بخشی از مقاله
چکیده
کتاب درسی که یکی از مهم ترین مراجع ومنابع یادگیری دانش آموزان درنظام های آموزشی محسوب میشود،درنظام آموزشی کشورمانیز نقش مهمی دارد.به لحاظ این اهمیت وهمچنین به سبب نقش محتوای کتب درسی دربرانگیختن وتامین نیازها ونیزتسهیل امریادگیری دانش آموزان ،دراین پژوهش که مبنای نگارش مقاله حاضراست،محتوای کتب درسی مطالعات اجتماعی دوره دبستان،ازنظر پرداختن به »سازه سوادرسانه ای وآسیب های فضای مجازی«ومولفه های آن وبه روش توصیفی مورد بررسی وتحلیل قرار گرفته است. بنابراین سوال پژوهش را چنین مطرح میکنیم که:»در کتاب های تعلیمات اجتماعی تا چه میزان به سازه سواد رسانه ای و آسیب های فضای مجازی و مولفه های آن توجه کرده است؟.«
درابتدای مقاله پیشینه نظری وتجربی موضوع ارائه شده است.ابزار پژوهش دارای 9مولفه اصلی و 7مولفه فرعی است .جامعه آماری شامل4جلدکتاب مطالعات اجتماعی دوره دبستان ازپایه سوم تاششم میباشد واز کار فهرست وارسی دراین پژوهش استفاده شده است .
باتوجه به یافته ها وبراساس داده های حاصل ازفهرست های تحلیل محتوا درپژوهش حاضر ونیز با عنایت به پژوهش هایی که قبلا در این زمینه انجام گرفته است،می توان چنین نتیجه گرفت که کتاب مطالعات اجتماعی پایه ششم بیشتر به سازه سواد رسانه ای وپایه پنجم بیشتر به سازه آسیب های اجتماعی توجه نموده اند.پایه چهارم در زمینه سواد رسانه ای تا حدودی ونسبت به سایر پایه ها ضعیف عمل کرده است.در مورد سازه آسیب های اجتماعی ،پایه چهارم وششم نسبتا وپایه سوم به شدت ضعیف عمل کرده است.
مقدمه و بیان مساله
از ضرورت های عصر جهانی شدن، نیاز به آموزش و پرورش در قرن بیست و یکم و تعلیم وتربیتی است که فراگیران را برای رویارویی با چالش های زندگی در حال تغییر و غیر قابل پیش بینی آماده سازد، یکی از مهمترین چالش های عصر جهانی شدن در سطح کلان، نفوذ پذیری مرزها و انتشار بی حد و مرز پیام های رسانه ای در جوامع است و در سطح خرد نیز دیگر دیوارهای منازل چارچوب انحصاری و شخصی شهروندان محسوب نمی شوند بلکه فضایی برای نفوذ امواج رسانه ای هستند. در شرایط فوق، چگونه می توان زمینه های شناختی و انگیزشی لازم را در شهروندان ایجاد کرد تا به صورت خود انگیخته نسبت به محتوا و عملکرد رسانه ها واکنش نشان دهند و در مواجهه خود با رسانه ها و محتوای آن از راه تحلیل و تعمق، معنا بخشند
رشته آموزش سواد رسانه ای در چهل سال اخیر در دنیا پدید آمده و اهمیت آموزش و مفهوم گسترده "سواد"، در این سا ل ها گسترش یافته است و کانادا به عنوان اولین کشوری است که آموزش سواد رسانه ای به صورت رسمی از سوی نظام آموزش و پرورش آن کشور پذیرفته شده است. در حال حاضر سواد رسانه ای به عنوان یک ماده درسی در نظام آموزشی بسیاری از کشورها از جمله: بریتانیا، استرالیا، آفریقای جنوبی، کانادا، آمریکا و ژاپن تدریس می شود و هم زمان در کشورهای نیوزیلند، ایتالیا، یونان، اتریش، سوئد، دانمارک و سوئیس در حال توسعه است.
گسترش فناوری های نوین در عرصه الکترونیک ورایانه در چند دهه گذشته،موجب پدیدار شدن انواع واقسام لوازم وبرنامه های الکترونیکی ورایانه ای ،ازجمله:اینترنت،تلفن همراه،ماهواره وبازی های رایانه ای در جهان شده است.انکارناپذیر است که این تحولات وپیشرفت ها،زندگی بشر را چندین برابر آسانتر نموده است؛اما در آن سوی سکه نمی توان ازآسیب های ناشی ازاین فناوری های نوین غافل ماند.اینترنت مجموعه پایان ناپذیری از پایگاه های داده استکه اطلاعات مختلف ومتنوع فردی وجمعی انسان هارا در خود جمع آورده است وهر روز نیز گسترش می یابد.
فضای مجازی ،نوعی اجتماع وهمزیستی بزرگی است که میلیون ها رایانه وکاربران آن در سراسر جهان به هم می پیوندند.امروزه،دریک جهان رسانه ای شده زندگی میکنیم وزندگی ما به رسانه ها وابسته است.به گونه ای که رسانه ها وبه طور ویژه،رسانه ها ی تعاملی - اینترنت - جایگاه مهمی را به خود اختصاص داده اند.این رسانه ها دربین نوجوانان وجوانان،جذابیت خاصی دارند؛آنگونه که زندگی بسیاری از این گروه سنی به رسانه ها وخاصه رسانه های تعاملی پیوند خورده است.
موثرترین راه برای کاهش آسیب های اجتماعی نوپدید ناشی از فضای مجازی ورسانه های نوین،علاوه بر تصویب قوانین،کسب آموزش های تخصصی وامنیتی استفاده از اینترنت ودر مجموع،ارتقای سطح سواد رسانه ای است.معمولا وقتی پیامد های نامناسب انواع رسانه ها مانند:برنامه های رسانه ای غیر مجاز،بازی های رایانه ای،شبکه های ماهواره ایبرون مرزی واستفاده نابجا از اینترنت،بر جوانان به صورت افت تحصیلی،مشکلات اخلاقی ورفتاری و آسیب های اجتماعی آشکار میشود،به راه های درمانی،اندیشیده میشود؛درحالی که بهتر است این گروه را به ابزارنیرومند تری به نام سواد رسانه ای مجهز سازیم تاخود به کمک والدین ،سایر منابع مفید،فعالانه دست به گزینش گری وپالایش بزنند ورژیم مصرف رسانه ای خود را تنظیم وکنترل کنند.
کتاب درسی یکی از مهم ترین مراجع ومنابع یادگیری دانش آموزان در هر نظام آموزشی است ودر ایران نیز یکی از مهم ترین نقش هارا دربرنامه درسی ایفا می نماید.به عبارت دیگر،درایران،بیشتر فعالیت های آموزشی در چارچوب کتاب درسی صورت می گیرد وبیشترین فعالیت هاوتجربه های آموزشی دانش آموز ومعلم حول محورآن سازماندهی میشود.این واقعیت باعث شده است که صاحب نظران وپژوهشگران،بررسی محتوای آموزشی دوره های تحصیلی را با توجه به نیاز های فراگیران مورد بررسی وتحلیل قرار دهند.
این بررسی ها وتحلیل ها به برنامه ریزان ومولفان کتاب های درسی کمک میکند تا درهنگام تهیه،تدوین،ویا انتخاب کتاب درسی برای دوره های تحصیلی_وازجمله درمورد کتاب های دوره ی ابتدایی که موضوع بحث این مقاله است_تصمیم های صحیحی را اتخاذ نمایند.نوعی از تحلیل که برای برنامه ریزان درسی ،مولفان وتصمیم گیرندگان برنامه های درسی دوره تحصیلی ابتدایی بسیار مفید وضروری است،"تحلیل محتوا"است.یعنی نوعی از تحلیل که کمک میکندتا مفاهیم،اصول،انگیزه ها ،نیاز ها ،نگرش ها وکلیه اجزای مطرح شده در محتوای آموزشی وپرورشی کتاب ها مورد بررسی علمی وعملی قرار گرفته وبا اهداف برنامه های درسی دوره ابتدایی مقایسه شوند
دراین پژوهش مسئله اساسی ما این است که می خواهیم با تحلیل محتوای کتاب های درسی دوره ابتدایی ایران میزان توجه این کتاب ها به سازه"سواد رسانه ای وآسیب های فضای مجازی "را بررسی کنیم.به عبارت دیگر،در این پژوهش میزان توجه به سازه سواد رسانه ای وآسیب های فضای مجازی در کتاب های دوره تحصیلی ابتدایی رابا توجه به کتاب های اجتماعی دوره دبستان وبر اساس مولفه های سواد رسانه ای وآسیب های فضای مجازی مورد بررسی وتحلیل محتوا قرار می دهیم.
مفهوم سواد رسانه ای
حال در این بمباران اطلاعاتی دغدغه آسیب رسانی رسانه ها و آسیب پذیری مخاطبان جوان که بیشترین مصرف کنندگان رسانه ها هستند همواره مورد توجه اندیشمندان بوده است. یکی از اهداف اصلی سواد رسانه ای آگاه کردن و سعی در کم کردن تأثیرات منفی رسانه ها بر روی اقشار گوناگون جامعه از جمله جوانان است. در واقع سواد رسانه ای مهارتی لازم و ضروری به نظر میرسد که به انسان کمک میکند تا بطور مستقلانه فکر کند و تصویری کافی و همه جانبه از رسانه ها داشته باشد و به مخاطبان این امکان را بدهد که با آگاهی کامل، پیامهای رسانه ای را پردازش کنند به دانش موجود در هر رسانه ای دست پیدا کند.
الیزابت
تامن موسس و رئیس مرکز آموزشهای رسانه ای لوس آنجلس آمریکا در تعریف سواد رسانهای بیان میکند: سواد رسانه ای عبارت است از توانایی تعبیر و ایجاد مفاهیم شخصی از صدها و شاید هزاران نمادآوایی و دیداری ای که همه روزه از طریق تلویزیون، رادیو، رایانه، روزنامه و مجله و البته پیام های بازرگانی دریافت میکنیم
مارین بارون مدیریت چند رسانه ای، مدرسه زبان انگلیسی مونترال کانادا سواد رسانه ای راجزء مؤلفه های باسوادی میپندارد و مینویسد: امروزه افراد با سواد رسانهای باید بتوانند:
-1توانایی رمزگشایی، درک، ارزیابی و کار با اشکال مختلف رسانه را داشته باشند.
-2بخوانند، ارزیابی کنند و متن، تصویر و صدا بیافرینند و یا ترکیبی از این عناصر را داشته باشند
جمیز پاتر معتقد است سواد رسانهای مجموعهای از چشم اندازهاست که ما به طور فعالانه برای قرار گرفتن در معرض رسانه از آن بهره برداری میکنیم تا معنای پیام هایی را که با آنها مواجه میشویم تفسیر کنیم
از نظر پاتر این چشمانداز معرفتی از طریق آشنایی علمی با رسانه ها به دست می آید. زیل میگوید: سواد رسانهای عبارت است از فهم ساختار و کارکرد پیام های رسانهای و سازمانهایی که آنها را ایجاد میکند
یونس شکرخواه در زمینه سواد رسانهای می گوید سواد رسانه ای یک نوع درک متکی بر مهارت است که میتوان براساس آن انواع رسانه ها را از یکدیگر تمیز داد و انواع تولیدات رسانه ای را از یکدیگر تفکیک و شناسایی کرد
سواد رسانه ای ،مفهومی قدیمی است که اولین بار "مارشال مکلوهان " درسال 1965به کاربرد.او معتقد بود دردوره دهکده جهانی باید انسانها به سوادجدیدی به نام سواد رسانه ای دست یابند.سواد رسانه ای مجموعه ای ازچشم اندازهاست که مابه طور فعالانه برای قرارگرفتن در معرض رسانه از آنهابهره برداری می کنیم تا معنای پیامهایی را که با آنها مواجه می شویم ،تفسیر کنیم.ماچشم اندازهای خودرا بااستفاده از ساختار دانش خود می سازیم برای ساختن ساختارهای دانش به ابزار و مواداولیه نیازداریم.حالااین ابزارها ،مهارت های ماست وماده اولیه آن هم اطلاعات به دست آمده از رسانه هاودنیای واقعی است.
