بخشی از مقاله
چکیده
مشارکت دارای سابقه چندین ساله است و چهار محورتصمیم گیری، اجرا، بهره برداری از منابع و نظارت آن مورد توجه دانشمندان قرار گرفته است. از طرفی دیگر ،در کشورمان مشارکت در بخش منابع طبیعی به دلایل مختلفی نظیر عدم توجه به انگیزه و آگاهی مردم و نگرش مسئولان، نیاز به پژوهش های کمی و کیفی بسیاری دارد تا به یک پایداری برسد.
بررسی ها نشان میدهد جهت بهره برداری صحیح و اصولی از منابع طبیعی، مشارکت مردمی لازم وضروری است و هرگونه اقدامی بدون حضور مردم راه به جایی نخواهد برد.اکثراندیشمندان در حوزه توسعه اقتصادی- اجتماعی معتقدندکه مشارکت یکی ازعوامل اصلی در فرایند توسعه درتمام جوامع ودر بخش منابع طبیعی خواهد بود. از طرفی دیگردرطراحی الگویی مناسب دربخش منابع طبیعی به مواردی نظیرشناسایی مشارکت ومفهوم آن درمنابع طبیعی ،اطلاع ازماهیت طرح ها وبرآورد اعتبارات آن ، شناسایی همکاران طرح ، شرح وظایف دست اندرکاران ، تقسیم وظایف، آگاهی وارتقاءدست اندرکاران،اجراطرح باآموزش و اجرای رهیافت مشارکتی ،ارزیابی طرح ها می توان اشاره کرد. بنابراین، راه حل بهره برداری منطقی منابع طبیعی،توسعه آن وحل مشکلات بهره برداران این بخش ومشارکت آنان ضروری تلقی می شودوبدون مردم هرگونه برنامه ای موثر نخواهد بود.
.1 مقدمه
تجارب نشان می دهد که برای اجرای طرح های فنی در بخش های مختلف نظیر دام ، مرتع ،آبخیزداری و... باید توجه اساسی به جنبه های مختلف اقتصادی و اجتماعی نمود و از این نظر مشارکت مردمی در حوزه منابع طبیعی از اهمیت اساسی برخوردار می شود. بر این اساس مشارکت مردم، پایداری در حوزه های اقتصادی ، اجتماعی و اکولوژیکی را در پی خواهد داشت.علاوه بر آن، نداشتن الگوی مناسب و پایدار ، منجر به عدم حصول نتایج مناسب شده و اتلاف منابع انسانی و مادی را در پی خواهد داشت .
بدین ترتیب نتایج این تحقیق می تواند در راه گسترش فرهنگ منابع طبیعی و ارائه راه کارهای عملی و کاربردی و در جهت جلوگیری از روند تخریب منابع طبیعی موثر بوده و به گسترش تئوریکی موضوع نیز کمک نماید. در این پژوهش، هدف اصلی شناسایی مشارکت و راه ها و موانع آن و طراحی الگوی مناسبی جهت مشارکت مردم در طرح های منابع طبیعی و هدف جزئی آن نیز گسترش مشارکت و توانمندیهای بهره برداران در بخش منابع طبیعی است.
.2تئوری و پیشینه تحقیق
محمودی و دیگران - - 1393 در تحقیق خود با عنوان"بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت بهره برداران در حفاظت، احیاء و بهره برداری ازمراتع - مطالعه موردی حوزه آبخیز خورتاب رودبار شهرستان نور - به این نتیجه رسیده اند که فقر اقتصادی واجتماعی، عدم حمایت مالی دولت از مردم ، فقر دانش منابع طبیعی و عدم آگاهی از قوانین و مقررات، عدم تشکیل کلاس های آموزشی وترویجی، عدم به کارگیری دانش بومی در اجرای طرح های مرتع داری و دولتی از جمله عوامل مؤثر بر عدم مشارکت بهره برداران می باشند.اتخاذ سیاست هایی که سطح سواد بهره برداران و روستاییان را به عنوان بهره برداران اصلی از عرصه های مذکور افزایش دهد می تواند برروند روبه رشد مشارکت مؤثر باشد.
نجمی و دیگران - - 1391 در تحقیق خود با عنوان " بررسی عوامل مؤثر و بازدارنده بر مشارکت بهره برداران در حفظ و احیای مراتع استان مرکزی" به این نتیجه رسیده اندکه در بررسی تاثیر عوامل مؤثر بر مشارکت بهره برداران متغیرهای علاقه به کاربا دیگران واحساس وظیفه، بیشترین رابطه معنی داری و همبستگی مثبت را به خود اختصاص داده اند.
پدربررسی عوامل بازدارنده مشارکت بهره برداران شامل بی علاقگی و بی توجهی در برنامه های مشارکتی، عدم اعتماد اجبار و تحمیل عدم دخالت و عدم آگاهی بهره برداران در زمینه مشارکت ، بر آورده نشدن نیازها و عدم حمایت دولت بیشترین رابطه معنی داری با ضریب همبستگی معکوس را به خود اختصاص داده اند.
در تحقیق انجام شده توسط تقوی وحسن پور - 1390 - تحت عنوان " بررسی نقش مشارکت روستائیان درحفاظت از منابع طبیعی دراستان کهگیلویه و بویر احمد" نشان می دهد که به جز متغیر پایگاه اجتماعی و وضعیت اقتصادی روستاییان نمونه مورد مطالعه، بقیه متغیرهای مستقل - انگیزه اجتماعی ، اعتماد متقابل ، آگاهی اجتماعی ، انسجام اجتماعی، تضاد واختلاف محلی و وابستگی مالی به دولت - رابطه قوی و تاثیر گذار مثبت قابل توجه ای در مشارکت مردم روستایی درطرح های حفاظت از منابع طبیعی داشته است.
حیدری ودیگران - - 1393 در تحقیق خود تحت عنوان " ارزیابی عوامل اقتصادی اجتماعی مؤثر بر مشارکت جوامع محلی در مدیریت پایدار مراتع - مطالعه موردی :مراتع ییلاقی دشت بهار استان همدان - " به این نتیجه رسیده اندکه تسهیلات اعتباری دولتی، افزایش درآمد سالیانه حاصل از دام داری، آگاهی از فعالیت های مرتع داری و پیامدهای تخریب مراتع، اثر مثبت و معنی دار و افزایش سطح مرتع اثر منفی و معنی داری بر مشارکت بهره برداران داشته است .محاسبه، تفسیرکشش و اثرات نهایی متغیرهای مؤثر نشان داد، بیشترین کشش مربوط به متغیر میزان آگاهی از پیامدهای تخریب مراتع بوده است. بطوری که با افزایش یک درصد درمیزان آگاهی بهره برداران، احتمال افزایش مشارکت 2/36درصد افزایش خواهد یافت.
کرمی دهکردی و دیگران - 1390 - در تحقیق خود با عنوان" اهمیت مشارکت مردم درحفاظت از منابع طبیعی - مطالعه موردی روستای طاهرآباد زیر حوزه آبخیز تهم - " بیان می نمایند که روستاییان تمایل زیادی به طرح های منابع طبیعی مطرح شده از سوی اداره منابع طبیعی نشان نمی دادند . در این زمینه عدم دخالت نظرات بهره برداران در طرح های منابع طبیعی و عملی نشدن وعده های ادارات مهم ترین عوامل مؤثر می باشند. از طرف دیگر از نگاه مسئولان طرح ها وکارشناسان ، فقر فرهنگی روستاییان و عدم مسئولیت پذیری آنها در قبال تعهدات مهم ترین دلیل موفقیت کم پروژه ها ذکرمی گردد.
khattak - 1998 - در تحقیق خود بیان می کند که مشارکت مردمی جزء ضروری و به عنوان هسته مرکزی تمام پروژه های مربوط به توسعه پایدار منابع طبیعی به حساب می آید .
.3مواد و روش ها بیان مسئله:
منابع طبیعی از اهمیت خاصی برخورداست وتخریب کمی وکیفی آن ، ضرر جبران ناپذیری را در کشور به وجود می آورد. دولت به تنهایی نمی تواند مجری عملیات نگه داری و توسعه منابع طبیعی باشد و همکاری و مشارکت مردم و بهره برداران از مراتع ازاهمیت ویژه ای برخورداراست. تجارب نشان میدهدکه باید توجه اساسی به جنبه های مختلف اقتصادی و اجتماعی نمود و از این نظر مشارکت مردمی در حوزه منابع طبیعی از اهمیت اساسی برخوردار می شود.
منابع طبیعی تجدید شونده جایگاه مهمی در توسعه اقتصادی و اجتماعی هرکشوری دارد وبه عنوان یکی ازمنابع تولید علوفه و چوب از آن استفاده می کنند.اگرچه این منابع جایگاه مهمی در تولید مواد غذایی و ایجاد اشتغال دارا هستند اما مهم ترین ویژه گی آن را باید در ایجاد شرایط زیست محیطی و برقراری پایداری در سه حوزه اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی مشاهده کرد.
مشارکت مردم عنصر اصلی در اجرای برنامه های حفاظت از منابع طبیعی و محیط زیست می باشد و باید مشارکت مردم در حفاظت ازمنابع طبیعی گسترش وتقویت گردد.مشارکت باعث فعالیت مشترک بهره برداران، ایجاد خلاقیت، پایداری در مدیریت، ایجاد فرصت ها، امکان ارزشیابی ، استفاده مفیدتراز فناوری های پیشنهادی، رهبری و ارائه خط و مشی های جدید می گردد
اهداف تحقیق:
در این پژوهش ضمن تعریفی جامع از مشارکت، ضرورت، اهداف و موانع آن ، راه های جلب مشارکت در بخش منابع طبیعی با ارائه الگویی مناسب شناسایی و پیشنهادات لازم ارائه گردد.
روش تحقیق:
در این مقاله ، با بررسی کتابخانه ای و منابع و اینترنت اطلاعات لازم گرد آوری شده است . این پژوهش مشارکت را بررسی و راه حل ارتقاء آن را ارائه می دهد.
.4 نتایج مشارکت:
مشارکت به معنی شرکت کردن، انبازی کردن، شرکت، انبازی می باشد
مشارکت از لحاظ لغوی معادل participation است که ریشه لاتین آن به معنی داشتن سهمی از چیزی می باشد و به مفهوم سهیم کردن ، دخالت دادن و اختیاردادن به تمامی افراد متعال یک جامعه در کلیه موقعیت ها و مواضعی که فرد و جامعه وی درآن دخیل بوده و حق کنترل و نظارت بر آن را دارد و در واقع دخالت داشتن افراد در سرنوشت جامعه و اجتماع خویش است - غلامرضایی، . - 1374 برای تحقق مشارکت باید شرایط ظهور آن پدید آید. بدین منظور باید واگذاری بیشتر امور به مردم در راس برنامه ها قرار گیرد. برای رسیدن به یک مشارکت جامع - - nrc.1999 هفت گام زیر پیشنهاد می گردد
-1 طراحی و بودجه فعالیت ها
-2 شناسایی دست اندرکاران
-3 توجه به کمک های فنی، مالی جهت تسهیل در دخالت دادن دست اندرکاران
-4 ارائه اطلاعات ، آگاهی رسانی و ارائه خدمات به جامعه
-5 ارائه مشاوره به جامعه
-6 ارائه بازخورد به جامعه
-7 ارزیابی فعالیت ها
بنظر می رسد که در مشارکت باید جامع نگری و مبتنی بر سطوح آن انجام گیرد. رهیافت مشارکت با هدف بهبود شرایط زندگی انسان ها به منظور استفاده بهینه از منابع طبیعی و ایجاد یک رابطه منطقی بین انسان و محیط بر چهار محور مشارکت در تصمیم گیری، مشارکت در اجرا ، مشارکت در بهره برداری از منابع و مشارکت در نظارت شکل گرفت. این مشارکت مردم در چهار محور می تواند مسئولیت پذیری مردم را افزایش داده وباعث ارتقاء دانش و اعتماد آنان گردد.
