بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف تحلیل محتوای کتابهای تازه تألیف دوره دوم ابتدایی شامل فارسی - مهارت خوانداری - ، فارسی - مهارت نوشتاری - و هدیههای آسمان - تعلیم و تربیت اسلامی - در سال تحصیلی 1394 - 1395 از منظر میزان توجه به مولفهها و معیارهای برنامه درسی»آموزش تفکر و فلسفه به کودکان« صورت پذیرفته است. در مقالهی حاضر از روش تحلیل محتوا استفاده شد. بدین صورت که ابتدا چک لیستی از معیارهای برنامهی آموزش فلسفه به کودکان تهیه شد که شامل سه مقولهی اصلی - استدلال، مفهوم سازی و قضاوت - و دوازده زیر مؤلفه بود.
جامعه و نمونهی آماری در پژوهش حاضر شامل کلیهی کتابهای درسی فوق در دوره دوم ابتدایی، که جمعا 9 جلد کتاب بود. برای تجزیه و تحلیل دادهها از روش آمار توصیفی استفاده شد. نتایج تحقیق حاکی از آن است که در کلیهی کتابهای مورد تحلیل، در مجموع 811 مؤلفه در رابطه با مفاهیم تفکر فلسفی شناسایی شد؛ که کتاب فارسی - مهارت خوانداری - پایهی پنجم ابتدایی با 43/22 فراوانی دارای بیشترین و کتاب فارسی - مهارت خوانداری - پایهی ششم ابتدایی با 23/22 فراوانی، از کمترین میزان لازم از جهت توجه به مؤلفههای تفکر فلسفی برخوردارند.
مقدمه
تغییر مستمر و فزاینده در قرن 21 اقتضا می کند که بشر برای نیل به مقاصد خویش به تلاش فکری بیشتری بپردازد. زیرا بر اساس قدرت تفکر و برخورداری از نیروی اراده و تصمیم گیری، مسئولیت انتخاب و عمل بر عهده انسان گذاشته شده است. - باقری، :1386 - 39 همچنین به هر میزان که از قدرت تفکر استفاده شود، به همان میزان احتمال موفقیت و پیشرفت افزایش خواهد یافت. از این رو مطالعه و بحث و بررسی درباره تفکر، یکی از مباحث بنیادین و تاثیر گذار در روند توسعه واقعی و همه جانبه به شمار می آید.
علاقه به توسعه توانایی های فکری، پدیده ای نیست که در عصر حاضر مورد توجه قرار گرفته باشد بلکه چنین علاقه ای در تاریخ تعلیم و تربیت ریشه دارد. - مرعشی و دیگران، - 2 :1387آنچه مسلم است اینکه در جهان پیچیده ی امروز، افراد برای برخورد منطقی با چالش ها، به یادگیری مهارتهای تفکر نیازمندند. - فرمهینی فراهانی و دیگران، - 1387:2 در سال های اخیر در زمینه آموزش تفکر به کودکان فعالیتهای خوبی انجام گرفته است. برای اولین بار شخصی به نام ماتیو لیپمن - - matthewLipmanاین نظریه را مطرح کرد که اگر ذهن کودک را درگیر مباحث فلسفی کنیم، می توانیم شیوه تفکر و قوه استدلال او را رشد دهیم.
لیپمن معتقد بود اگر کنجکاوی طبیعی کودکان و میل آنان به دانستن درباره جهان را با فلسفه ارتباط دهیم، می توانیم کودکان را به متفکرانی تبدیل کنیم که بیش از پیش نقاد، انعطاف پذیر و موثر باشند. برای این منظور او برنامه آموزش فلسفه به کودکان را مطرح کرد. لیپمن - - 2003 معتقد است می توان در کلاس های درس، دانش آموزان را به گونه ای با فلسفه درگیر کرد که هر چند سن آنان کم است، اما زمینه های فعلیت تفکر فلسفی در آنها رشد یابد.
او معتقد است برای این منظور به معلمانی کارآزموده و نیز متون درسی مناسب نیاز است . به همین دلیل لیپمن و همکارانش برای ارائه طرح فلسفه برای کودکان، داستانهای فلسفی و همچنین کتابهای راهنمای معلم را تدوین کرده اند. البته آنچه اهمیت دارد و لیپمن هم بر آن تاکید دارد، بومی کردن مباحث و در نظر گرفتن شرایط اقلیمی، اجتماعی و فرهنگی است که در صورت رعایت آنها نتایج بهتری به دست می آید. - مرعشی و دیگران، - 3 :1387فلسفه برای کودکان، نخستین بار توسط فیلسوف آمریکایی متیو لیپمن مطرح شد و پس از آن این برنامه در روایتهای نسبتاً مشابه توسط کسان دیگر نیز مطرح شد. هم اکنون رایجترین روی آورد در برنامه آموزش فلسفه برای کودکان، رهیافت لیپمن است.
- قراملکی، - 65-61 :1384تعاریف مختلفی از فبک که مخفف "فلسفه برای کودکان" است و همچنین از معادل انگلیسی آن یعنی p4c که معادل Philosophy for Childern و pwc که معادل Philosophy with Childern است، در کشور ما وجود دارد - متیوس، :1994 . - 30 پریرخ و دیگران - - 1389 در پژوهشی تحت عنوان » ردپای مفاهیم فلسفی در داستان های کودکان: پژوهشی پیرامون شناسایی مؤلفه های مرتبط با آموزش تفکر فلسفی« ضمن بیان این مطلب که مهارتهای تفکر فلسفی باید از کودکی آموزش داده شود و کتابهای داستان به منزله مجموعه ای غنی از تجربه ها و دانش و ابزار مناسبی برای چنین آموزشی شناخته شده اند تاکید دارند که بیشتر والدین و مسئولان آموزش و پرورش کودکان با عناصر فلسفی در داستان ها و داستان های مناسب برای آموزش تفکر فلسفی آشنا نیستند.
رابرت فیشر - - 1385 در کتابی تحت عنوان » آموزش تفکر به کودکان« که در هشت فصل مهم تدوین یافته، معتقد است که کودکان دارای ذهنی پویا و قدرتمند در گرفتن مطالب جدید هستند و اگر بخواهیم در آینده کودکانی متفکر و موثر و هوشمند تر داشته باشیم باید به آنها مهارت تفکر و روش تفکر را آموزش داد که این امر فقط با خواندن و نوشتن و حساب کردن عملی نمی گردد، بلکه باید روش های نوین آموزشی را در برنامه های درسی گنجاند تا مهارت های کودکان را در استدلال کردن پرورش دهد. و در نهایت او بیان می دارد که هم اکنون یک نهضت بزرگ جهانی به وجود آمده که هدف آن ارتقاء مهارت های فکری و پرورش ذهن کودکان است.
لیپمن و بیرمن - - Lipman&Bierman در پژوهشی با این پیشفرض که کودکان به منظور بهبود توانایی استدلال خود به کمک نیاز دارند و چنین بهبودی در تفکر سبب تقویت سایر مهارتهای تحصیلی می شود. تحقیق آنها نخستین ارزیابی شناخته شده از فلسفه برای کودکان بود که یک طرح آزمایشی پیش و پس آزمون داشت و در ان گروههای کنترل و آزمایشی به طور تصادفی انتخاب و دو به دو با هم جفت شدند. این تحقیق نشان داد که یک برنامه اموزش نه هفته ای می تواند اثرگذاری نه فقط بر استدلال بلکه بر خواندن و تفکر انتقادی کودکان داشته باشد.
نتایج این تحقیق تفاوت معنادار سطح بالایی را بین گروههای کنترل و آزمایشی در دو سال و نیم بعد نشان داد. - - Trickey& Topping, 2004: 26آلن - Allen - در مقاله ای در مورد 23 دانش اموز، به عهوان گروه تجربی تحقیق کرد و نشان داد این دانش اموزان که در کلاسهای برنامه ی آموزش فلسفه برای کودکان و نوجوانان شرکت کرده بودند، در مقایسه با گروه کنترل در زمینه های درک مطلب، خواندن و تفکر انتقادی عملکرد بهتری داشته اند. هایمر - - Hymer,2002 با مطالعه ای درباره دانش اموزان سرآمد، اثرات برنامه آموزش فلسفه به کودکان را در تفکر انتقادی، استدلال مفهومی و پژوهش فلسفی با دانش اموزان نشان داد. تحقیقات انجام شده در این زمینه حاکی از تاثیرگذاری زیاد این نوع آموزش به ویژه در رشد مهارتهای استدلال، تفکرو خلاقیت دانش اموزان است.
بیان مساله - اهمیت و ضرورت موضوع -
برنامه آموزشی فلسفه برای کودکان، از برنامه های آموزشی است که این امکان را به دانش اموزان و افراد می دهد تا افکار پیچیده خود را شکل دهند تا از این رهگذر استدلال، تفکرات انتقادی و خلاقانه در آنها زیاد شود. برنامه آموزش فلسفه به کودکان، برنامه ای نظامند و تدریجی است که بیشتر برای کار بر روی کودکان4 تا 6 سال طراحی شده است. - قائدی و دیگران،2 :1394 - که باید آموزش تفکر را از دوران خردسالی شروع کرد - . - Hayes,2004: 279
پر واضح است که، یکی از ارکان و عناصر اصلی در انتقال اهداف غایی تعلیم و تربیت در هر کشوری، محتوای آموزشی و برنامه درسی در نظام آموزش و پرورش آن کشور است - . - Lillard, 2007: 26 در جوامعی که دارای نظام آموزشی متمرکز می باشند اهمیت این مطلب بسیار زیاد است.بر طبق برنامه درسی آموزش فلسفه به کودکان، کتابهای درسی باید به صورت مجموعه داستان تدوین شوند. داستانهایی که به گونه ای خاص طراحی شوند تا در ذهن کودک سوال به وجود اورد و او را در کلاس درس به کندوکاو ترغیب نماید - ناجی، . - 4 :1386 به نحوی که هر داستان باید مفاهیم و شیوههای فلسفی را به طرز عمیقی در خلال تجربه روزانه کودکان قرار دهد.
مهمترین مفاهیم و مولفه های تفکر فلسفی که متناسب با فضای داستانی در کتابهای درسی مطرح می شوند عبارتند از:- مفهوم سازی - پیوند بین مفاهیم، واقعیت نمایی، معیارسازی و شناخت - - استدلال - قوانین و مقررات، ساختن معیار، پیامد اعمال، رابطه بین مفاهیم و تحلیل مفاهیم - - قضاوت - استفاده از معیار، تفاوت و تشابه بین عقاید، تمرکز زدایی - . - مرعشی و دیگران، . - 78 :1391 در واقع در مقاله حاضر با تکیه بر مولفه های فوق و بازتعریف آنها، با توجه به محتوا و برنامه درسی دوره دوم ابتدایی به تحلیل محتوای کتب درسی تازه تالیف فارسی - مهارت خوانداری و مهارت نوشتاری - ، علوم تجربی ، هدیه های آسمان و مطالعات اجتماعی پرداخته شد ؛ که به طرق مختلف در محتوای درسی این کتابها از داستان و بیان داستانی استفاده شده.
