بخشی از مقاله
چکیده
در این نوشتار رویکرد مورد مطالعه این است که در محتوای کتاب های هدیه های آسمانی دوره ی ابتدایی چه مقدار مفاهیم تفکر و استدلال وجود دارد. روش تحقیق توصیفی و با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا می باشد. لذا در ابتدا با رجوع به منابع مختلف از جمله کتاب ها، مقالات فارسی و انگلیسی، دو مقوله اصلی و پانزده مقوله فرعی استخراج شد.
همچنین جامعه آماری کتب هدیه های آسمان ابتدایی در سال تحصیلی 96-95 می باشد و جامعه نمونه بدین صورت است که از هر کتاب، درس اول و آخر انتخاب شد و دروس باقی مانده، سه درس- سه درس جدا و درس میانه اتخاذ گردید.
بررسی ها فقط در متن درس صورت گرفته است. بر این اساس یافته ها نشان می دهند که در کتاب های هدیه های آسمان دوره ابتدایی در مجموع، تقریبا به مهارت های تفکر و ابزار استدلال توجه لازم و مبذول نشده است. لازم به ذکر است که بیش ترین توجه به مهارت های تفکر و ابزار استدلال در پایه ششم و کم ترین توجه در پایه دوم صورت گرفته است.
.1 مقدمه
با نگاهی به یافته های اندیشمندان، نظریات روانشناسان و آیات و روایات متعدد، می توان به این مهم دست یافت که اهمیت تفکر و تاثیر آن بر امور مختلف چگونه است. بارها شنیده ایم که یکی از وجوه تمایز انسان و حیوانات ، قوه ی تفکر است. اما تفکر چیست؟ ارادی و آگاهانه است یا نا آگاهانه؟ آیا معلم ، مدرسه و آموزش برآن تاثیر دارد؟ تفکر شامل هر نوع فعالیت ذهنی است که به تدوین یا حل مسأله، تصمیم گیری، یا فهم مطلب کمک می کند
تفکر از جمله اعمال اجتناب ناپذیر بشر است. روش زندگی و رفتار ما بستگی به شیوه ی تفکر ما دارد
همه ی ما برای اینکه تفکرکنیم، ابتدا باید اراده کنیم. لذا در مجموع یک فعالیت آگاهانه است. اما تاثیر فرایندهای ناآگاهانه برآن را هم نباید نادیده گرفت
بنابراین می توان آن را آموزش داد و بهترین جایی که می توان بدان پرداخت، مدرسه است. ویژگی مدارس خوب این است که تدریس در آن مدارس همراه با به چالش کشاندن فکر و اندیشه دانش آموز باشد
دین اسلام توجه زیادی به به تفکر دارد؛ تا آنجاکه امیرالمؤمنین علی - علیه السلام - می فرمایند:» تفکرساعه أفضل من عباده سبعین سنه. ساعتی اندیشیدن برتر از هفتاد سال عبادت است.
لذا بر آن شدیم تا بررسی کنیم که در کتاب »هدیه های آسمان« به عنوان کتاب دینی دوره ی ابتدایی، چه میزان به امر تفکر توجه شده است و مصادیق آن را بیابیم.
.2 بیان مسئله
تفکر بخش لازم و لاینفک زندگی روزمره یک انسان کامل است و بر همه واضح است که ما حتی برای امور ساده ی روزمره ی خود به تفکر و استدلال نیاز داریم، چه برسد به مسائل پیچیده و دشوار زندگی! حال با نگاهی به اطراف خود خواهیم دید که این همه اشتباهات قابل جبران یا غیر قابل جبرانی که در اطراف ما رخ می دهد، قطعا ناشی از تفکر نیست! تفکر به معنای دقیق صحیح کلمه، ویژگی اساسی انسان را تشکیل می دهد
این ویژگی در طول زندگی رشد می یابد و با انسان بزرگ می شود. محیط تاثیر شگرفی بر آن دارد. چه خوب است که از همان کودکی، فرزندانمان را با مهارت های استدلال و تفکر آشنا کنیم و به آنها چگونه فکر کردن و استدلال کردن را ییاموزیم. توانایی استدلال کردن کودکان کم نیست، بلکه آنها تجربه کمی دارند
توانایی کودک در به کارگیری تفکر برای حل مسئله ها، کلید موفقیت در زندگی او خواهد بود
از جمله محیط هایی که می تواند آن را تقویت کند مدرسه است و مهم ترین شخص در مدرسه ، معلم است. آنا هاوس در زمینه ی برنامه ریزی درسی برای کلاس ها توضیح می دهد که"ما راهنمایی می گیریم – ولی نیازی نداریم به ما بگویند چه کنیم." هدف، پدید آوردن یک برنامه درسی فراگیر است که مضمون هایی همچون معنویت و شهروندی به تمام مضمون هایش وصل شده باشند
لذا لازم دیدیم که بررسی کنیم این مهم تا چه حد در کتب ابتدایی در نظر گرفته شده است. بنا براین کتاب هدیه های آسمان را انتخاب کردیم تا موضوع تفکر و استدلال را در آن بررسی کنیم.
.4 ادبیات تحقیق
بر اساس گفته ی هینز - - 1384، برنامه آموزش ملی این بحث را مطرح می کند که رشد شخصیتی و اجتماعی، تفکر خلاق و انتقادی، اعتماد به نفس و توانایی مشارکت با دیگران برای موفقیت آموزشی دانش آموزان و پیشرفت عمومی آنان حیاتی است. فیشر و ویلیامز - - 1387 اظهار می کنند که یادگیری بر اساس کنکاش، عرصه وسیعی برای خلاقیت فردی و رشد مهارت های فکری فراهم می آورد. کندی، هینز و وایت - 1389 - در کتاب فیلسوفان کوچک بیان می کنند؛ یک جا جمع کردن پرورش تفکر و ارزش ها تعریف جنبه ای از جنبش فلسفه با کودکان است. فیشر - 1391 - به نقل از ویتگنشتاین می گوید که اگر فرصت مناسبی در اختیار کودکان قرار دهیم، آنها کاشفان واقعی دنیای فیزیکی خودشان خواهند شد.
شریعتمداری - 1380 - برای طرز تفکر فلسفی سه بعدی را که در عین مشخص بودن، ارتباط نزدیکی میان آنها وجود دارد بیان می کند. این سه بعد عبارتند از: جامعیت، تعمق، قابلیت انعطاف. زارعی و نیازی - 1386 - در کتاب آموزش بر پایه تفکر خلاق می گویند فراگیران با یکدیگر تفاوت دارند. بنابراین نباید یادگیری را مثل یک خیابان یک طرفه در نظر گرفت.
رشتچی - - 1389بیان می کند تحقیق در مورد چگونگی رشد زبان و فکر می تواند چارچوب روش های آموزشی و تربیتی موثر و مفید را روشن کند. و نیز مکتبی فرد - - 1389 اظهار می کند که داستان، نقش حیاتی در شکل گیری مهارت تفکر انتقادی دارد.
طباطبایی و موسوی - - 1390 در همین زمینه می گویند برنامه آموزشی فلسفه برای کودکان، با روش حلقه کندوکاو، می تواند بر پرورش توانایی پرسش گری و تفکر انتقادی دانش آموزان دختر مقطع دبستان موثر واقع شود و تأتیر مثبتی می گذارد.
بدخشان و آزموده - - 1391ادعا می کنند که نظام های صورت زبانی هم در فراگیری درک بسیاری از تصورات و مفاهیم؛ و هم در مسیردهی نحوه تفکر و جهان بینی افراد جامعه، از مهم ترین و موثرترین عوامل است و نیز برخورداری و بانکی - - 1391بیان می کنند که پرورش قوه تفکر در دانش آموزان همواره یکی از دغدغه ها و اهداف مهم نظام های آموزش و پرورش رسمی بوده است.
مرعشی و هاشمی و مقیمی - - 1391 در همین راستا بیان می کنند که کتاب های درسی بخوانیم و بنویسیم بیشتر از هدیه های آسمانی به مقوله های تفکر فلسفی توجه کرده اند و نیز سمیعی و افضل خانی - - 1392 می گویند متن و تصاویر کتاب هدیه های آسمانی پایه ششم ابتدایی 92-91 به روش غیر فعال و پرسش های کتاب به روش فعال تدریس شده اند.چ امیدی نیا، مکتبی فرد و مومنی - - 1392 اظهار می کنند داستان های معمولی در صورتی که دارای کیفیت ادبی مناسبی باشند می توانند به عنوان وسیله ای آموزشی مورد استفاده قرارگیرند و ناجی - 1392 - نیز در همین راستا بیان می کند که این تکنولوژی دانش آموزان را در مسیرهایی پیش می برد که آموزش تفکر در آن جای چندانی نداشته و تفکر دانش آموزان را در امور مهم زندگی شان مورد تأکید و توجه قرار نمی دهد. در پژوهش بدری گرگری و خانلری و ملکیان - - 1393 نتایج تحقیق نشان داد آموزش مستقیم مهارت های تفکر نقادانه موجب افزایش مهارت های تفکر نقادانه - مولفه قیاس - در گروه آزمایش شد.
.5 روش تحقیق
نوشتار حاضر به روش کمی و کیفی و بااستفاده از تکنیک تحلیل محتوا گرد آوری شده است. تحلیل داده ها به شیوه استنباطی-استنتاجی صورت گرفته است. جامعه آماری این نوشتار »کتاب های هدیه های آسمان« پنج پایه ابتدایی در سال تحصیلی 96-95 می باشد.
واحد ثبت درس است؛ چرا که این مهارت ها و ابزار ها را نمی توان در کلمات و جملات یافت. واحد تحلیل در این نوشتار متن می باشد. شاخص های معیار، ابزار های فکری و استدلالی اند. استدلال مجموعه افکار به هم پیوسته ای است که به سوی یک نتیجه هدایت می شوند. در استدلال ذهن میان چند قضیه یا حکم، ارتباط دقیق و منطقی برقرار می سازد تا از پیوند آن ها نوزادی زاییده شود که نتیجه نامیده می شود و بدین ترتیب نسبت مشکوک و مبهمی به نسبتی یقینی تبدیل می شود
.6 توضیح و تشریح مقوله های طبقه بندی شده
-1 سوال کردن: پرسش در بطن خود یک جریان بالنده و پویا است. پرسش، بخش مهمی از جریان آموزشی مترقی است که می تواند آموزش را به سوی خواسته ها، استعداد و توانایی کودکان پیش ببرد
-2 تمایز قائل شدن: بعضی وقت ها ایده ها آنقدر به هم شبیه اند که فکر می کنیم می توان آنها را جا به جا کرد. کودکان زیاد این کار را می کنند
-3 مثال زدن: برای اثبات قاعده ای یا توضیح مطلبی، چیزی را به عنوان نمونه و شاهد ذکر کردن - واژه نامه دهخدا - . -4 مثال نقض: مثالی است با این هدف که نشان دهد یک تأکید کلی نمی تواند درست باشد
-5 بررسی دیدگاه دیگران: نقطه نظرات متفاوت باید بررسی شود. لازم است این مطلب تأکید شود که نقطه نظرات متفاوت وجود دارد
-6 شفاف سازی: شرح و بسط دادن - واژه نامه دهخدا - .
-7 دلیل آوردن: برهان آوردن برای ثابت کردن مطلبی - واژه نامه دهخدا - .
-8 شرط لازم و کافی: بیان گر رابطه ای از نوع "اگر" و"تنها اگر" بین مقدم و تالی است.
-9 پیوند زدن: مفهومی عام برای بیان رابطه ی بین دو یا چند متغیر کیفی - فرهنگستان زبان و ادب فارسی -
-10 تمثیل آوردن: در تمثیل فرد در تلاش است که از یک امر جرئی حکمی را بر مبنای مشابهت با یک امر جزئی دیگر اثبات کند
-11 استدلال شرطی: تمرین بسیار ساده استدلال شرطی این است که از کودکان بپرسیم اگر چنین و چنان شوند چه اتفاقی می افتد
-12 شکل منطقی تعمیم: سه مقوله اصلی تعمیم عبارتند از "همیشه، هیچ وقت و بطور کلی
-13 الگوی صحیح استدلال - روایی/ اعتبار - : فرد دارای ذهن فلسفی می تواند استنتاجاتی درباره آن چه نمی داند خلق کند. در برنامه درسی فلسفه برای کودکان، فرد توانایی این را می یابد که برای داوری از تعمیم های صحیح استفاده نماید. در واقع دانش آموزان در این برنامه درسی می آموزند که به خلق تعمیم ها بپردازند و آن ها را براساس استنتاجات و دلایل محکم بنا نهند
-14 استدلال استقرایی: استقراء، استخراج یک حکم کلی از امور جزئی است. در استقراء فکر از جزء به سوی کل حرکت می کند
