بخشی از مقاله
چکیده
هدف ازمقاله حاضر، سنجش وارزیابی کتاب فارسی پایه چهارم ابتدایی است که درآن سعی شده تا با استفاده از فرمول خوانایی فرای که یکی از روش های کمی تحلیل محتوا می باشد ، سطح خوانایی کتاب مذکور و میزان رعایت اصل ساده به دشواری و در نهایت تناسب این کتاب با توانایی فراگیران مربوطه سنجیده شود . بدین منظور سه نمونه متن یکصد کلمه ای از ابتدا ، وسط و انتهای کتاب انتخاب شد و اطلاعات موجود در آن براساس شاخص های موردنظر مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. بنابر نتایج به دست آمده تعیین گردید که سطح خوانایی کتاب با توانایی فراگیران این پایه متناسب نیست. هم چنین درسلسله مراتب مطالب کتاب اصل ساده به دشواری تا حدودی رعایت نشده است. علاوه براین سطح سنی وکلاسی در این کتاب برای فراگیران پایه چهارم مناسب نمی باشد .
مقدمه و هدف
نقش محوری کتاب های درسی موجب شده تا به طور مستمر توسط معلمان وشاگردان مورد استفاده قرار گیرد وحتی گاهی اوقات به عنوان تمام برنامه درسی مورد تاکید معلم باشد. اهمیت کتاب های درسی تنها از جنبه ابزاری برای آموزش مطرح نیست ؛ بلکه کاربرد گسترده ی آن درمدارس ، دانش آموزان را درحضور عقاید ، ایده ها و افکار مختلف قرار می دهد . - نوریان ، 1393 ، ص . - 11 هم چنین کتاب درسی وسیله یادگیری است به همین دلیل باید از منطق یادگیری پیروی کند. یکی از نکاتی که درفرایند یاددهی - یادگیری اهمیت دارد زمینه یادگیری است. ضروری است ، برنامه ریزان درسی و مربیان مقدمات لازم برای یادگیری پیام اصلی درس را دریادگیرنده فراهم کرده و بررسی های لازم را به عمل بیاورند .
- ملکی ، 1394 ، ص . - 205 دراین راستا ، تجزیه وتحلیل محتوا روش علمی برای ارزشیابی وتشریح عینی و منظم پیام های آموزشی است وبرای برنامه ریزان درسی ومعلمان ومربیان آموزشی این امکان را فراهم می آورد تا استانداردهای آموزشی لازم درکتاب درسی اعمال کنند . - شعبانی ، 1394 ، ص . - 221 روش های تحلیل محتوای کتاب های درسی بر روی پیوستاری درنظرگرفته می شود که دریک سوی آن تاکید برفرایندهای کمی وانجام بررسی های سنجش پذیر وانجام محاسبات عددی و آماری ودر سوی دیگر آن تاکید برکیفیت وشناخت مفاهیم ومضامین مستتر درکلمات ، جملات وتصاویر قرار دارد .
- حسن مرادی ، 1395 ، ص . - 128 هم چنین درتحلیل محتوای کتاب های درسی اغلب از دو روش روش های خوانایی و ابزارهای فهرستی - چک لیست ها - استفاده می شود . - جعفری هرندی ومیرشاه جعفری ، 1389 ، ص . - 103 فرمول خوانایی یکی از روش های کمی تحلیل محتوای کتاب درسی است . درمقاله حاضر با تکیه به فرمول خوانایی ادوراد فرای ، کتاب فارسی پایه چهارم دبستان مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفته است . هدف از این مقاله تعیین میزان سادگی یا دشواری وهم چنین سطح کلاسی وسنی ومهم تر از آن تعیین سطح خوانایی کناب فارسی پایه چهارم ابتدایی است .
درمجموعه حاضر به سوالات ذیل پاسخ داده خواهد شد :
- آیا سطح خوانایی درکتاب فارسی چهارم با توانایی فراگیران این پایه متناسب است؟
- آیا درتنظیم مطالب کتاب سطح سنی وکلاسی فراگیران درنظرگرفته شده است؟
- آیا اصل ساده به دشواری در کتاب فارسی چهارم رعایت شده است؟
بنابراین با توجه به اهمیت کتاب های فارسی دردوره ی ابتدایی ، درمقاله حاضر سعی بر آن شده است تا با بررسی کتاب فارسی پایه چهارم و تجزیه وتحلیل متون آن ، برنامه ریزان و مولفان کتب درسی و دست اندرکاران مقوله آموزش و پرورش را در روند استانداردسازی هرچه بیشتر کتاب های درسی یاری نمود .
پیشینه وبسط
روش های کمی اطلاعات زیادی درباره ویژگی و مشخصات ظاهری متون درسی دراختیار محقق قرار می دهند . این دسته از روش ها دراواسط دهه 1940 بیشتر به شمارش واژه ها و فراوانی لغات وعبارت تاکید داشته و به » فرمول های خوانایی « معروف است . درفرمول های خوانایی محقق به تجزیه وتحلیل کتاب درسی می پردازد تا درجه خوانایی - میزان پیچیدگی یا سادگی متن - کتاب را برای فراگیران مشخص نماید . به همین منظور ابتدا مشخصات ظاهری متن یعنی اندازه و نوع حروف ، استفاده از علائم و نشانه گذاری ها ، میزان ودرجه تصاویر ، جداول ، نمودارها ، فاصله خطوط ، حجم کتاب مورد بررسی قرار می گیرد.
پس ازتحلیل گر قصد بررسی سبک نوشتاری متن را دارد وبه شمارش هجاها ، کلمات ،جملات ، پاراگراف ها ، ساختارجمله ها ، تعداد واژه ها ومفاهیم جدید ، اطلاعات مهم می پردازد تا میزان درک مطلب و » سطح خوانایی « متن را با توجه به سن ، پایه ، کلاس و توانایی فراگیران مشخص نماید . - حسن مرادی ، 1395 ، ص 131و. - 130 یکی از روش های کمی تعیین سطح خوانایی ، فرمول خوانایی ادوارد فرای می باشد .
این روش درسال 1951 توسط ادوارد بی فرای با هدف تخمین سطح خوانای کتاب های درسی براساس دو اقدام ساده ریاضی ؛ شمارش هجاها یا سیلاب ها وجملات ، تعیین فرایند تنظیم محتوای کتاب های درسی دررعایت اصل تنظیم مطالب ازساده به دشوار وتعیین سطح کلاسی ومطالب مطابق پایه های تحصیلی رسمی آموزش و پرورش طراحی وارائه گردید . فرای معتقد بود هرچه طول جملات و کلمات کوتاه تر باشد با یادگیری ویادآوری آن برای فراگیر ساده وسریع تر اتفاق می افتد . به عبارت دیگر طول جملات و کلمات قدرت خوانایی مطالب را تعیین می کند . ازطرف دیگر مطالب باید طوری سازمان داده شود که مطالب قبلی زمینه ساز تسهیل یادگیری مطالب جدید و آتی شود و ساختار آن ازساده شروع ، رفته رفته به سمت دشواری یا پیچیده شدن حرکت کند . - فضل الهی و ملکی توانا ، 1389 ، ص 145و. - 144 فرایند ارزیابی قدرت خوانایی کتاب های درسی براساس فرمول فرای به ترتیب زیراست . - فضل الهی ، 1374 ، ص : - 51
-1 انتخاب حداقل سه متن یکصد کلمه ای از بخش های ابتدایی ، وسط وانتهایی کتاب یا متن مورد ارزیابی به صورت تصادفی . درانتخاب وشمارش متون و کلمات مذکور باید به موارد زیرتوجه کرد :
الف - متون یکصد کلمه ای باید سه نمونه متفاوت ازبخش های مختلف متن موردارزیابی را دراختیار قرار دهد. برای دسترسی به این مهم اولاً باید دقیقا یکصدکلمه برای هر متن انتخاب کرد و ثانیاً متن مورد نظررا به سه قسمت مساوی تقسیم کرده وسپس ازهر بخش ازطریق روش های تصادفی یک درس یا یک پاراگراف راگزینش کرد . ب - کلمات انتخاب شده باید مربوط به متن درس بوده و از انتخاب مطالب مربوط به سوالات و ... نباشد .
ج - کلمات انتخاب شده باید متوالی باشند .
-2 شمارش تعداد سیلاب های موجود درهرکدام ازمتون یکصد کلمه ای. -3 تعیین تعداد جملات موجود درهرکدام از متون یکصد کلمه ای .
-4 محاسبه میانگین تعداد سیلاب های موجود درسه متن یکصد کلمه ای . -5 محاسه میانگین تعداد جملات در سه متن انتخاب شده .
-6 تعیین سطح خوانایی .
ازویژگی های ممتاز این روش امکان مشخص کردن این نکته است که مطالب کتاب ازساده به مشکل تنظیم شده است یا برعکس از دشواربه ساده؟ برای پاسخ دادن به سوال فوق ، قاعده براین است که اگر تعداد جملات متن یکصدکلمه ای اول ، کمتر ازقسمت دوم وآن هم کمترازقسمت سوم باشد ، دراین صورت مطالب ازدشوار به ساده تنظیم شده است ؛ زیرا هرچه تعداد جملات کمترباشد طول جمله بیشتر وتعداد کلمات موجود در آن بیشتر خواهد بود که یادگیری و یادآوری آن معمولاً دشواراست . ولی اکر تعداد جملات موجود درمتن یکصد کلمه ای اول بیشتر ازدوم ودوم بیشترازسوم باشد بیانگر تنظیم مطالب ازساده به دشوار خواهد بود که امری مطلوب کتاب های درسی است .درمورد سیلاب ها نیز این موضوع صادق است . اگرمجموع سیلاب های موجود درمتن یکصد کلمه ای اول کمترازدوم ودوم کمتراز سوم باشد ، نشانگر این است که طول کلمات متن اول کمترازمتن دوم وآن هم کمترازمتن سوم است بنابراین هرچه میزان طول کلمات کمترباشد یادگیری ویادآوری آن درک مفاهیم ساده تراست . - فضل الهی ، 1374 ، ص . - 53
نکته مهم تناسب ساده به دشواری مطالب هم ازنظر هجاها وجملات است که نشانگرقوت و عینیت بیشتر نتایج است. بنابراین درصورتی که ترتیب مشخص برای کم وزیاد بود هجاها وجملات موجود درمتون انتخاب شده نباشد می توان نتیجه گرفت که اصل ساده به دشواری رعایت نشده است . - فضل الهیی و ملکی توانا ، 1389 ، ص. - 147 هم چنین برای تعیین سطح خوانایی ازنمودار سطح خوانایی فرای استفاده می شود؛ به این صورت که میانگین هجاها روی محور افقی - تعداد هجاها - و میانگین جمله ها روی محور عمودی - تعداد جمله ها - مشخص می شود . محل تلاقی خطوطی که ازاین
