بخشی از مقاله
چکیده
خانواده از جمله نهادهایی است که عملکرد مناسب آن برای دستیابی به مراتبی از حیات طیبه ضروری میباشد. هدف پژوهش حاضر بررسی میزان توجه به بعد عاطفی خانواده در کتاب فارسی - بخوانیم - پایههای پنجم و ششم ابتدایی است. روش پژوهش حاضر توصیفی و از نوع تحلیل محتوا بوده، جدول مقوله بندی براساس مصوبات دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی و طبق مؤلفه های:
الف - نقش مادری به عنوان کانون مهرورزی، محبت، عطوفت، گرمی و صفابخشی به خانواده،
ب - نقش پدری برای آرامش و اطمینان خاطرآوری برای اعضای خانواده،
ج - نقش همسری مرد و زن برای یکدیگر و د - تعلق خاطر و نقش حمایتی اعضای خانواده از یکدیگر تدوین گردید.
یافتهها نشان میدهد که بیشترین توجه به مؤلفهی نقش مادری به عنوان کانون مهرورزی و کمترین توجه به نقش همسری مرد و زن برای یکدیگر میباشد.
بیان مسئله
خانواده از اساسی ترین و مهم ترین واحدهای اجتماعی است که بر مبنای همدلی و محبت استوار شده است. در خصوص اهمیت واحد مذکور می توان اذعان داشت که خانواده موجبات تعالی جسمی، روانی و اجتماعی را فراهم میآورد
واضح و مبرهن است که این نهاد از تاثیرگذارترین بخشها در هر جامعهای است چرا که همهی افراد قبل از ورود به جوامع بزرگتر، در خانواده رشد و تعالی مییابند و برای ورود به جامعه و پذیرفتن نقشهای متعدد آماده میشوند؛ لذا هر چه خانوادهها عملکرد موفقتری داشته باشند، تاثیرات بهتری بر عملکرد جامعه خواهند گذاشت.
بنابراین میبایست برای پیشرفت کشور قبل از هر کاری به بهبود خانوادهها بپردازیم. نهاد خانواده دارای ابعاد و جنبههای گوناگونی است که یکی از مهمترین ابعاد آن، بعد عاطفی میباشد. ستیر در اهمیت بعد عاطفی خانوادهها بیان میکند: »میان اعضای خانواده احساساتی وجود دارد که اگر این احساسات شناخته نشوند و به درون ریخته شوند، ریشههای رفاه خانوادگی را از بین میبرد و عزت نفس افراد خانواده پایین میآید
با توجه به تفاسیر فوق اینطور استنباط میشود که در صورت وجود روابط عاطفی و صمیمی در خانوادهها، شاهد عملکرد موفق جامعه خواهیم بود. از یافتههای پژوهشی در باب مذکور، میتوان اینطور استباط نمود که به منظور داشتن خانواده، جامعه و مدرسهای سالم، میبایست به ارتقاء مهارتهای زندگی و داشتن روابط صمیمی در خانواده مبادرت ورزید
از دیگر فواید ارتقاء کیفی نهاد خانواده به خصوص در بعد عاطفی اینست که کودکان در محیط امن و سرشار از روابط سالم و صمیمانه قادر به رهایی از هراسهای خود هستند که این امر موجب نمایان شدن هر چه بیشتر ابتکار و خلاقیت آنها می گردد
لزوم توجه به روابط بین والدین و فرزندان در تحقیقات بسیاری به اثبات رسیده است، بسیاری از محققان معتقدند که هر چه ارتباط بین والدین با فرزندان مشتمل بر یک رابطه گرم، صمیمی و احترام آمیز باشد، به همان میزان فرزندان آنها از سلامت روانی و توانشهای هیجانی بالاتری برخوردارند و لذا بهتر میتوانند با چالشهای زندگی روبرو شوند و در نتیجه از احساس رضایتمندی، سلامت روانی و حمایت اجتماعی بالاتری برخوردار خواهند بود
نتایج پژوهش دیگری نیز نشان دهنده تاثیر عملکرد خانواده به خصوص در بعد عاطفی بر روح و روان فرزندان میباشد، به صورتیکه نتایج یافتهها حاکی از آنست که جو نامطلوب خانواده، بدخلقی والدین، تهدید و تنبیه موجب بروز رفتارهای پرخاشگرانه و بزهکاری در فرزندان میشود. بنابراین، وجود یک فضای مطلوب و صمیمی در خانواده باعث پرورش فرزندانی با خلق و خو و رفتار محترمانه و مودبانه و جو عاطفی ناسالم در یک خانواده موجب پرورش فرزندانی با رفتارهای خشونت آمیز و پرخاشگرانه خواهد شد
در اثبات مدعای فوق میتوان به تاثیرات مثبت خانواده بر بهبود عملکرد افراد در زمینههای اجتماعی اشاره کرد. یکی از عواملی که بر بهبود کنش اجتماعی و روانی افراد تاثیر میگذارد، حمایتهای عاطفی خانوادهها میباشد. نتایج پژوهشی در ارتباط با اثر وابستگی والدین و ساختار خانواده بر کنش اجتماعی و روانی دانشجویان بیانگر این است که حمایتهای عاطفی والدین تاثیر به سزایی در کنش اجتماعی و سلامت روانی دانشجویان دارد
واضح و مبرهن است که ارتقاء کیفی خانواده، جامعه موفقی را در پی خواهد داشت که همین امر موجب توجه پژوهشگران به خانواده و بعد عاطفی آن شده است. در این خصوص میتوان به نتایج یافتههای پژوهشی اشاره کرد که به منظور بررسی سلامت عاطفی خانواده و پیوند آن با سازگاری زناشویی آینده کودکان انجام گرفته است. نتایج پژوهش مذکور نشان دهنده وجود رابطه معنی دار بین سلامت عاطفی خانواده و سازگاری دانشجویان دختر بوده که مشخص مینماید توجه به بعد مذکور و ارتقای آن میتواند تاثیرات شایانی در آینده افراد داشته باشد
یکی از راههای بهبود وضع خانوادهها آموزش کودکانی است که در آینده نقشهای متعددی را در جامعه میپذیرند. همانطور که گفته شد کودکان امروز، والدین فردا هستند لذا زمانیکه کودک وارد مدرسه میشود، میبایست وی را با اهمیت نهاد خانواده آشنا کرد و به پرورش ابعاد خانواده در نهاد کودک همت گماشت. دکتر الکسیس کارل اظهار میکند که یکی از علل شکست تعلیم و تربیت امروزی، تعداد کم والدین آگاه نسبت به اخلاقیات و عواطف میباشد
منظور از جو عاطفی خانواده، نحوهی ارتباط و طرز برخورد افراد خانواده با هم است. نظر افراد خانواده نسبت به هم، احساسات و علاقه آنها به یکدیگر و چگونگی دخالت یا عدم دخالت آنها در کارهای هم و همکاری یا رقابت آنها با یکدیگر، نحوه ارتباط ایشان را نشان میدهد
بعد عاطفی خانواده از چنان اهمیتی برخوردار است که در این باب اظهار شده »هر خانهای که روح محبت و وظیفه شناسی در آن حکمفرما باشد؛ زندگانی روزانه افراد آن، مقرون به عفاف و صلاح و تقوی باشد - « اسمایلز؛ حکیم، 1367، ص. - 36 هم چنین از آن جا که بدون محبت زندگی خانوادگی میسر نمیشود، بر لزوم توجه به این بعد در نهاد خانواده تاکید و همواره به والدین توصیه شده که محبت و مهربانی را در تمام نواحی زندگی نفوذ دهند
لازم به ذکر است که در قرآن کریم مضامینی در خصوص رشد و ارتقاء این بعد مطرح شده و از آنجا که اجرای فرامین قرآن مایه فلاح و رستگاری انسانها بوده، میبایست به بعد عاطفی و ارتقاء آن در نهاد خانواده توجه ویژهای شود. خداوند متعال در آیه 13 سوره لقمان در این خصوص فرمودهاند: »و اذ قال لقمان لابنه و هو بعظه یا بنی لاتشرک باالله ان الشرک لظلم عظیم« در این آیه شریفه دو نکته بکار رفته است که:
» - 1یا بنی:« پسرکم، عزیزم، جانم، یعنی وقتی با پسرت یا دخترت میخواهی حرف بزنی بگو عزیزم، جانم. » - 2و هو یعظه:« یعنی با موعظه، با تلطف، با مهربانی با او حرف بزن
بنابراین میبایست به ارتقاء این بعد در خانوادهها همت گماشت. در اعلامیه حقوق کودک، اصل هشتم آن به حمایت از کودکان در تمام امور اشاره شده است و با تفاسیر بالا اینطور استنباط میشود که کودکان نه تنها به حمایت مالی بلکه به حمایت روحی و معنوی نیز نیاز خواهند داشت
از آنجا که هدف پژوهش حاضر بررسی میزان توجه به بعدعاطفی خانواده در کتب درسی بوده و با توجه به نظارت دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی بر این کتب، برطبق مصوبات دبیرخانه مذکور مولفههای بعد عاطفی خانواده به شرح ذیل میباشد:
- 1 نقش مادری به عنوان کانون مهرورزی، محبت، عطوفت، گرمی و صفابخشی به خانواده
- 2 نقش پدری برای آرامش و اطمینان خاطرآوری برای اعضای خانواده
- 3 نقش همسری مرد و زن برای بکدیگر
- 4 تعلق خاطر و نقش حمایتی اعضای خانواده از یکدیگر
با توجه به مباحث مطرح شده و اهمیت توجه به نهاد خانواده میبایست به ارتقاء سطح کیفی آن اقدام نمود، از آنجا که یکی از شاخصهای راهبردی مصوب دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی بعدعاطفی خانواده بوده و هم چنین به دلیل مطرح شدن فطرت الهی در اهداف کتب مذکور که به خانواده به عنوان یکی از ارکان مهم جامعه توجه دارد و با توجه به اینکه انتظار میرود مطالب خوانداری تاثیرات عمیقی در ذهن و روح افراد باقی بگذارد، به بررسی میزان توجه به بعد عاطفی خانواده در کتب مذکور پرداخته میشود.
گزارههای پژوهش هدف پژوهش: بررسی میزان توجه به بعد عاطفی خانوادهها در کتاب فارسی - بخوانیم - پایههای پنجم و ششم ابتدایی در سال1392
سوالات پژوهش:
- 1 به چه میزان در کتاب فارسی - بخوانیم - پایه پنجم ابتدایی به بعد عاطفی خانوادهها پرداخته شده است؟ - 2 به چه میزان در کتاب فارسی - بخوانیم - پایه ششم ابتدایی به بعد عاطفی خانوادهها پرداخته شده است؟
روش تحقیق روش پژوهش حاضر توصیفی و از نوع تحلیل محتوا میباشد. جامعه تحقیق کلیه متون آموزشی کتاب فارسی - بخوانیم - پایههای پنجم و ششم ابتدایی بوده، لذا نمونه گیری انجام نپذیرفته است. اطلاعات مورد نیاز با استفاد از جدول مقوله بندی جمع آوری گردید. جدول مذکور براساس مصوبات دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی و شامل مولفه های :
الف - نقش مادری به عنوان کانون مهرورزی، محبت، عطوفت، گرمی و صفابخشی به خانواده.
ب - نقش پدری برای آرامش و اطمینان آوری برای اعضای خانواده.
ج - نقش همسری مرد و زن برای یکدیگر.
د - تعلق خاطر و نقش حمایتی اعضای خانواده از یکدیگر میباشد.
ابزار مذکور در اختیار استاد راهنما قرار گرفت و روایی صوری و محتوایی آن تایید گردید. پایایی ابزار با استفاده از نظر ارزیابان مورد سنجش قرار گرفت، پایایی کتاب فارسی - بخوانیم - در پایه پنجم 0,75، و در پایه ششم 0,8 گزارش شد. واحد تحلیل پژوهش حاضر مضمون، واحد زمینه متن درس و واحد شمارش فراوانی بوده است. اطلاعات جمع آوری شده با استفاده از محاسبه فراوانی و درصدفراوانی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
یافته ها
سوال اول: به چه میزان در کتاب فارسی - بخوانیم - پایه پنجم ابتدایی به بعد عاطفی خانوادهها پرداخته شده است؟
جدول 1 میزان توجه به بعد عاطفی در کتاب فارسی - بخوانیم - پایه پنجم ابتدایی
