بخشی از مقاله

چکیده

هدف اصلی این پژوهش، تحلیل محتوای کتابهای علوم تجربی دوره ابتدایی، بر اساس تکنیک ویلیام رومی است. روش پژوهش تحلیل محتوای کمی میباشد و برای تجزیه و تحلیل دادهها از شاخص های آمار توصیفی و ضریب درگیری تکنیک ویلیام رومی استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش، کتب علوم تجربی پایه اول تا ششم ابتدایی در سال تحصیلی -96 1395 میباشد و به جهت محدود بودن حجم جامعه و بررسی دقیق محتوا، نیازی به نمونه گیری نبود.

واحد تحلیل، صفحات کتاب شامل متون، تصاویر و پرسش ها است که در مجموع 589 صفحه میباشد. یافته های این پژوهش حاکی از آن است که در بین متون شش پایه، پایه اول با ضریب درگیری 1,265 بیشترین محتوای فعال و بعد از آن پایه های دوم و ششم با ضریب درگیری به ترتیب 1,247 و 0,432 متون فعال دوره ابتدایی هستند. متون پایه های سوم، چهارم و پنجم نیز به صورت غیرفعال ارائه شده است. تصاویر هر شش پایه، با ضریب درگیری کمتر از 0,4 به صورت غیر فعال ارائه شده است. پرسش های کتاب تماما به صورت غیر فعال با ضریب درگیری بالای 1,5 ارائه شده است.

. 1مقدمه

پیشرفت هر جامعه در گرو توان آموزشی آن جامعه است و کارایی هر نظام آموزشی را با سنجش میزان دستیابی دانشآموختگان آن نظام به هدفهای آموزشی می توان برآورد نمود. در نظریه های ساخت گرایی، آموختن، ساختن معنا در پی تجربه است و آموزندگان بر اساس تجربه شخصی خود و تفسیر آن، دانش را فعالانه می سازند. از آنجایی که هدف تدریس- که تعاملی دوجانبه میان معلم و دانشآموز است- یادگیری میباشد، بدیهی است که اندیشیدن در مورد موضوع مورد آموزش، به دلیل تثبیت یافتهها در ذهن، میتواند باعث افزایش یادگیری گردد. اگر به طور مستقیم چیزی را به کودک بیاموزیم، مانع از آن شده ایم که کودک آن را کشف کند قطعا یادگیری به معنای وسیع آن، هنگامی رخ میدهد که تجربه، تغییر پایداری در دانش یا رفتار فرد به وجود آورد

در مدل های گوناگون برنامه درسی از جمله مدل هاکینز و تابا، انتخاب محتوا به عنوان یکی از مراحل اساسی معرفی شده است. در تدوین برنامه درسی، محتوا به شکلهای گوناگونی مانند نوشتار، تصاویر وفعالیتهای یادگیری ارائه میشود. نظر به اینکه نظام برنامه ریزی درسی در کشور ما متمرکز است، کتاب درسی در حکم محصول فرایند برنامه ریزی درسی، اهمیت ویژهای دارد - ملکی،. - 1380کتابهای درسی، رسانهای هستند که همه روزه معلمان و شاگردان از آن استفاده میکنند،لذا گاهی اوقات بهعنوان تمام برنامه درسی، معلم بر آن تاکید میکند

پذیرش یا عدم پذیرش برنامه درسی و روش تدریس آن از سوی معلم میتواند یکی از عوامل موثر در اجرای رخدادهای آموزشی در کلاس درس باشد. معلمان میتوانند به صورت آشکار برنامه درسی را تغییر دهند و یا حتی آن را رد کنند که در چنین وضعیتی اجرای موفق این برنامه با شکست روبرو خواهد شد. حتی اگر فرض شود که معلمان برنامه های درسی را فهمیده و روشهای تدریس دیکته شده را نیز پذیرفته اند، باز ممکن است عواملی چون مهارت، دانش و نگرش معلم در تعریف و تفسیر عملیاتی عناصر معنا دار محتوا در فرایند اجرا و انتقال برنامه درسی تاثیر بگذارداین در حالی است که با توجه به وسعت کشور، تنوع و تعدد اقوام و مشکلات ناشی از آن - مثل دو زبانه بودن شاگردان - ، رشد سریع علوم و فنآوری، تغییر سریع در هنجارها و ارزشهای اجتماعی، ضرورت دارد که کتابهای درسی با دقت کافی و در حد امکان، عاری از هر عیب و نقص و مطابق با اهداف تعیین شده و اصول علمی تألیف شوند

مطالعه و ارزشیابی محتوای کتابهای درسی میتواند به روشن شدن مسئله کمک کند و نقاط قوت و ضعف احتمالی کتابهای درسی را برای اصلاح و تغییر احتمالی محتوا، متناسب با اهداف تعیین شده و اصول علمی در اختیار مدیران و برنامهریزان و مؤلفان کتابهای درسی قرار دهد - نیک نفس و علیآبادی،. - 1392 همچنین، تحلیل محتوا کمک میکند تا مفاهیم، اصول، نگرش ها، باورها و کلیه اجزای مطرح شده دروس کتاب، بررسی عملی و با اهداف برانامه درسی مقایسه و ارزشیابی شوند - یارمحمدیان، . - 1386 تکنیک ویلیام رومی که به عنوان یکی از روشهای کمی تحلیل محتوا کاربرد دارد، به توصیف عینی ومنظم محتوای آشکار مطالب درسی و آزمایشگاهی می پردازد. هدف این تکنیک، پاسخ به این سؤال است که آیا کتاب و محتوای مورد نظر دانش آموزان را به طور فعال با آموزش و یادگیری درگیر می کند یا خیر.

.2اهداف تحقیق

هدف اصلی این پژوهش "بررسی میزان فعال بودن کتاب های علوم تجربی دوره ابتدایی بر اساس تکنیک ویلیام رومی" میباشد، اهداف فرعی پژوهش عبارتند از:

1.    بررسی میزان فعال بودن متون کتاب های علوم تجربی دوره ابتدایی بر اساس تکنیک ویلیام رومی

2.    بررسی میزان فعال بودن تصاویر کتاب های علوم تجربی دوره ابتدایی بر اساس تکنیک ویلیام رومی

3.    بررسی میزان فعال بودن پرسش های کتاب های علوم تجربی دوره ابتدایی بر اساس تکنیک ویلیام رومی

سوال اصلی پژوهش این است که "آیا محتوای کتاب های علوم تجربی دوره ابتدایی دانش آموزان را با یادگیری درگیر میکند؟" و سوالات فرعی پژوهش عبارتند از:

1.    آیا متون کتاب های علوم تجربی دوره ابتدایی دانش آموزان را با یادگیری درگیر میکند؟

2.    آیا تصاویر کتاب های علوم تجربی دوره ابتدایی دانش آموزان را با یادگیری درگیر میکند؟

3.    آیا پرسش های کتاب های علوم تجربی دوره ابتدایی دانش آموزان را با یادگیری درگیر میکند؟

. 3پیشینه پژوهش

باتوجه به اهمیت کتاب درسی به عنوان محصول برنامهریزی درسی و لزوم بررسی محتوای کتب، تاکنون پژوهشهای زیادی در این زمینه صورت گرفته است. نتایج آزمون تیمز در ایران حاکی از عملکرد نامناسب دانش آموزان در درس علوم و ریاضی میباشد.

پرویزیان - - 1384 در پژوهشی با عنوان "بررسی آموزش کاوشگری در درس علوم تجربی پایه های سوم تا پنجم مدارس ابتدایی استان مرکزی"، بیان میدارد که برنامه های آموزش علوم نتوانسته است روحیه پژوهشگری و علمی را در دانش آموزان پرورش دهد. اسفیجانی، زمانی و بختیار نصرآبادی - - 1387 در پژوهشی با عنوان" مقایسه کتابهای درسی علوم ابتدایی ایران از نظر میزان توجه به مهارتهای گوناگون در فرایند پژوهش با آمریکا و انگلستان" عنوان کرده اند که محتوای کتب علوم تجربی در مقایسه با دو کشور آمریکا و انگلستان در سطح مناسبی از پژوهشگری قرار دارد.

کریمی، امیدیان و کریمی - - 1394 در پژوهش خود با عنوان "تحلیل محتوای کتاب علوم تجربی پایه ششم بر اساس روش ویلیام رومی" اظهار داشته اند که متن و تصاویر کتاب به صورت فعال و پرسش ها به صورت غیر فعال ارائه شدهاند.

حمیدی زاده،نگهبان و فراهانی - - 1394 در پژوهش خود با عنوان "تحلیل محتوای کتاب علوم تجربی پایه پنجم ابتدایی بر اساس تکنیک ویلیام رومی و الگوی خلاقیت پلسک" بیان داشته اند که با وجود ارائه تصاویر به صورت فعال، محتوای به صورت خلاق تدوین نشده است. با تغییرات ایجاد شده در تمامی کتب درسی دوره ابتدایی و اضافه شدن پایه ششم، رویکرد و محتوای کتاب ها به کلی تغییر یافته و تاکنون پژوهشی پیرامون محتوای کتب علوم تجربی سال تحصیلی 1395-96 که با تغییرات جدی نسبت به سالهای گذشته همراه بوده ، صورت نگرفته است.

.4روش پژوهش

این پژوهش از نوع تحلیل محتوای کمی بوده و از نظر هدف، کاربردی محسوب میشود. جامعه آماری پژوهش تمام کتب علوم تجربی دوره ابتدایی که 589 صفحه است، میباشد و به جهت محدود بودن جامعه و بررسی دقیق محتوا، نمونه گیری انجام نشده است. واحد تحلیل صفحات، شامل متن، تصویر و پرسش میباشد. جمع آوری داده ها با استفاده از تکنیک ویلیام رومی صورت گرفته است. برای تجزیه و تحلیل دادهها از شاخص های آمار توصیفی - فراوانی، درصد و میانگین - استفاده شده است.

در این تکنیک، محتوای کتاب به سه بخش متن، تصاویر و پرسش تقسیم میشود و برای هر بخش مقوله های متفاوت تعریف میگردد. مقوله ها در سه دسته فعال، غیر فعال و خنثی قرار میگیرند. مقوله های غیر فعال به ارائه اطلاعات مستقیم میپردازند و مقوله های فعال دانش آموزان را با یادگیری درگیر میکند. مقوله های خنثی، نقش چندانی در یادگیری ندارند و در ارزیابی کتاب مورد بررسی قرار نمیگیرند. از نظر ویلیام رومی این مقوله ها عبارتند از:

الف - متن:

.a بیان حقیقت بیان ساده مفروضات و مشاهداتی که بوسیله فرد دیگری غیر از دانش آموز انجام پذیرفته است. - غیرفعال -

.b بیان نتایح یا اصول کلی: نظرات ارائه شده درباره ارتباط بین مفروضات وموضوعات مختلف - غیرفعال -

.c تعاریف :جمله هایی که برای توصیف وتشریح یک واژه یا اصطلاح آورده می شود. - غیرفعال -

.d سؤالاتی که در متن آورده شده و پاسخ آن ها بلافاصله بوسیله مولف داده شده است. - غیرفعال -

.e سؤالاتی که ایجاب می کند تا دانش آموز پاسخ های داده شده به مفروضات را تجزیه و تحلیل کند. - فعال -

.f سوالاتی که از دانش آموزان خواسته می شود تا نتایجی را که خود به دست آورده اند، بیان کنند. - فعال -

.g دانش آموزان آزمایشی را انجام داده، نتایج حاصل را تحلیل کنند .یا اینکه مسائل عنوان شده را حل کنند. - فعال -

.h سوالاتی که پاسخ آنها در متن نیامده است، و برای جلب توجه دانش آموزان ارائه می شود. - فعال -

.i سوالاتی که دانش آموزان باید تصاویر یا مراحل انجام یک آزمایش را مورد ملاحظه قرار دهند. - خنثی -

.j سؤالات مربوط به معانی بیان. - خنثی -

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید