بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر ، به تحلیل محتوای کتاب فارسی بخوانیم پنجم ابتدایی سال تحصیلی 94-95 بر اساس تکنیک ویلیام رومی میپردازد. این تکنیک مشخص میسازد که محتوای کتاب درسی تا چه میزان فعال طراحی و تدوین و تنظیمشده است و همچنین محتوا تا چه اندازه میتواند دانش آموزان را با یادگیری درگیر سازد. جامعهی آماری این پژوهش را، کتاب فارسی بخوانیم پایه پنجم ابتدایی تشکیل میدهد و بر اساس تکنیک ذکرشده، در ابعاد متن، تصاویر و سؤالات بررسی میشود.
یافتههای تحقیق نمایان ساخت که ضریب درگیری متن، 0/271 است که نشان میدهد متن کتاب به شیوهی فعال تدویننشده است. ضریب درگیری تصاویر نیز 0/467 به دست آمد که حاکی از آن است تصاویر کتاب، به میزان قابل قبولی دانش آموزان را با محتوا درگیر میسازد. در بخش سؤالات نیز ضریب درگیری، 0/083 است که نشان میدهد سؤالات کتاب دانش آموزان را غیرفعال نگه میدارند و آنها را با محتوا درگیر نمیسازد .
-1 مقدمه
نظام آموزشی فعلی کشور، یک نظام متمرکز و برنامهی درسی آن منحصر به کتاب درسی است که در کل کشور استفاده میشود - مهر محمدی، . - 1381 کتاب درسی متنی سازمانیافته است که اهداف آموزشی را در قالب نوشتار، تصاویر و تکالیف، ارائه و اهداف آموزشوپرورش را باکلاس درس پیوند میدهد foster - ، 2002، ص. . - 15 به دلایل ساختار آموزشی و برنامه درسی حاکم بر آموزشوپرورش کشور، کتابهای درسی بهعنوان رسانهای مهم و پرکاربرد در ساختار آموزشی کشور مطرح میباشند.
کتابهای درسی، رسانهای هستند که همهروزه معلمان و شاگردان از آن استفاده میکنند، لذا گاهی اوقات بهعنوان تمام برنامه درسی، معلم بر آن تأکید میکند به نقل از نوریان، . - 1387 باوجود تنوع و گوناگونی منابع و فناوریهای آموزشی، کتابهای درسی هنوز یکی از عناصر مهمی هستند که در فرایند یادگیری، معلم و دانشآموز از آن بهره میبرند برنامهی درسی شامل کلیه فعالیتهای گروهی و فردی و اعمالی ست که شاگرد با سرپرستی مدرسه انجام میدهد برنامهی درسی بهمنزلهی طرح و نقشهی یادگیری چند عنصر اصلی و مجموعهای از عناصر فرعی است، یکی از عناصر اصلی برنامهی درسی محتوا است، بدون تردید باید چیزی به یادگیرنده آموخت تا او به هدف خود برسد، آن چیز همان محتواست منظور از محتوای آموزشی، هرگونه پیام کتبی، اعم از تصویری و نوشتاری و یا ترکیبی از آنها هست که بهطور مستقیم یا غیرمستقیم بر افکار، ارزشها و مهارتهای مخاطب تأثیر میگذارد در این برداشت، محتوای آموزشی دربرگیرندهی طیف وسیعی از مطالب و موضوعات یادگیری در شکلهای متنوع نوشتاری، تصویری و شنیداری خواهد بود.
در مورد تحلیل محتوای کتاب درسی چندین تعریف وجود دارد که موارد زیر ازجمله آنها است:
· "تحلیل محتوای کتاب درسی یک روش علمی برای تشریح و ارزشیابی عینی و منظم پیامهای آموزشی است" - شعبانی، 1391، ص. . - 180
· "تحلیل محتوای کتاب درسی، یک روش پژوهش منظم برای توصیف عینی و کمی محتوای کتابها و متون برنامه درسی و یا مقایسه پیامها و ساختار محتوا با اهداف برنامه درسی است" - یار محمدیان، 1391، ص. . - 150
· تحلیل محتوا یکی از روشهای پژوهش کیفی است که با تجزیهوتحلیل متون به تعیین ارتباط بین مفاهیم، معانی و ...همچنین به تفسیر آثار و پیامدهای پیام در فراگیر میپردازد - حسن مرادی، . - 1393 با تحلیل محتوا نقاط ضعف محتوا آشکارتر شده، ضرورت پیروی یا ایجاد یک برنامه استاندارد، بیشتر احساس میشود - بدریان و رستگار، . - 1385 کتاب فارسی بخوانیم پایه پنجم جدیدالتألیف است و برای اولین بار در سال 1394 تألیف شد و در اختیار دانش آموزان قرار گرفت و بررسی پژوهشهای اخیر نشان میدهد که تاکنون هیچگونه پژوهشی بر روی این کتاب تازه تألیف صورت نگرفته است. برنامه درسی، محتوا، نحوهی سازماندهی دانش، چگونگی تدریس معلم، نحوهی یادگیری فراگیر و نوع ارزشیابی را شامل میشود - ادموند سی. شورت، به نقل از مهرمحمدی، . - 1392 آقازاده واحدیان - 1377 - در کتاب راهنمای عملی برنامهی درسی هشت اصل را برای انتخاب و تدارک محتوا به شرح زیر ارائه دادهاند:
· اصل اول: محتوا باید فراگیران را به فعالیت و یادگیری عمیق تحریک کند.
· اصل دوم: محتوا باید در یادگیرندگان ایجاد انگیزه کند.
· اصل سوم: محتوا باید راهنمای فراگیران باشد و به آنها بازخورد دهد.
· اصل چهارم: محتوا باید مواد آموزشی مناسب را برای فعالیتهای یادگیری فراگیران فراهم سازد.
· اصل پنجم: در انتخاب محتوا باید زمان لازم برای فعالیت یادگیری لحاظ گردد.
· اصل ششم: در انتخاب محتوا باید روشهای آموزش ویژه آن در نظر گرفته شود.
· اصل هفتم: محتوا باید فعالیتهایی را فراهم کند که معلمان بتوانند عمل درست فراگیران را تقویت کنند و مورد تعریف و تمجید قرار دهند.
· اصل هشتم: محتوا باید برای موفقیت و انتظارات از فراگیران معیار و ملاکی را مشخص کند - آقازاده واحدیان به نقل از ظفری نژاد، 1392، ص. . - 32 روگر - Roger - بیان میکند که کتابهای درسی با توجه به اهداف یادگیری میتواند یکی از نقشهای زیر را داشته باشند: آموزش قائل به انتقال دانش که این امر نشاندهندهی تأثیر محدود کتاب درسی است و آموزش باز، این نوع آموزش، زمینهی رشد استعدادهای فراگیران را برای مشاهده، تفکر و استقلال در فعالیتهای یادگیری تسهیل میکند Roger - ، - 1989 امروزه با توجه به نظریات جدید نظریهپردازان یادگیری که بر آموزش و یادگیری فعال، تأکید فراوانی دارند، نیاز به محتوای فعال، بیشتر احساس میشود.
بدون شک آموزش و یادگیری فعال، محتوای فعال میطلبد. رویکردهای سنتی که قائل به انباشتن ذهن دانشآموز است از اطلاعات بودند، امروزه دیگر جایی در نظام آموزشی ندارد و در کتابهای درسی هم نقش آنها بهتدریج باید از بین برود. battista - ، . - 2001 در نظام پیاژه شناخت هدف اصلی آموزشوپرورش است که از طریق یادگیری حاصل میشود، دانشآموز نظام پیاژه همواره در حال کسب دانش است، دانشی که بر تعامل او با محیط استوار است - کدیور،. - 1391 محتوا برنامه درسی باید موجب درگیری یادگیرنده شود یعنی او را وادار به استفاده از تجربیات قبلی خود و تجزیهوتحلیل مطالب نماید - موسی پور، . - 1382 سازنده گرایی به این نکته تأکید دارد که افراد در صورتی به بهترین شکل یک مطلب را یاد میگیرند که فعالانه دانش و ادراک خود را بسازند.
