بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش با هدف تحلیل محتواي کتاب فارسی خوانداري پایه پنجم ابتدایی براساس شاخص خوانایی فراي انجام شده است. روش تحقیق تحلیل محتوا از روش هاي توصیفی می باشد. جامعه ي آماري این پژوهش شامل کل کلمات و جملات کتاب فارسی خوانداري پایه پنجم ابتدایی سال تحصیلی 94-95 می باشد و نمونه ي آماري آن شامل سه نمونه متن یکصد کلمه اي از بخش هاي ابتدایی، وسط و انتهاي کتاب می باشدکه به صورت تصادفی انتخاب شده است. یافته هاي پژوهش نمایان ساخت که اصل ساده به دشواري در تنظیم محتواي مطالب کتاب رعایت نشده است و همچنین محتواي کتاب از نظر سطح خوانایی با کلاس پنجم تناسب ندارد.
.1 مقدمه
کتاب درسی به عنوان یکی از ارکان و عناصر اصلی در فرایند یادگیري در نظام آموزشی معرفی شده است که به عنوان مرجع و منبع موثق و علمی به فعالیت هاي آموزشی معلم و فراگیر جهت داده و موجب هماهنگی اقدامات و عملکرد ها جهت تحقق اهداف صریح یادگیري در کلاس درس می شود
این مهم سبب شده است که صاحب نظران و پژوهشگران، بررسی محتواي آموزشی دوره هاي تحصیلی را با توجه به نیاز هاي فراگیران مد نظر داشته باشند
کتاب درسی یا محتواي آموزشی به ویژه در نظام هاي آموزشی متمرکز محور مکتوب و مدون تعلیم و تربیت محسوب شده و فعالیت ها و تجربه هاي تربیتی دانش آموزان توسط معلم، حول محور آن سازمان دهی می شود، نیاز به تحلیل و بررسی علمی دارد. این تحلیل به دست اندرکاران و مؤلفین کتاب هاي درسی کمک می کند تا در هنگام تهیه و تدوین و یا گزینش و انتخاب کتاب درسی تصمیم هاي عاقلانه اي را اتخاذ نمایند تا ضمن تسهیل یادگیري، زمینه ي پیشرفت تحصیلی دانش آموزان را فراهم آورند.
نوعی از تحلیل که براي برنامه ریزان درسی، مؤلفان و تصمیم گیرندگان برنامه درسی دوره ي تحصیلی ابتدایی بسیار مفید و ضروري است، " تحلیل محتوا" می باشد؛ نوعی از تحلیل که کمک می کند تا مفاهیم، اصول، انگیزه ها، نیازها ، نگرش ها و کلیه ي اجزاي مطرح شده در محتواي آموزشی و پرورشی کتاب ها مورد بررسی علمی و عملی قرار گرفته و با اهداف برنامه درسی دوره ي ابتدایی مقایسه شوند
یارمحمدیان دو تکنیک را براي تحلیل محتواي کتاب هاي درسی معرفی کرده است که یکی از آنها استفاده از فرمول هاي خوانایی و دیگري استفاده از ابزار هاي دیداري، کیفیت مواد، نوشتار و ... است
با توجه به اهمیت و نقش محتواي کتاب هاي درسی دوره ي ابتدایی در تسهیل یادگیري دانش آموزان، در این پژوهش که هدف ارزیابی و سنجش سطح خوانایی کتاب فارسی خوانداري پایه پنجم ابتدایی براساس فرمول خوانایی فراي می باشد به تجزیه و تحلیل محتواي کتاب پرداخته و با در نظر گرفتن کلمه ها و جملات، به اصل ساده به دشوار و تناسب آن با کلاس و سطح خوانایی متن پرداخته شده است تا ضمن تعیین نقاط قوت و ضعف، زمینه را براي توجه به آن مهیا ساخت.
1-1 بیان مسئله
کتاب درسی یکی از عناصر سیستم آموزشی است که به عنوان یک منبع و مرجع یادگیري از طریق ارائه اثربخش محتواي آموزشی موجب انسجام و هدایت عوامل آموزشی و تسهیل جریان یاددهی – یادگیري می گردد
نظام آموزشی فعلی کشور ما یک نظام متمرکز و برنامه درسی آن منحصر به کتاب درسی است که در کل کشور استفاده می شود؛ حال با توجه به این وسعت و رشد روز افزون علم، ضرورت دارد که کتاب هاي درسی با دقت کافی و در حد امکان، به دور از هر عیب و نقصی، مطابق اهداف تعیین شده و اصول علمی تألیف شوند
ارزیابی محتواي کتاب هاي درسی علاوه بر کمک به افزایش کارایی و اثربخشی آنها، می تواند تحقق اهداف آموزشی را به دنبال داشته باشد. شناخت نقاط قوت و ضعف متون و محتواي کتاب ها در سیستم متمرکز آموزشی کشور ما، طبق شاخص ها و تکنیک هاي علمی و سعی در اصلاح و طراحی مجدد ساختار آنها، نقش اساسی در فرایند سیستماتیک آموزش و یادگیري و تسهیل، تعمیق و تسریع آن براي دانش آموزان و معلمان خواهد داشت
تحلیل محتوا یک روش و متدولوژي در علوم اجتماعی براي مطالعه محتواي ارتباطات می باشد. ال هولستی یک تعریف گسترده از تحلیل محتوا ارائه می کند: »هر روش و شیوه اي براي به دست آوردن استنباط ها از طریق تعریف سیستماتیک و عینی ویژگی هاي پیام ها
در جمع بندي از تعاریف تحلیل محتوا این چنین بیان می کند که : » تحلیل محتواي کتاب درسی یک شیوه ي پژوهشی دقیق، عمیق و پیچیده است که از طریق تجزیه و تحلیل متون به تعیین تعداد مفاهیم و واژه هاي درون متن می پردازد تا ارتباط بین مفاهیم، معانی، تأکیدات و دلالت ها را مشخص کند و وراي توصیف و طبقه بندي مقوله هاي موجود در پیام آشکار از طریق درك موقعیت و شرایط سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادي نویسنده به تفسیر آثار و پیامد هاي پیام در فراگیر بپردازد. تحلیل محتوا کاربرد متنوعی دارد که یکی از کاربرد هاي آن تحلیل محتواي کتاب هاي درسی می باشد .
اینک با وجود اهمیت درس فارسی خوانداري محقق درصدد است تا زمینه ي ارزیابی کتاب فارسی خوانداري پنجم ابتدایی را مهیا کرده و به این سؤالات پاسخ دهد که؛ آیا سطح خوانایی کتاب فارسی خوانداري پنجم ابتدایی با قدرت خوانایی دانش آموزان پایه پنجم ابتدایی تناسب دارد؟ آیا در طراحی و تنظیم مطالب و محتواي کتاب فارسی خوانداري پنجم ابتدایی اصل ساده به دشواري ساختار رعایت شده است؟ که براي رسیدن به جواب این سؤالات فرمول خوانایی فراي براي تحلیل محتواي کتاب فارسی خوانداري پایه پنجم ابتدایی مورد استفاده قرار گرفته است.
2-1 هدف پژوهش
بنابر ضرورت کتاب ها درسی در نظام هاي آموزشی متمرکز، باید آنها را براساس موازین یاددهی – یادگیري تدوین و بر پایه ي اصول تحلیل محتوا، مواد و محتواي مطلوب را انتخاب و به شیوه ي مناسب ارائه داد. جایگاه درس فارسی خوانداري در زندگی دانش آموزان و احساس دشواري مطالب از لحاظ خواندن درك پیام آنها براي دانش آموزان عامل پژوهش در این زمینه را شکل داد . بنابراین هدف اصلی در این پژوهش ارزیابی و تحلیل محتواي کتاب فارسی خوانداري پایه پنجم ابتدایی براساس فرمول خوانایی فراي است تا شاید علاوه بر ارائه الگوهایی براي استفاده معلمان و کارشناسان، بازخوردهاي مناسبی جهت ارتقا بیشتر مطالب درسی در اختیار مؤلفان و برنامه ریزان درسی قرار گیرد.
2. سؤالات پژوهش
- سطح خوانایی کتاب فارسی خوانداري پنجم ابتدایی تا چه اندازه با قدرت خوانایی دانش آموزان مرتبط مناسب است؟
- در طراحی و تنظیم مطالب و محتواي کتاب خوانداري پنجم ابتدایی تا چه اندازه اصل ساده به دشواري ساختاري رعایت شده است؟
.3 پیشینه ي پژوهش
حسین عباسی - - 1393 در تحقیقی تحت عنوان " تحلیل محتواي کتاب علوم تجربی پایه ششم ابتدایی براساس فرمول خوانایی فراي " نتایجی به این شرح به دست آورد: سطح خوانایی کتاب با قدرت خوانایی فراگیران مربوطه مناسب نیست و در طراحی و تنظیم مطالب و محتواي کتاب اصل ساده به دشواري رعایت نشده است، بلکه ساختار محتواي کتاب علوم تجربی ششم ابتدایی از دشوار به ساده طراحی شده است. سطح کلاسی و سطح سنی مناسب براي محتواي کتاب از نظر الگو ها و شاخص هاي مورد نظر براي کلاس ششم ابتدایی نامناسب می باشد.
سجاد پیرایش - - 1393 در پایان نامه خود تحت عنوان " تحلیل محتواي متن کتاب هاي بخوانیم و بنویسیم پایه چهارم ابتدایی در سال 92-93 براساس فرمول خوانایی گانینگ و فراي "به یافته هایی بدین شرح دست یافت: متن کتاب بخوانیم براساس فرمول گانینگ در حد توانایی دانش آموزان پایه چهارم ابتدایی می باشد اما متن کتاب بنویسیم براساس همین فرمول پایین تر از توانایی دانش آموزان پایه چهارم ابتدایی می باشد. متن کتاب بخوانیم براساس روش فراي در حدود توانایی دانش آموزان پایه چهارم ابتدایی می باشد اما متن کتاب بنویسیم براساس روش فراي پایین تر از توانایی دانش آموزان پایه پنجم ابتدایی می باشد. متن هر دو کتاب بخوانیم و بنویسیم پایه پنجم ابتدایی دشوار می باشد.
.4 روش پژوهش
در پژوهش حاضر از روش تحلیل محتوا براي ارزیابی و سنجش خوانایی کتاب فارسی خوانداري پایه پنجم ابتدایی طبق فرمول خوانایی فراي استفاده شده است. در این پژوهش واحد تحلیل، متن و واحد ثبت، جمله و هجا می باشد. جامعه آماري پژوهش شامل کل کلمات و جملات کتاب فارسی خوانداري پایه پنجم ابتدایی سال تحصیلی 94-95است و نمونه آماري شامل سه متن یکصد کلمه اي از بخش هاي ابتدا، وسط و انتهاي کتاب بود که به صورت تصادفی انتخاب شده اند.
شاخص خوانایی فراي در سال 1951 توسط ادوارد بی فراي1 با هدف تخمین سطح خوانایی کتاب هاي درسی، براساس دو اقدام ساده ي ریاضی؛ شمارش هجاها و جملات، تعیین فرایند تنظیم محتواي کتاب هاي درسی در رعایت اصل تنظیم مطالب از ساده به دشوار، و تعیین سطح کلاسی مطالب مطابق پایه هاي تحصیلی رسمی آموزش و پرورش - اول تا دوازدهم - طراحی و ارائه گردید. فراي معتقد است که هر چه طول کلمات و جملات کوتاه تر باشد یادگیري و یادآوري آن ها براي دانش آموز ساده تر و سریع تر اتفاق می افتد - فضل الهی و ملکی توانا، . - 1390 جهت تعیین میزان خوانایی متن یک کتاب درسی باید چهار گام پیوسته برداشته شود:
گام اول: انتخاب سه نمونه یکصد کلمه اي از متن کتاب درسی، بهتر است نمونه ها به ترتیب از بخش هاي ابتدا، وسط و انتها کتاب باشد. تذکر: کلمات انتخاب شده باید متوالی باشند،از شمارش اسامی خاص خودداري شود.
گام دوم: شمارش تعداد جملات و هجاهاي هر یک از نمونه ها، که براساس فراوانی جملات و هجاها جدولی تهیه و تکمیل می شود. تذکر: تعیین تعداد جملات براساس سه شاخص؛ نقطه - . - ، علامت سؤال - ؟ - و علامت تعجب - ! - می باشد.
گام سوم: محاسبه میانگن هجاها و جملات سه نمونه انتخاب شده و درج آنها در جدول.
گام چهارم: جاگذاري میانگین هجاها در محور افقی و میانگین جملات در محور عمودي نمودار فراي. نقطه تلاقی دو محور در نمودار، سطح خوانایی کتاب درسی را تعیین می کند و محقق را قادر می نماید که سطح خوانایی کتاب مورد بررسی را با پایه تحصیلی آن کتاب مقایسه نماید.
تعیین ساختار تنظیم مطالب یعنی رعایت اصل ساده به دشوار از ویژگی هاي بارز روش فراي می باشد که این امر براي تعداد جملات به این گونه می باشد؛ اگر تعداد جملات نمونه ي اول، کمتر از نمونه ي دوم و آن هم کمتر از نمونه ي سوم باشد
