها آشنایی بیشتری دارند با توجیه مناسب در خصوص هدف مطالعه میتوانند منبع مناسب تری در تعیین مهارت های دانش آموز داشته باشند. اقاجانی، جبارف و مصطفی یوف - 1393 - در رابطه با تاثیر بازی بر مهارت های اجتماعی کودکان بیان میکنند؛ رابطه معناداری میان نوع بازی، نوع اسباب بازی و زمان بازی در هوش و مهارت های اجتماعی در کودکان وجود دارد. سعادتی در سال - 1393 - میگوید، والدین میتوانند فرصت بازی را با همسالان برای کودک فراهم کنند و با کودکان خود بازی کرده و به رشد مهارت های لازم برای بازی با همسالان به فرزندانشان کمک کنند.
خجسته و ابوالمعالی - 1394 - در رابطه با اثربخشی آموزش جرئت ورزی بر پیشرفت تحصیلی و مهارت های اجتماعی بیان می کنند، بسیاری از نوجوانان به دلیل نداشتن جرئت ابراز وجود مهارت های اجتماعی و اعتماد به نفس پایین اغلب دچار شکست تحصیلی، افت تحصیلی، درماندگی آموخته شده، گوشه گیری، انزوا و افسردگی میشود. این نوشتار به بررسی مهارت های اجتماعی در کتب مطالعات اجتماعی می پردازد.
بیان مسئله
در جامعه ی امروز آموزش های داده شده به افراد به ندرت به سوی درونی شدن پیش می رود. با توجه به اینکه مفاهیم و آگاهی ها و نیز شناخت مقوله های مهارت اجتماعی در حجم بسیار زیاد در کتب درسی مطالعات اجتماعی موجود می باشد اما انتظار اجرا و عملیاتی کردن این مهارت ها در کودکان به ندرت مشاهده می شود. این مهم را می توان به راحتی هم در رفتار افراد در جامعه مشاهده کرد و نیز می توان از آمار استخراج شده از مراکز دادگستری و... رصد کرد.
کجای فرایند اجرا یا محتوا می تواند درست انجام نشده باشد؟ حجم زیاد اطلاعات، که به کودکان داده می شود موجب شده تعلیم و تربیت در عصر حاضر کاری بسیار دشوار و پیچیده ای باشد. در واقع تعلیم و تربیت آگاهانه مجموعه ای از تدابیر و اندیشه هاست که از طریق برنامه های آموزشی، فرصت هایی را فراهم می آورد تا کودکان و نوجوانان بتوانند در جریان رشد، استعدادهای ذاتی خود را از قوه به فعل در آورند.
روش تحقیق
روش تحقیق، تحلیل محتوا از نوع کمی کیفی است. تحلیل محتوا در پژوهش کمی کیفی را به عنوان »یک فن پژوهشی برای توصیف عینی، نظام دار و کمی ظاهر محتوای رسانه ارتباطی تعریف کرده اند.« بر این اساس اکثر تحلیل های محتوا در آموزش و پرورش شامل جمع آوری داده ها درباره جنبه های مختلف پیام های رمزگردانی شده در محصول ارتباطات است - گال و همکاران، . - 2004 سپس این محتوا و رمزگردانی ها به صورت استنتاج و استدلال مورد تحلیل و بررسی قرار می گیرد.
جمع آوری داده ها به روش کتابخانه ای انجام شده است و استخراج مقوله ها صورت گرفته است، مقوله ها از منابع متغیر به دست آمده و سپس در کتاب مطالعات اجتماعی ابتدایی کدگذاری گردیده است. بر این اساس، تحلیل محتوای متن کتاب مطالعات اجتماعی ابتدایی از لحاظ میزان مهارت های اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته است. هم چنین برای واحد ثبت درس مدنظر قرار گرفته است. جامعه آماری، کتب مطالعات اجتماعی ابتدایی و نمونه آماری نیز چندین درس به صورت تصادفی می باشد.
جمع آوری داده ها
در این نوشتار، پنج درس به صورت تصادفی از هر یک ازکتاب های مطالعات اجتماعی پایه های سوم، چهارم، پنجم و ششم براساس مقوله های مهارت های اجتماعی گردآوری شده اند. سپس در ذیل فراوانی و درصد هر یک از آن ها اندازه گیری شده اند. همچنین کمترین و بیشترین مقوله ها به سبب یافتن اهمیت آنها در هریک از پایه ها براساس منابع موثق و راهنمای معلم مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است.
