بخشی از مقاله
چکیده
میراث فرهنگی، آثار مادی و معنوی که از گذشته بهجامانده و نمایانگر هویت فرهنگی یک جامعه است و چون حاوی پیامهای فرهنگی بیشماری است دارای اهمیت است. این پیام ها از روشهای مختلف و ازجمله نظام آموزشی می تواند به نسل آینده منتقل شود. در برنامههای درسی باید هدفها، محتوا و روش یاددهی-یادگیری بهگونهای تنظیم شوند که میراث فرهنگی به نسل جدید منتقل شود. پس باید به بررسی کتب درسی پرداخت تا پی ببریم که آیا به میراث فرهنگی توجه شده است یا نه؟ اگر جواب منفی باشد مؤلفان سعی میکنند درصدد رفع نقایصی که در کتابهای درسی است، بکوشند.
هدف این پژوهش » بررسی تحلیل محتوای کتب پایه ششم ابتدایی بر اساس مؤلفه میراث فرهنگی« است و این پرسش مطرح شده است که: میزان توجه به آموزش میراث فرهنگی در محتوای کتب پایه ششم ابتدایی چه اندازه است؟ روش تحقیق از نوع »تحلیل محتوا« استو با استفاده از این فن، کلمات مورد بررسی قرارگرفته است.
جامعه آماری پژوهش، 3 جلد کتب درسی پایه ششم ابتدایی، شامل کتاب فارسی خوانداری، مطالعات اجتماعی و هدیههای آسمانی است. نتیجه کلی این تحقیق آن است که: ارزشهای مرتبط با میراث فرهنگی در کتب درسی پایه ششم به یک میزان توجه نشده است. درواقع فاقد برنامهریزی از پیش تعیین شدهای برای ارائه مطالبی که بهطور تقریباً یکسان به تمام مؤلفههای میراث فرهنگی، برای انتقال فرهنگ بپردازد، میباشد.
.1 بیان مسئله
کشور ایران دارای آثار فرهنگی منحصربهفردی است که ایران را از سایر کشورها متمایز میکند و هویت فرهنگی آن را تشکیل میدهد همه افراد باید با فرهنگ کشور خود آشنایی داشته باشند ازاینرو یکی از مهمترین اهداف نظام آموزشی آشنا کردن دانش آموزان با فرهنگ کشورشان از طریق کسب اطلاعات در مورد میراث فرهنگی کشورشان است.
در ماده یک قانون اساسنامه سازمان میراث فرهنگی کشور، میراث فرهنگی چنین توصیف شده است:
میراث فرهنگی شامل آثار باقیمانده از گذشتگان است که نشانگر حرکت انسان در طول تاریخ است و با شناسایی آن زمینه-یشناخت هویت و خط حرکت فرهنگی میسر میگردد و از این طریق زمینههای عبرت برای انسان فراهم میآید
در مورد میراث فرهنگی نظریاتی ارائه شده است ازجمله: "میراث فرهنگی"بنا بر کنوانسیون 1972 عبارت است از:
یادمانها: آثار معماری، مجسمهسازی یا نقاشی از بناها، عوامل و بناهایی که جنبه باستانی دارند، کتیبهها، نمادها مجموعه عواملی که ازنظر تاریخی، هنری و علمی دارای ارزشی جهانی استثنایی هستند.
مجموعه بناها: مجموعه بناهای مجزا یا مجتمع که از نظرمعماری، منحصربهفرد بودن یا بستگی به موقعیت آنها دریک منظر طبیعی، به لحاظ تاریخی، هنری و علمی دارای ارزش جهانی استثنایی هستند.
محوطها: آثار انسان یا آثاری که توأماً بهوسیله انسان و طبیعت ایجاد شده است و نیز مناطق شامل محوطههای باستانی که به لحاظ تاریخی، زیباشناسی، نژاد شناسی دارای ارزش جهانی استثنایی هستند
برای پایداری و بقای فرهنگ ایرانی، باید به مواریث فرهنگی اهمیت داد درواقع از مشخصههای فرهنگ ملی، میراث فرهنگی یک کشور است حفظ نگهداشتن و توجه به میراث فرهنگی مستلزم شناخت و شناساندن میراث فرهنگی گرانقدر ایران است و مهمترین عناصر میراث فرهنگی عبارتنداز: زبان، ادب، اندیشه، فرهنگعامه، هنرهای ملی، مجموعه آثار مکتوب، اشیا، بناها و مکانهای تاریخی
درسند چشمانداز سازمان میراث فرهنگی مصوب 1383 آمده است:
میراث فرهنگی هر کشور از اساسیترین ارکان تحکیم هویت، ایجاد و خلاقیت، خودباوری ملی است، پژوهش درزمینههای مختلف آن موجب روشن شدن ابهامات تاریخی، شناخت ارزشهای حاصل از میراث طولانی جامعه، تسریع در شناخت ارزشهای نهفته در میراث فرهنگی هر کشورمیشود.
میراث فرهنگی دارای دو بعد متفاوت است:
1 میراث فرهنگی مادی: به آثاری گفته میشود که قابل دیدن و لمس کردن است مثل بناهای تاریخی، اشیای موزهای و... از این ابعاد مادی میراث فرهنگی از دیرباز به سبب ماهیت و ویژگیهای صوری خود شناخته شده بودند، ارزشهای آن کموبیش در هر دوره مورد تأکید قرار گرفتند، تخریب آن محسوس و قابل دیدن بوده و اهمیت بازسازی، حفاظت و نگهداری پیوسته آشکار بوده است.
2 میراث فرهنگی معنوی: میراث معنوی گنجینه زندهیبشری بشمار می رود و بازتاب مجموعهای از فرایندهای ذهنی است که در یک جامعه در دوره های گوناگون تاریخی شکل می گیرد و با اصولی ثابت و قابل شناخت به خلاقیتهای صوری و مادی منجر شده و پیوسته بازتابی از نیازها ونیز پاسخ به آن نیاز را در خود داراست هنجارها و قانونمندی های این مجموعه پیوسته بهگونه ای ناخودآگاه و روایی و سنتی از نسلی به نسل دیگر منتقل و آموختهشده و معیارهای ارزشهای آنها همیشه مورد احترام جمعی قرار میگیرد مانند: زبان: شامل گویشهای رایج و گنجینه نامهها دانش سنتی: فناوری سنتی - معماری سنتی، طب سنتی، نجوم سنتی و... -
اساطیر: شامل باور داشتها و اعتقادات تاریخ روایی، آیینها و مراسمها فولکور: شامل نمودهای روایی، - قصهها و ادبیات روایی، نمودهای موسیقایی، موسیقی سنتی، ترانهها و آوازهای سنتی - نمودهای حرکتی - حرکات موزون، نمایش سنتی، ارزشهای سنتی، اشکال گوناگون نمایشهای آیینی، بازیهای سنتی - نمودهای مادی - صنایعدستی، طرحها و نماد سنتی، نقاشی، کندهکاری، مجسمهسازی، سفال موزاییک و کاشی، صنایع چوب، جواهرسازی، پوشاک ونساجی، فرش، سوزنکاری... -
این مقاله میراث فرهنگی را بر اساس مؤلفههایی که در بالا - سند چشمانداز - بیانشده، بررسی میکند. این مؤلفهها به شرح زیر است:
میراث فرهنگی: به کلیه آثار باقیمانده از گذشته که نشاندهندهٔ خط سیر انسان باشد و باعث عبرت انسانها شود. میراث مادی: به آثاری گفته میشود که قابل دیدن و لمس کردن است مثل بناهای تاریخی، اشیای موزهای و...
میراث معنوی: به آثاری گفته میشود که بازتابی از مجموعه فرایندهای ذهنی است مثل زبان، دانش ذهنی و...
در زمینهی اهمیت میراث فرهنگی در نظام آموزشی، پژوهشهای زیادی صورت نگرفته است اما یک پژوهش - تحت عنوان تحلیل محتوای کتب درسی سه سال آخر ابتدایی - سوم، چهارم، پنجم - توسط مریم خدابخشیان انجام شده است. نتیجهی این پژوهش به این صورت است که ارزش های مرتبط با میراث فرهنگی در کتب درسی، فاقد برنامهریزی قصد از پیش تعیینشده برای حفظ و احیای میراث فرهنگی است. اینک این مقاله درصدد است که دریابد آیا به میراث فرهنگی در پایهی ششم ابتدایی که پایهای جدید است توجه شده است یا نه؟
هدف اصلی: بررسی میزان پرداختن به میراث فرهنگی و مؤلفههای آن در کتب پایهی ششم ابتدایی. سؤال اصلی: تا چه حدی به مقولهی میراث فرهنگی در کتب پایهی ششم ابتدایی پرداخته شده است؟
سؤال فرعی :1 تا چه حدی به مقولهی میراث فرهنگی مادی در کتب پایهی ششم ابتدایی پرداخته شده است؟
سؤال فرعی :2 تا چه حدی به مقولهی میراث فرهنگی معنوی در کتب پایهی ششم ابتدایی پرداخته شده است؟
-2روش
روش پژوهش در این مقاله، تحلیل محتوا و جامعهی آماری آن کتب - فارسی، تعلیمات اجتماعی و هدیه های آسمانی - پایهی ششم ابتدایی است. به این صورت که بعد از تعیین مؤلفه های میراث فرهنگی، متون کتابهای اجتماعی، فارسی و هدیههای آسمانی پایهی ششم ابتدایی ازنظر کلماتی که بیانکنندهی میراث فرهنگی میباشند، موردبررسی قرار گرفت.
-3روایی و پایایی پژوهش
روایی: پژوهش حاضر، برای بررسی و تحلیل محتوای کتابهای فوق، پیشنویس میراث فرهنگی را تهیه کرد. میراث فرهنگی در دو مقوله طبقهبندی شده است و یکی از این مقولهها نیز از دو زیرگروه تشکیل شده است. پس ازتهیه جدول مقولهبندی میراث فرهنگی، روایی آن توسط چندتن ازاساتید صاحبنظر موردتأییدقرارگرفت.
پایایی: یکی از روشهایی که برای برآورد پایایی از آن استفاده میشود، روش آزمون مجدد است. بر اساس این آزمون، برای به دست آوردن پایایی، از سه ارزیاب خواسته میشود تا مؤلفههای پژوهش را بررسی کنند. در این پژوهش، ضریب پایایی برای کتابهای مطالعات اجتماعی، فارسی و هدیههای آسمانی پایهی ششم ابتدایی به ترتیب،%61، %67، %69 میباشد.
-4یافتهها
در پاسخ دهی به این سؤال که »در کتابهای فارسی، تعلیمات اجتماعی، هدیه آسمانی پایه ششم ابتدایی به چه میزان به میراث فرهنگی توجه شده است؟«، یافتههای حاصل از تحلیل محتوا متون کتابهای ذکر شده نشان داد که از مجموع درصد فراوانی مشاهدهشده، کتاب اجتماعی 32/85 بیشترین درصد فراوانی و کتاب هدیه های آسمانی 21/56، کمترین درصد فراوانی در توجه به مقوله مادی میراث فرهنگی و کتاب هدیههای آسمانی 78/43، بیشترین درصد فراوانی و کتاب اجتماعی 67/14، کمترین درصد فراوانی داشته است.
جدول شماره 1 میزان توجه کتاب فارسی پایه ششم ابتدایی به مؤلفههای میراث فرهنگی را به تفکیک نشان میدهد.
جدول 1 میزان توجه کتاب فارسی پایه ششم ابتدایی به مؤلفههای میراث فرهنگی
