بخشی از مقاله
چکیده
هدف اصلی این پژوهش ، تحلیل شمارشی پیام های غیر متنی کتاب هدیه های آسمانی ششم دبستان و بررسی متناسب بودن این پیام ها با وضعیت روحی وجسمی فراگیران است. این تحقیق از نوع توصیفی ، تحلیلی و کاربردی است. جامعه آماری شامل کل پیام های غیر متنی این کتاب 97 صفحه ای است ، که پیام های فراوانی مقوله ها و واحدهای فعالیتها ، شکلها ، احادیث وآیات قرآنی ، اشعار و پرسشهای آن مورد بررسی وتحلیل قرار گرفت . یافته ها نشان می دهد حدود 83 درصد پیام های غیر متنی را تصاویر تشکیل می دهند که به طور میانگین برای هرصفحه 8,4 شکل منظور شده است .
توزیع نامتوازن مقوله ها ، واحدها وپرسشها وپراکندگی پیام ها در درسها قابل درک نیست. همانند درسهای دوازدهم وسیزدهم که فاقد هرگونه حدیث ، روایت ، شعر وقرآن هستند. درس پنجم دارای بیشترین حجم پیام های غیر متنی است .
دروس سوم پنجم دارای 13 و 7 پرسش ، ایستگاه خلاقیت ، همخوانی کنیم ، خاطره گویی، که در زمره فعالیتهای پیش بینی شده کتاب قرار دارند . فاقد هرگونه پرسش هستند . 55 درصد اشکال کتاب ، شکلهای هندسی هستند. این عدد درکتاب ریاضی ششم دبستان 42,3 درصد است. مقوله های " دعا کنیم " و"با خانواده " هرکدام یک بار " گفتگو کنید " و"بررسی کنید " به ترتیب 16 و13 بار آمده اند . ازمزایای کتاب می توان به تنوع مقوله ها و واحدها با فراوانی 18 که جانشین فعالیتها شده اند ، ومیانگین 1,5 آیه برای هردرس اشاره نمود.
-1مقدمه
نخستین وظیفه اساسی که در تعلیم و تربیت دینی باید مد نظر قرارگیرد، شناخت نشانه ها و زبان دین است؟ باید به کودکان کمک کرد تا دریابند دین، بیانگر روش خاصی از تفکر است که در قالب ادبیات خاص خودش بیان گردیده است.؟مباحث دینی ویژگی هایی دارد که آن را از سایر مباحث ممتاز می سازد، لذا ادبیات و نشانه های آن بیان دینی، شامل احساس ها، ارزش ها و اشاراتی درباره حقایق نیز باید با توجه به این محتوا تفسیر شود.بیان دینی شامل احساس ها ، ارزشها ، واشاراتی در باره حقایق هستی است که نیازمند زبان اصلاحی و کتابی،داستان ها و تمثیل ها و گاه اشعاری است که اگر به صورت تحت اللفظی تعبیر شود ؟با معانی حقیقی آنها ارتباط برقرار نمی گردد و بی معنا و مبهم جلوه می کند
بنابراین باید درباره زبان اختصاصی دین در ارتباط با کودکان هوشیار بود
کتاب هدیه های آسمانی به عنوان مرجع انتقال مفاهیم دینی و اعتقادی قرار گرفته ، و با توجه به اینکه این کتاب در پایه ششم ابتدایی، مفاهیم انتزاعی ازجمله مباحث عبادی و مفاهیم اعتقادی دینی را انتقال می دهد، از سوی پژوهشگران مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. این انتقادات غالباً در زمینه محتوای نامناسب به جهت عدم تناسب محتوای برخی دروس”ایمانی، با ظرفیت های ذهنی متربی به عمل آمده است
-2بیان مساله
آموزش وپرورش فرایندی است که برای تغییر و تعدیل رفتار فراگیران ، تلاش می کند، و برای تحقق هدفهایی مشخص، به فعالیت می پردازد ؟در این عرصه پهناور ، عوامل گوناگونی تاثیر گذارند ؟نقش اساسی بر عهده برنامه درسی است که شامل اهداف، محتوا، روشها و ارزشیابی می شود . محتوا از عناصر و فرایندهای برنامه درسی است و می تواند از طریق برنامه درسی در نظام تعلیم و تربیت رسمی عرضه شود.کتابهای درسی یکی از عوامل اساسی رشد و توسعه یادگیری شناختی کودکان در جهان امروز است
استفاده از روش تحلیل محتوا در زمینه آموزش و پرورش، مبتنی بر این فرض اساسی است که هر وسیله ارتباطی، همانند:کتاب، دارای پیام نهانی و آشکاری است که خواننده را تحت تاثیر قرار می دهد
مجموعه قواعد و ضوابطی که به همه عوامل و عناصر یادگیری منطق و سازمان می دهد و به فعالیت های یادگیری نظام می بخشد برنامه درسی است - ملکی،1388،ص. - 20 برنامه ریزی درسی به یادگیری و طراحی عناصر و عوامل مختلف آن مربوط می شود. فرایند یادگیری با عوامل گوناگون مانند استعدادها و توانایی های یادگیرنده، محتوای برنامه درسی، نقش معلم،و... ارتباط دارد که هر یک از آن ها در جریان و چگونگی یادگیری موثرند.
به لحاظ اهمیّت آن ،در زیرنظام سند تحول بنیادین به برنامه ریزی درسی توجه جدی معمول شده است. نگارش کتابها مطابق هدفهای عملیاتی سند تحول یکی از برنامه های مسئولان است که درشرف اجرا ست. علی الخصوص در دروسی که به ارزشهای دین اسلام ونظام معیارارتباط مستقیم دارند. درسند تحول ، بیشترین حجم راهکارها در تدوین کتب وآموزش به سمت ارزشها ومعارف اسلامی است که در راهکارهای زیادی به آنها اشاره شده ، من جمله راهکار های اولین و دومین هدف عملیاتی وبیانیه ارزشها، که مستقیماً دستیابی به مدارس صالح وحیات طیبه را مطرح می کند. بنابراین کتاب هدیه های آسمانی پایه ششم ابتدایی به عنوان یکی از مهم ترین مراحل رشد ذهنی متربی قابل تامل است
هدیه های آسمانی کتاب با توجه به سن متربی، مباحث دینی و عقلی ، مطالبی را متفاوت از سایرمفاهیم گنجانده ، که براساس اسناد بیان شده این حجم از مباحث عقلی و دینی برای این گروه سنی مکفی و مناسب نبوده
لذا باید براساس نتایج کار پژوهشگران ، متصدیان امور باید به ترمیم یا بازسازی محتوای آن به طور جد اقدام نمایند. برای تدوین محتوا، تهیه سرفصل های استاندارد ونگارش متن فراینده ی پیچیده وچالش برانگیزی دارد. کتاب بعد از تولید ،وقتی به دست یاد گیرنده ها ویاد دهنده ها می رسد. درزمینه های متفاوت در بوته نقد وبررسی قرار می گیرد . یکی از این روشهای نقد ، تحلیل محتواست. تاجایی که ویلیام رومی یکی از صاحب نظران تعلیم و تربیت کتاب خود را بنام - - تکنیک های پژوهشی در آموزش علوم - - را در سال 1986ارائه کرد.
روش او چنانکه خود او معتقد است، یک روش تحلیل کمّی است. که به توصیف عینی و منظم محتوای آشکار مطالب درسی و آزمایشگاهی می پردازد. - مرتضوی ، . - 1391 تعاریف واستنباط های متفاوتی از محتوا و تحلیل آن توسط دست اندکاران و نویسندگان و پژوهشگران ارائه شده که در زیر به برخی از آنها اشاره می شود: به طور کلی محتوا تمام آن چیزی است که به دانش آموزان در قالب کتاب درسی و سایر منابع ارائه می شود، تا فراگیر بتواند مطالب را در ذهن خود سازمان دهی کند و یاد بگیرد
به نظر کریپندروف 1971 - - تحلیل محتوا تکنیکی پژوهشی است برای استنباط ، تکرار پذیر ومعتبر از داده ها درمورد متن آنها . به عبارتی تحلیل محتوا به مثابه تکنیکی پژوهشی شامل شیوه های تخصصی در پردازش داده های علمی است.
به نظر گال ، بورگ وگال 2003 - - یکی از ویژگی های مهم محیط های انسانی ، پیامهایی است که افراد به اشکال متعدد رمز گردانی می کنند. بعضی از این پیام ها عباتنداز:
-1اسناد نوشتاری - 1مانند کتابهای درسی ، تکالیف شب دانش آموزان ، آزمون ها ، روزنامه ها ونامه های اداری و... -
-2 رسانه های دیداری - 2مانند تصاویر ، نقش ونگارچاپی یا همان پوستر ونقاشی ها و.. -
-3 رسانه های شنیداری - 3 مانندمطالب ضبط شده روی نوارضبط صوت، برنامه های رادیویی و.. - .
-4 ترکیبی از رسانه ها - مانند برنامه های تلویزیونی وسمعی وبصری - .
محتوای این مواد ، شامل پیامهای یک نفریا یک گروه به فرد یا گروه دیگر است. این پیامها موضوع پژوهش برخی پروژه های پژوهشی است. تجزیه وتحلیل اینگونه پژوهشها از دو دیدگاه پژوهش کمّی و کیفی موردبررسی قرارمی گیرد. - گال وهمکاران، 2003، . - 615-623: به نظر نیومن - - 2006
تحلیل محتوا ، فنّی برای گرد آوری وتحلیل محتوای متن است. محتوا اشاره به کلمات ، معانی ، تصاویر ، نمادها ، ایده ها ، مضامین ، یا هرنوع پیام قابل ابلاغ دارد. متن هرچیز مکتوب ، دیداری ، یا گفتاری است که به عنوان حاملی برای ارتباطات عمل می کند و شامل کتابها ، مقالات روزنامه ها یا مجله ها ، آگهی ها ، سخنرانی ها ، اسناد اداری ، فیلم ها یا نوارهای ویدیویی، ترانه ها ، عکس ها ، نوشته روی لباسها، یا آثار هنری می شود.
به عنوان مثال ، می توان از سرولو - 19894 - نام برد که به مطالعه سرودهای ملی پرداخت. پژوهشگر با استفاده از تحلیل محتوا می تواند بسیاری از متون را مقایسه وبا فنون کمّی - مانند نمودارها وجدول ها - تحلیل کند . همچنین او می تواند ابعادی از محتوای متن را آشکار سازد که به طور عادی به چشم نمی آیند. پژوهشگران باید متن را مستقیماً بررسی کنند. خالق متن یا کسی که آن را می خواند ممکن است ازتمام مضامین ، جهت گیری ها یا ویژگی های آن مطلع نباشد.
80 تحلیل محتوا یک روش پژوهشی است که به صورت منظم وعینی برای توصیف مقداری محتوای آشکار ارتباطات به کار برده می شود. چهارچوب اصلی تحلیل محتوا را در سوال» چه کسی ، چه چیزی را ، چگونه وبا چه تاثیری می گوید؟« توصیف کرده اند. هدف غالب تحلیل محتواهایی که انجام می شوند پاسخ گویی به سوالهایی است که با مواد مورد تجزیه وتحلیل ارتباط مستقیم دارند. دراین تحلیل ها ، اطلاعات معینی طبقه بندی می گردند وبه جدول های ساده ای تبدیل می شوند. گرچه تحلیل محتوا غالباً به منظور توصیف به کار برده می شود، اما در برخی از شرایط پژوهشی می توان از این روش برای آزمون فرضیه نیز استفاده کرد
به نظرمک ناب - 2008 - حلیلت محتوا جزء کمّی تحلیل محسوب می شود. ازتحلیل محتوا به منظور تشریح وتبیین ویژگی های موجود در یک متن ویا دیگر اشکال یک پیام استفاده می گردد. اما باید توجه کرد که تحلیل محتوا هرگز وسیله ای برای درک مقاصد ونیات فرستنده پیام - حال به هرشکلی - نیست. فرایند آن شامل تقسیم یک متن به دسته ها وبخش های مختلفی است که توسط پژوهشگر انتخاب می شود.
به نظر رایف،لیسی وفیکو » - 2002 - قرار دادن قاعده مند محتوای ارتباطات در طبقات - مقوله های - خاص براساس قواعد وتحلیل رابط بین آن مقوله ها با استفاده از آزمون های آماری «معمولاً، اما نه همیشه ، تحلیل محتوا شامل مراحل زیر است: استخراج نمونه ای که معرف کل محتوا باشد. تعلیم کدگذاران برای استفاده از دستور العمل کدگذاری که به منظور سنجش یا انعکاس تفاوت ها درمحتوا ساخته شده است واندازه گیری میزان پایایی یا توافق میان کدگذاران در به کاربردن دستور العمل کدگذاری
ادری و هاوارد نیکلس5برای انتخاب محتوا ملاک هایی را به عنوان معیارهای اساسی به شرح زیر معرفی می کند:-1ملاک اعتبار-2ملاک اهمیت -3ملاک علاقه
طبق گفته - هولستی،1373،ص - 68 تحلیل محتوا به ما کمک می کند تا مفاهیم و مطالب ارائه شده در قالب دروس را مورد بررسی وتحلیل علمی قرار دهیم و آن را با اهداف در نظر گرفته شده مقایسه و ارزشیابی کنیم و پیام های موجود در آن را بررسی و تحلیل نماییم.تحلیل محتوا، عبارت است از مجموعه فنون تحلیل ارتباطی که برای توصیف محتوای پیام با روش های منظم و عینی به کار می رود و به طور خلاصه یم توان نوشت، تحلیل محتوا فن پژوهش عینی، اصولی، احتمالا کمّی در محتوای ارتباطات به منظور تفسیر آن است
در فرایند برنامه ریزی درسی، تهیه و تدوین محتوای آموزشی مناسب، به خصوص در نظام آموزشی متمرکز از جایگاه ویژه ای برخوردار است. هرچند می توان گفت همان چیزی که به قصد یاد دادن "چگونه یاد گرفتن" تهیه می کنیم، محتوای برنامه درسی است ولی نگرانی این است که تمایل به جدا کردن این دو و توجه ناچیز به "چه یاد گرفتن" محتوا را به عنوان یک عنصر مهم برنامه درسی از یادها ببرد
دراین راستا، تحقیقی با عنوان "تحلیل محتوای کتاب هدیه های آسمانی پایه ی ششم ابتدایی در سال تحصیلی 94 - متن، پرسش ها و تصاویر - از منظر فعال و غیر فعال بودن بر اساس روش ویلیام رومی ". توسط غلامی پاجی و زاهری انجام شد ،که کل کتاب به عنوان نمونه، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت . واحد مطالعه درس های مندرج در کتاب و واحد تجز یه و تحلیل، متن، پرسش ها و تصاویر کتاب بود که بر اساس مقوله های فعال و غیرفعال توسط فرمول ویلیام رومی تحلیل و ضریب درگیری آ ن هم مشخص شد به موجب نتایج به دسب آمده ، متن کتاب هدیه های آسمانی با ضری % 2 متنی غیرفعال و غیر پویاست و بیشتر به بیان حقایق و ارائه ی اطلاعات می پردازد.
پرسش های کتاب با ضریب درگیری 1,36 پویا هستند و زمینه را برای یادگیری فعال فراهم می کنند، اما تصاویر کتاب هدیه های آسمانی با ضریب درگیری /% 25نشان دهنده ی غیر فعال و غیر پویا بودن تصاویر است و زمینه را برای فعالیت فراهم نمی کند . بنابراین، متن و تصاویر کتاب هدیه های آسمانی پایه ی ششم ابتدایی 1394 به روش غیرفعال و پرسش های کتاب به روش فعال تدوین شده اند.
مقاله ی دیگری با عنوان "بررسی کتاب هدیه های آسمانی پایه ششم ابتدایی براساس نسبت مفهومی تربیت عقلانی و تربیت دینی از منظر ابن سینا" توسط شرفی ، زیبا کلام ، ایروانی ومشیری انجام شد
