بخشی از مقاله
تحليل محتواي كتابهاي درسي سال اول دوره ي راهنمايي بر حسب سازه ي انگيزه پيشرفت
چكيده:
كتاب درسي كه يكي از مهم ترين مراجع و منابع يادگيري دانش آموزان در نظام هاي آموزشي محسوب مي شود ،در نظام آموزشي كشور ما نيز نقش مهمي دارد. به لحاظ اين اهميت و همچنين به سبب نقش محتواي كتاب درسي در برانگيختن و تامين نيازها و نيز تسهيل امر يادگيري دانش آموزان ، در اين پژوهش ، محتواي كتب درسي دوره ي اول راهنمايي از نظر پرداختن به ( سازه ي انگيزه ي پيشرفت ) و مؤلفه هاي آن مورد بررسي قرار گرفته است.
در ابتداي پژوهش پيشينه ي نظري و تجربي ارائه شده است. ابزار پژوهش داراي ده مؤلفه اصلي و مؤلفه هاي فرعي است و پاپايي آن بر اساس نسبت مؤلفه هاي مورد توافق به كل مؤلفه ها به دست آمده است.
• فصل اول ( كليات تحقيق)
مقدمه
بيان مساله
ضرورت و اهميت تحقيق
اهداف تحقيق
تعريف نظري متغيرها
تعريف عملياتي متغيرها
• فصل دوم ( ادبيات و پيشينه مطالعاتي )
مقدمه
مفهوم انگيزه پيشرفت
تاريخچه
انتخاب محتوا و سازماندهي محتوا
برنامه ريزي چيست؟
تعاريفي از برنامه ريزي درسي
جايگاه انتخاب محتوا و سازماندهي آن در فرايند برنامه ريزي درسي
محتوا چيست و قبل از انتخاب محتوا چه بايد كرد؟
چه نيازي به انتخاب محتوا داريم؟
چگونه محتوا را انتخاب كنيم؟
معيارهاي انتخاب محتوا كدامند؟
مروري بر معيارهاي انتخاب محتوا
سازماندهي محتوا چيست؟
معيارهاي سازماندهي محتوا كدام است؟
ارتباط عمودي وافقي چيست؟
محتوا چيست؟
چرا محتوا را تحليل كنيم؟
تحليل محتوا چيست؟
انواع روشهاي تحليل محتوا
روش ويليام رومي در تحليل محتواي كتاب درسي
ارزشيابي متن درس
ارزشيابي تصاوير و اشكال
ارزشيابي سئوالات
تفسير نتايج در روش تحليل محتواي ويليام رومي
مروري بر تحقيقات انجام يافته به روش ويليام رومي
خلاصه و جمع بندي فصل دوم
• فصل سوم(روش اجراي تحقيق)
مقدمه
روش تحقيق
ابزارهاي جمع آوري اطلاعات
ابزار اندازه گيري
تصاوير
فعاليت
روش جمع آوري اطلاعات
فرمول اعتبار ويليام اسكات
شيوه ي اجرا و مراحل آن
روش هاي تحليل داده ها
• فصل چهارم ( تحليل يافته هاي پژوهش )
مقدمه
جدول هاي آماري
• فصل پنجم( نتايج پژوهش )
مقدمه
نتيجه گيري
پيشنهادهاي پژوهش
محدوديتهاي پژوهش
• ضمائم
داخلي
خارجي
پايان نامه
فصل اول
كليات تحقيق
مقدمه :
نظام آموزش و پرورش هر كشور مجموعه تدابير سازمان يافته اي است كه امكانات بالقوه انسانها را تحقق مي بخشد و شرايط مناسبي را در قالب برنامه ها و فرصتهاي آموزشي در اختيار فراگيران قرار مي دهد تا امكان آشنا شدن با برنامه هاي فرهنگي و تجربه هاي شان را پيدا كنند و بتواند استعدادهاي ذاتي خود را از قوه به فعل دراورند.
آموزش ابتدايي- راهنمايي و متوسطه به عنوان جزيي از آموزش و پرورش به منزله پايه اي براي آن محسوب مي شود زيرا اين آموزش در واقع نقطه شروع يك حركت طولاني و مهم در زندگي فرد است آنها پس از چندي كه تجربياتي را در خانواده و جامعه كسب مي كنند وارد مدرسه مي شوند و اولين تجربه آموزشي رسمي را در مدرسه كسب كنند.
گرايش به ياديگري مادام العمر در خانواده و در شكل وسيعتر در مدرسه شكل مي گيرد در اين مرحله است كه جرقه خلاقيت در زندگي روشن و يا خاموش مي شود . دستيابي به دانش به واقعيت مي پيوندد و يا عملي نمي شود.
اينجاست كه همه ابزارهايي براي توسعه خود ،منطق و تحليل ، قضاوت و حسن مسئوليت ،كسب مي كنند و مي آموزند كه در مورد نيازهاي پيرامون خود كنجكاو باشند .
برنامه درسي به عنوان عامل مهم آموزش و پرورش در اين دوره شامل كليه فعاليتهاي فرا گيران ، انواع وسايل آموزشي و شرايط اجرايي برنامه ها مي باشد از ميان مواد آموزشي مود استفاده در دوره راهنمايي كتاب درسي به دليل انتخاب شيوه تدريس و محتواي آموزشي مهمترين عنصر محسوب مي گردد.
زيرا شامل مجموعه اي سازمان يافته مبناي براي تعيين برنامه درسي و همچنين حاوي اطلاعات زيادي مي باشد. كتاب درسي به منزله تربيون رسمي هر كشور مي باشد كه براي تمام افراد و مخصوصا « كودكان » لازم است انتشار يابد.
با توجه به اهميت كتابهاي درسي ضروري است كه آنها همواره مورد تجزيه و تحليل ، نقد و بررسي و تغيير و تحول قرار گيرند تا بتواند مطابق زمان پيش رفته و از هر حيث مفيد واقع شوند.
دانش آموزان بيش از همه بايد انديشه يادگيري پيدا كنند براي نيل به اين مقصود بايد فلسفه درست فكر كردن را به دانش آموزان آموخت.
ارزشيابي از آموزش دين و زندگي كه بر اساس اصول علمي و با استفاده از روشهاي آماري صورت گرفت نشان داد كه متاسفانه آنچه به دست آمده از آنچه مي بايست به دست مي آمد فاصله بسيار دارد.( رئيس دانا . فرخ لقا ص 102- 1371)
و همچنين يكي از اهداف عمده موسسات آموزش و پرورش قوه تفكر منطقي دانش آموزان است حال جاي اين سئوال باقي است كه آيا نظام آموزش و پرورش رسمي كشور ما به گونه اي طراحي شده است كه شاگردان را صاحب خلاق كرده ومنطقي بار آورد؟
در اين زمينه كتابهاي درسي در پرورش خلاقيت نقش به سزايي دارند و به دليل همين اهميت در اين تحقيق سعي بر اين است كه روشن شود آيا محتواي كتاب درسي در جهت منطقي بار آوردن دانش اموزان تدوين شده است يا نه؟
آيا سازماندهي متن به تصاوير به پرسشها و فعاليت ها به گونه اي است كه دانش اموزان درگير فعاليت ساخته و به سوي پژوهش دعوت ككند؟
بعهده مدرسه است كه در راه آماده كردن فرد براي آينده ،كودكان و نوجوانان را افرادي خلاق بپرورند به دانش آموزان درنحوه آن به عقيده گليلفورد تا وقتي انسان به مشكلي برخورد نكند زندگي او از روي عادات و يا بر مبناي دور زدن مشكلات سپري شود خلاقيتي در كار نخواهد بود ولي همين كه با مشكلي برخورد كرد و خواست آن را حل كند آن فرايند فكري و اعمالي كه متعاقب آن براي حل مشكل ايجاد مي شود خلاقيت نام دارد.
اگر بخواهيم زمينه پژوهش خلاقيت بچه ها فراهم شود ضرورت دارد. در برنامه ريزي درسي و هنگام تنظيم محتوا ،محتواي كتاب به گونه اي سازماندهي شود كه در يادگيري مفاهيم و پرورش آنها با يادگيرنده خود با توجه به فعاليتهايي كه براي او تحت عنوان فعاليتهاي يادگيري تدارك ديده مي شود به امر يادگيري اقدام كند.
چرا كه تكيه به فعال بودن دانش آموزان در جريان يادگيري كلاسي يا خارج از آن سبب مي شود كه فرد اصلاحات بيشتري در اختيار داشته باشد و هم زمينه رشد اتكا به نفس و استقلال فكري و عدم وابستگي را به ديگران را فراهم كند.
بيان مسئله :
از آن جايي كه كتاب درسي در ايران يكي از مهم ترين نقش ها را در آموزش و پرورش كشور ايفا مي كندو معلمان تمام فعاليتهاي خود را بر محور كتاب درسي متمركز مي سازند و در جهت تحقق اهداف از پيش تعيين شده در كتاب ، جريان يادگيري دانش آموزان را هدايت مي كنند، بنا بر تاليف ، كتاب درسي بر اساس موازين و اصول برنامه ريزي درسي و مبتني بر اصول و يافته هاي علمي بايد انجام گيرد و هدايت شود.
رسيدن به هدف هاي واقعي آموزش و پرورش كه به ايجاد تغييرات مهمي در رفتار و نگرش دانش آموزان منجر مي گردد و به كسب مدارج علمي پرورش فكر منتهي مي شود نياز به برنامه ريزي هاي گوناگون و همه جانبه دارد كه فقط يكي از آنها مربوط به تهيه و تعليم كتاب درسي مطلوب است بنابراين يكي از مراحل اساسي برنامه ريزي در اين انتخاب محتواي آن است.
اهميت و ارزش محتوا از اين بعد كه به ماهيت فلسفي محتوي برنامه درسي مي پردازد بيشتر ناظر بر اين امر است كه محتواي ارائه شده تا چه حد براي فراگير سودمند و مفيد است و ميزان اثر گذاري آن بر ذهن و درك دانش آموز چقدر است؟
يا به عبارت ديگر آيا مطالب و محتواي برنامه درسي ارزش فرا گرفتن را دارد يا خير؟
اين بررسي ها و تحليل ها به برنامه ريزان و مؤلفان كتابهاي درسي كمك مي كند تا در هنگام تهيه ،تدوين و يا انتخاب كتاب درسي براي دوره هاي تحصيلي و از جمله در مورد كتابهاي دوره ي راهنمايي كه موضوع بحث اين پژوهش است تصميم هاي صحيحي را اتخاذ نمايند.
نوعي از تحليل كه براي برنامه ريزان درسي ،مولفان و تصميم گيرندگان بسيار مفيد و ضروري است .( تحليل و محتوا)است يعني نوعي از تحليل كه كمك مي كند تا مفاهيم ، اصول ،انگيزه ها ، نيازها ،نگرش ها و كليه اجزاي مطرح شده در محتواي آموزش و پرورشي كتاب ها مورد بررسي علمي و عملي قرار گرفته و با اهداف برناخه هاي درسي دوره ي راهنمايي مقايسه شوند.
اين پژوهش به صورت واضح و مشخص به دنبال دستيابي پاسخ اين مسئله است كه ...
نحوه ارائه مطالب چگونه مي باشد ؟ آيا به درگيري دانش آموز با متن مي انجامد يا نه؟ محتواي كتاب درسي دورة راهنمايي ،به لحاظ پرداختن به سازه ي انگيزه ي پيشرفت و مؤلفه هاي آن مورد بررسي و تحليل قرار گرفته است.
( يكي از مسائل مهم در تعليم و تربيت واقعي چنانكه گفته شده فهم و درك مطالب است. اين مسئله ارتباط نزديكي با فعاليت دانش آموز دارد و فعاليت دانش آموز در حد قابل توجهي تحت تاثير نوع و چگونگي ارائه مطالب و تجاربي است كه به صورت برنامه درسي براي او فراهم شده است.
هر چند نقش معلم و روش تدريس او دراين ميان قابل چشم پوشي نيست اما شيوه ارائه مطالب حتي بر روش تدريس معلم نيز اثر مي گذارد. بر اين اساس با توجه به اهميت فعاليت دانش آموزان لازم است ، روش ارائه محتواي به گونه اي باشد ه برانگيزاننده فراگير شود.
بنابراين در اين پژوهش ،به دليل اهميت شيوه ارائه مطالب و محتواي برنامه درسي به ميزان انگيزه و فعاليت فراگير و همچنين در انديشيدن و دنبال كردن مسائل كتب دوره ي راهنمايي از حيث چگونگي ارائه مطالب ،محتواي كتاب مورد بررسي قرار مي گيرد تا ميزان ايجاد درگيري دانش آموز با متن و تفكر بر مطالب و فعاليت در جهت حل مسائل تعيين گردد. مطالب و محتواي كتب مي تواند به گونه اي ارائه شود كه همه اطلاعات را به دانش آموز ارائه دهد و فراگير به چيزي بيش از حد آنها نيازمند نباشد از طرف ديگر در ارائه مطالب مي توان از شيوه فعال كمك گرفت و مطالب و محتوي را به گونه اي ارائه كرد كه فراگير ناچار از تفكر و تجزيه و تحليل مطالب باشد و درگير با مسائل گردد.
بنابراين مسئله اصل اين كه آيا اين شيوه ارائه مطالب و محتوي برنامه درسي مطلوب است و قاعدتا منجر به كشف و مضموم سازي مي شود و آيا كتب درسي بايد به چنين شيوه هايي در ارائه مطالب متوسط گردند؟ يا به زبان واضح تر ميزان فعاليت متون ، تصاوير،جمع آوري شده در كتب چقدر مي باشد و چه پيشنهادهاي مناسبي براي تغيير وضعيت آن ميتوان بيان نمود؟)
ضرورت و اهميت تحقيق
هدف تعليم و تربيت تفهيم مطالب و محتواي برنامه درسي به دانش آموزان است و تفهيم مطالب رابطه مستقيم به ميزان فعاليت هاي يادگيري دانش آموز دارد و فعاليت يادگيري متاثر ازعوامل متعددي ا زجمله چگونگي ارائه مطالب و محتواي برنامه درسي است.
زيرا شيوه ارائه مطالب و محتواي به شوق ورغبت دانش آموزان اثر دارد. و رغبت مستقيما به ميزان فعاليت اثر مي گذارد و همچنين در نظام آموزشي ايران مهمترين ركن آموزش و پرورش برنامه درسي محدود به كتاب درسي است كه به صورت مركزي تهيه مي گردد و در اختيار دانش آموز و مدرسه قرار مي گيرد و از آنجا كه ارزشيابي از عملكرد تحصيلي دانش آموز و همچنين برنامه كار معلم و مدرسه مبتني بر آن است از اهميت بسزايي برخورداري است از آنجا كه يكي از ابزارهاي مهم كتاب درسي مي باشد و نقش محوري و مهمي را در جريان آموزش ايفا مي كند در تدوين و تفهيم محتواي آن بايد دقت و ظرافت خاص مبذول گردد. اهميت اين پژوهش با استناد به اين دلايل مي باشد.
1- در كشور ايران به دليل كمبود منابع اطلاع رساني و وجود تعداد دانش آموزان زياد كتاب درسي مهمترين نقش را در جريان آموزش ايفا ميكند بنا بر اين لازم و ضروري است مي باشد كه هر چند وقت كتابهاي درسي به دقت مورد بررسي و ارزشيابي قرار گيرد.
2- كتاب درسي كه عمده ترين منبع يادگيري دانش آموزان است در صورتي كه محتواي كتابهاي درسي همسويي مستقيم با اهداف درسي نداشته باشد تحقق آن نيز غير ممكن خواهد بود بنابراين ضرورت دارد مورد ارزشيابي دقيق قرار گرفته و نواقص مشخص شود. بازنگري اصلاح و در صورت لزوم تغييرات لازم صورت گيرد.
3- دوره راهنمايي به عنوان پيشتاز ،راهنمايي و مشاور و پايه براي تحصيلات متوسطه است بنابراين برنامه هاي درسي اين دوره به خصوص كتب درسي آن پيوسته مورد ارزشيابي و تجديد نظر قرار گيرد.
4- در كشور ما هر سال مبلغ قابل توجهي به چاپ آنها اختصاص داده مي شود پس با توجه به هزينه هاي مصرفي لازم است تدوين و چاپ آنها هر چند سال يكبار مورد تجزيه و تحليل قرار گيرد و بدينوسيله از طرفي هزينه هاي اضافي و نابجا جلوگيري مي شود.
5- براي بازسازي همه جانبه اقتصادي ،اجتماعي ،و فرهنگي هماهنگي ميان مقاطع وگسترش تدارك آموزش مادام العمر به منظور توجه به هدايت نسل جوان به سوي مهارتهايي جهت دسترسي به دانش ضرورت دارد. پس لازم است محتواي كتاب هاي درسي از لحاظ اصول سازماندهي مورد ارزشيابي قرار گيرد.
6- در صورتي كه دانش آموز در تجارب يادگيري سهيم گردد و يادگيري او عميق و بهتر معنا دار صورت خواهدگرفت پس لازم است چگونگي شيوه ارايه محتوا با روش فعال مشخص گردد تا آموزش طراحي گردد كه به عنوان آزمايشگاهي براي ياديگري چگونه آموختن باشد.
7- كشورهاي پيشرفته به طور مرتب و مستمر در خصوص محتواي كتاب هاي درسي دوره هاي مختلف به ارزشيابي و تحقيق پرداخته و بر اساس همين تحقيقات مواد ،محتوا و روش هاي تدريس ها تغيير مي دهند.
بنابراين لازمه يادگيري فعال،پويا و خلاق ،مستلزم دگرگوني در روش ها ، نگرش ها و راهبردهاي آموزشي در كلاس درسي و كتاب هاي درسي مي باشد. بر اين دگرگوني بايد از تجربيات و يافته هاي تحقيقي و علمي و عملي ديگر كشورها كه در اين زمينه موفق بودهاند ونتايج آزمون هاي مطالعات بين المللي رياضي و همچنين از منبع موثق و سودمند علمي كتاب هاي الگوي تدريس ( بهرنگي ص 260-1371).
مي توان از نتايج ارزشيابي كتاب هاي درسي بهره جست و تغييرات مطلوب در كتاب هاي درسي و در كتاب هاي دوره ي راهنمايي ايجاد نمود.
از مؤلفه هاي سازه پيشرفت: 1- سطح آرزوي بالا 2- رفتار ريسك كردن پايين 3- ارتقا طلبي
4- پشتكار 5- ميل به انجام كار متوقف شده 6- داشتن ادراك پويا از زمان 7- آينده نگري 8- كاري را به خوبي انجام دادن 9- توجه به ملاك شايستگي در انتخاب دوست ،همكار و الگو
10- رفتار موفق و تمايل به خوب انجام داده كارها نام برد.
اهداف تحقيق:
با توجه به اين كه امروزه در جوامع نياز به ابداع و نوآوري و پيشرفت در زمينه ها و ابعاد مختلف روز به روز بيشتر احساس مي شود اگر هدف به وجود آوردن انسان هاي مستقلي است كه توانايي آفرينش و توليد را داشته باشند و دنباله رو ديگران نباشند.
بايد از آموزش و پرورش و برنامه هاي درسي و مدرسه شروع كرد. نظر به اينكه در ميان عوامل گوناگون مؤثر در نظام آموزشي كشور كتاب درسي جايگاه ويژه اي دارد و از نظر بسياري از دست اندر كاران آموزش و پرورش ،تنها مظهر فعاليت هاي مربوط به برنامه ريزي درسي است . در همين راستا هدف هاي كلي اين تحقيق به شرح زير ارائه مي گردد.
هدف اصلي مطالعه بررسي
اين كتاب ها را به سازه ي انگيزه پيشرفت براي پيشرفت كشور و مؤلفه هاي آن بررسي كنيم و از تحليل محتواي كتاب هاي درسي دوره ي راهنمايي ايران ميزات توجه اين كتاب ها را به سازه ي انگيزه پيشرفت براي پيشرفت كشور ومؤلفه آن بررسي كنيم و از هدف تحقيق اين امر است كه كتاب درسي مذكور تاچه حد دانش آموز را به درگيري به متن كشانده وموجبات پيشرفت آنها را مهيا مي كند و او را به فعاليت متفكرانه و اكتشفاتي وا مي دارند.
