بخشی از مقاله
چکیده
تدوین، اصلاح و تغییر کتب درسی از نیازهای مبرم نظام آموزشی هر کشوری است به این منظور محمدمظفر در سال 1382 در مقطع دوم در درس هدیه های آسمان و کریمی افشار در سال 1394 در مقطع پنجم دردرس علوم، با روش ویلیام رومی میزان فعال و غیر فعال بودن کتب ابتدایی را مورد بررسی قرار داده اند. با توجه به اهمیت تحلیل کتب درسی و اینکه تا کنون کسی کتاب فارسی پایه پنجم را مورد بررسی قرار نداده است در این مقاله مورد تحلیل واقع شده است.
هدف از تحقیق حاضر، بررسی و تحلیل محتوای کتاب فارسی پنجم دبستان مقطع ابتدایی با تکنیک ویلیام رومی در سال تحصیلی 94-95 بوده است . بر اساس این تحلیل، ضریب درگیری دانش آموزان در دو مؤلفه ی »متن«،» ت صویر«های کتاب مورد توجه قرار گرفته شده ا ست. جامعه آماری تحقیق شامل تمام محتوای کتاب فارسی پایه پنجم ابتدایی که برابر با جامعه مورد مطالعه انتخاب گردیده ا ست. روش تحقیق، از نوع تحلیلی بوده و برای برر سی داده ها و اطلاعات از ارزش های مناسب آمار توصیفی مانند:، درصد، رسم نمودار، محا سبه ضریب درگیری دانش آموزان با کل متن، ت صاویر و کل پرسش ها استفاده شده است؛ که نتایج نشان داده : متن ها ارائه شده در کتاب همانند تصاویر غیرفعال است اما در ارائه پرسش ها به شیوه فعال ارائه شده است.
مقدمه
یکی از راه های کاهش فاصلهی موجود میتواند توجه بیشتر به نقش نظام آموزشی باشد. اگر کتابهای درسی متناسب با انگیزهی درونی دانشآموزان باشند، نه تنها باعث رشد و شکوفایی استعدادها و ارضای نیاز به موفقیت در افراد شده، بلکه موجب رشد خلاقیت در دانشآموزان و پیشرفت کشور در سالهای آتی میشود . تدوین، اصلاح و تغییر کتب درسی از نیازهای مبرم نظام آموزشی هر کشوری ا ست که از این طریق بتوان به تدوین و طرح محتوای کتب جدیدی د ست یافت و دانش آموزان را با سیر پی شرفت جهانی و ک شوری، همگام ساخت و نیز به اصلاح و تغییر محتوایی کتب دست زدند تا از این طریق مطابق نیاز فراگیران، موضوع درسی و جامعه حرکت کنند.
[1] بدون شک در نظام آموزش و پرورش رسمی هر کشوری، مقطع ابتدایی هم به لحاظ کمی یعنی تعداد معلمان و دانشآموزان و هم از نظر کیفی یعنی تاثیری که این دوره در موفقیت دانشآموزان در سرا سر زندگی و دوران تح صیل دارد، از ا سا سیترین و مهمترین مقاطع تحصیلی است و به جرات میتوان گفت هیچ یک از دورههای تحصیلی از چنین اهمیتی برخوردار نیستند؛ زیرا دانشآموزانی که در دوره ابتدایی با ناکامی تحصیلی روبهرو هستند، در تمام دورههای تحصیلی دچار مشکل میشوند.[2]
:1 تعریف تحلیل محتوا
از تحلیل محتوا تعاریف گوناگونی به عمل آمده که بخشی از اختلاف به تاریخچه این تکنیک و روند تکاملی آن بر می گردد و بخشی دیگر از آن مربوط به تفاوت در حوزه گ سترده این تکنیک ا ست. از جمله این تعاریف:.[3] کریپندورف تحلیل محتوا را تکنیکی پژوه شی معرفی می کند که به منظور ا ستنباط تکرارپذیر و معتبر از داده ها در مورد متن آنها بکار می رود.[4] او هدف این تحلیل را همانند سایر تکنیک های پژوهشی فراهم آوردن شناخت، بینشی نو، تصویر واقعیت و راهنمای عمل می داند - همان. - برل سون- از پی شگامان تحلیل محتوا- این تکنیک را »پژوه شی برای توصیف عینی، سیستماتیک و کمی محتوای آشکار پیام« معرفی می کند 1959 - ، 18 ، به نقل از کریپندورف، - 1378 در تعریفی دیگر تحلیل محتوا تکنیکی پژوهشی دانسته شده که برای استنباطهایی برحسب شناسایی نظام روز و عینی ویژگیهای خاصی در یک متن بکار می رود - همان - لورنس باردن نیز به نقل از لانذری می نویسد:
»تحلیل محتوا فنی است که توصیف های ذهنی و تخمینی را تلطیف و تصفیه می کند و ماهیت و قدرت نسبی محرک هایی را که به شخص داده می شود، به صورت عینی آشکار می سازد.[5] کاپلان در این زمی نه اظ هار داش ته که »روش تحل یل محتوا، معناشناسی آماری مباحث سیاسی است«
:2 انواع روش های تحلیل محتوا
-1-2 تحلیل محتوای توصیفی:
تحلیل محتوای توصیفی روش تحلیلی بعد از وقوع است؛ یعنی توصیف کمی محتوای بارز یک متن. این روش قدیمی ترین روش تحلیل محتواست. در گام اول یک تحلیل توصیفی تحلیل متن است از این رو می توان متن را به اجزایی تقسیم بندی نمود و تحلیل را در مورد هر جز به طور جداگانه انجام داد.
-2-2 تحلیل محتوای استنباطی:
این روش صرفا توصیف محتوای متن را مد نظر ندارد بلکه هدف آن نتیجه گیری از محتوای یک متن در مورد جنبه هایی از واقعیت اجتماعی است.
-3-2 روش تحلیل محتوای ویلیام رومی:
روش او چنانکه خود او معتقد است، یک روش تحلیل کمی است. که به توصیف عینی و منظم محتوای آشکار مطالب درسی و آزمایشگاهی می پردازد.[6] مراحل اصلی تحلیل محتوا عبارتند از: تعیین هدف، نمونه گیری، رمز گذاری و مقوله بندی طبقه بندی مقوله ها، ارزیابی عینی طبقه ها. در طبقه بندی مقوله ها، ویلیام رومی، مقوله را به سه طبقه تقسیم می نماید، طبقه فعال، طبقه غیر فعال، طبقه خنثی.
- در طبقه های فعال، دانش آموز با فعالیت های علمی و بطور کلی با یادگیری و آموزش درگیر است و چون مستلزم فعالیت فراگیر است و یادگیری فعال را ارائه می دهند به آنها مقوله های فعال گفته می شود.
- در طبقه ها غیر فعال دانش آموز مشغول فعالیت های علمی به معنی واقعی نمی باشد و کتاب هایی که روی این مقوله ها تاکید نمایند کتاب های غیر پژوهشی خواهند بود.
- مقوله های خنثی مقوله هایی هستند که نقش مهمی در ارزشیابی و تحلیل کمی کتب و متون درسی ایفا نمی کند و بنابراین در ارزشیابی می توان از آنها صرف نظر نمود.
:3 روش تحقیق
در واقع هدف از انتخاب روش تحقیق آن است که محقق چه راهی را اتخاذ نماید تا او را هرچه سریعتر، دقیق تر و راحت تر در دستیابی به پاسخ های پرسش ها در تحقیق مورد نظر کمک کند . - نادری - سیف نراقی . - 1359 این مقاله به روش تحلیل محتوا و با ا ستفاده از تکنیک ویلیام رومی انجام شده است که این روش به صورت ذیل می باشد:
:1-3 ارزشیابی متن درس
به طور ت صادفی ده صفحه یا از ق سمت های گوناگون یک کتاب را انتخاب کرده و پس از علامت گذاری نمایند. در صفحات مورد نظر 25 جمله را مطالعه نموده و بررسی نمایید. این جملات شامل عناوین، شرح زیر ت صاویر و پی شگفتار و یا مقدمه های ف صول نمی شود.
مقوله های مربوط به ارزشیابی متن:
- a بیان حقیقت: بیان حقیقت عبارتست از بیان ساده مفروضات و یا مشاهداتی که بوسیله فرد دیگری غیر از دانش آموز انجام پذیرفته است.
- b بیان نتایج یا اصول کلی - تعمیم ها - : منظور از بیان نتایج یا اصول کلی عبارت ست از نظرات ارائه شده تو سط نوی سندگان کتاب درباره ارتباط بین مفروضات و موضوعات مختلف.
c - تعاریف : منظور جملات یا جمله ای است که برای توصیف و تشریح یک واژه یا اصطلاح آورده می شود.
- d سوالاتی که در متن مطرح شده و جواب آنها بلافا صله بو سیله مولف داده شده است.
- e سوالاتی که ایجاب می کند دانش آموز برای پاسخ به آنها مفروضات داده شده را تجزیه و تحلیل نماید.
- f از دانش آموز خواسته شده که نتایجی را که خود او بدست آورده بیان نماید.
- g از دانش آموز خوا سته شده که آزمای شی را انجام داده و نتایج حا صل از آن را تحلیل نماید و یا اینکه م سائل عنوان شده را حل کند.
- h سوالاتی که به منظور جلب توجه دانش آموز ارائه شده و جواب آنها بلافاصله بوسیله نویسنده کتاب در متن نیامده است.
- i از دانش آموز خواسته شده است که تصاویر یا مراحل انجام یک آزمایش را مورد ملاحظه قرار دهدو بطور کلی جملاتی که در هیچکدام از مقوله های فوق نگنجد در این مقوله جای می گیرد.
- j سوالات مربوط به معانی بیان.
نکته:
*از مقوله های ده گانه فوق، مقوله های a و b و c و d جزء مقوله های غیر فعال به ح ساب می آیند و مقوله های e و f و g و h جزء مقوله های فعال قلمداد می گردند. دو مقوله آخر یعنی i و j از مقوله های خنثی هستند که نقش مهمی در ارزیابی کتاب ندارند و بنابراین می توان از آنها در امر ارزشیابی و تحلیل، چشم پوشید و صرف نظر کرد.
*به منظور محاسبه ضریب درگیری دانش آموز با متن و یا به منظور سنجش سطح فعالیت فراگیر می توان مجموع مقوله های فعال را بر مجموع مقوله های غیر فعال تقسیم نمود
2-3 ارزشیابی تصاویر و اشکال
جهت ارزیابی تصاویر 10 تصویر از بخش های مختلف کتاب به صورت تصادفی انتخاب کرده و با توجه به مقوله های تعیین شده مورد ارزیابی قرار گرفت.
.a تصویری که از آن فقط برای تشریح موضوع خاصی استفاده شده است.
.b ت صویری که از دانش آموز می خواهد تا با ا ستفاده از مو ضوعات داده شده فعالیت یا آزمایشی را انجام دهد.
.c ت صویری که برای ت شریح شیوه جمع آوری و سایل یک آزمایش آمده است.
.d تصویری که در هیچکدام از مقوله های فوق نگنجد.
نکته:
*از مقوله های چهارگانه فوق، مقولهa ، غیر فعال و bمقوله فعال قلمداد می شود و مقوله های c و d مقوله های خنثی هستند. *برای محاسبه ضریب درگیری، در اینجا نیز مقوله فعال بخش بر مقوله غیر فعال می شود.
3-3 ارزشیابی سوالات ده سوال را به طور تصادفی از کتاب انتخاب کرده و با توجه به مقوله های تعیین شده مورد ارزیابی قرار گرفت.
.a سوالی که جواب آن را مستقیم در کتاب می توان یافت. .b سوالی که جواب آن را مربوط به نقل تعاریف است.
.c سوالی که برای پا سخ آن به دانش آموز باید از آموخته های خود در درس جدید برای نتیجه گیری در مورد مسایل جدید استفاده کند.
.d سوالی که در آن از دانش آموز خواسته شده مساله بخصوصی را حل نماید.
نکته:
*در طبقه بندی فوق مقوله های a و b در زمره مقوله های غیر فعال و مقوله های c و d در زمره مقوله های فعال بخش بر مقوله های غیر فعال گردد:
*ضریب درگیری دانش آموز با سؤالات =مجموع مقوله های فعال تقسیم بر غیر فعال
