بخشی از مقاله
چکیده
شرایط امروزی شهرها ایجاب میکند که دولت و سازمانها و نهادهای عمومی اقدام به بررسی، تجزیه و تحلیل و ارزیابی کیفیت شهرها از جهات مختلف نمایند. امروزه مسلم شده است که به کمک شاخصها میتوان با مشخص کردن مسائل و فراهم کردن زمینه اندازهگیری، برای ارزیابی بهتر موفقیت و یا شکست طرحها، برنامهریزیهای عمومی را بهبود بخشید. شاخص به معنای نشانگر میباشد، به این معنا که از آن برای نشان دادن و یا اشاره کردن به حالت، مسیر یا عمل خاصی استفاده میشود.
هدف از این مقاله، مقایسه انواع شاخصهای تحلیل محیط زیست شهری است. در نتیجه برخی از جدیدترین مطالعات و تجربیات مشابه در مورد کاربرد شاخصهای ارزیابی کیفیت محیط زیست شهری مورد مطالعه قرار گرفت. سپس طی تحلیلهای مقایسهای مجموعه کاربردیتری از شاخصها برای ارزیابی کیفیت محیط زیست شهری جمعآوری و طبقه بندی گردید. نتایج این تحلیل، الگو و گروه شاخصهای منتخب، برای بررسی محیط زیست شهری و توسعه پایدار ملی در کشور ایران را به دست میدهد.
۱- مقدمه
کیفیت زندگی شهرها به عنوان یکی از عناصر اصلی توسعه شهری شناخته میشود در نتیجه ارزیابی کیفیت محیط زیست شهری امروزه اهمیت بسیار زیادی در برنامهریزیهای توسعه شهری پیدا کرده است . - Morais, 2011 - شهرها به عنوان محیط زیست شهری، مراکزی دربرگیرنده اقتصاد و جمعیت و به عنوان نقاط حیاتی در مسیر حرکت به سوی پایداری درک میشوند. در واقع محیط زیست شهری به مفهوم تلقی شهر به عنوان محصول تعاملات دائمی هرسه بعد طبیعی، اجتماعی- اقتصادی و انسان ساخت در زیست کره است
در سالهای اخیر انواع روشها ازجمله استفاده از شاخصهای محیطزیستی برای ارزیابی چرخهزندگی شهرها، صنایع و کانونهای انسانساخت به کار برده می شود
شرایط امروزی شهرها ایجاب میکند که دولت و سازمانها و نهادهای عمومی اقدام به بررسی، تجزیه و تحلیل و ارزیابی کیفیت شهرها از جهات مختلف نمایند. امروزه مسلم شده است که به کمک شاخصها میتوان با مشخص کردن مسائل و فراهم کردن زمینه اندازهگیری برای ارزیابی بهتر موفقیت و یا شکست طرحها، برنامهریزیهای عمومی را بهبود بخشید
هدف از این مقاله، مقایسه انواع شاخص های تحلیل محیط زیست شهری است. نتایج این تحلیل، الگو و گروه شاخصهای منتخب، برای بررسی محیط زیست شهری و توسعه پایدار ملی را به دست میدهد. در همین زمینه مجموعههای مختلفی شامل انواع شاخصها با طبقه بندیها و معیارهای مختلفی برای ارزیابی کیفیت محیط زیست شهری طراحی شده است. طی تحقیقی که در دانشگاه کیوتو و لندن صورت گرفته است، ۳۱ سری شاخص برای ارزیابی پایداری شهرها توسعه داده شده است
برای اندازهگیری سطح پایداری در یک کشور ۲۲ شاخص در پنج طبقه با عنوان شاخصهای جامعه پایدار استفاده شده است. این شاخص ها مهمترین جنبههای پایداری و کیفیت زندگی در یک جامعه ملی را مورد بررسی قرار می دهند. ۰۵۱ کشور در این پژوهش مورد ارزیابی قرار گرفتهاند، کشور ایران نیز در مقام ۸۳۱ قرار داده شده است
در تحقیقی دیگر برای پایش توسعه پایدار در کشور لبنان ۰۱۱ شاخص بکار برده شده است . - Nader et al, 2008 - ۱۵ شاخص برای بررسی روند توسعه پایداری در شهر تایپه واقع در کشور تایوان بکار برده شده است. نتایج حاصل از آن نشان داده است که این شهر طی ۱۱ سال گذشته گرایش تدریجی به سمت توسعه پایدار داشته است
برای بررسی سطح پایداری شهر جینینگ واقع در کشور چین، ۲۵ شاخص توسعه پایداری شهری استفاده شده است. در سال ۴۰۰۲ سطح توسعه پایداری ۴۲/۰ محاسبه شده است. ولی با پیشرفت وضعیت اکولوﮊیکی پیش بینی شده است که تا سال ۰۲۰۲ این رقم به ۹/۰ میرسد . - Li et al, 2009 - برای بررسی سطح توسعه پایدار در کشور فرانسه هشت سری شاخص مانند اثر پای اکولوﮊیکی، تولید ناخالص ملی و... بکار برده شده است. این مطالعه نشان دهنده بهبود در سطح توسعه پایدار در کشور فرانسه بین سالهای ۰۹۹۱ تا ۰۰۰۲ میباشد
طی تحقیقی در کشور نروﮊ با بررسی وضعیت منابع طبیعی ۶۱ سری شاخص محیط زیستی برای روند توسعه پایدار در این کشور توسعه داده شده است
پیشرفت اجتماعی کشور اسلوانی بوسیله ۷۳ سری شاخص توسعه پایدار مورد بررسی قرار گرفته است . - Becic et al, 2012 - در پژوهشی دیگر از ۹۲ شاخص برای ارزیابی سطح سرزندگی در موضوعات اجتماعی، محیط زیست، اقتصادی و اکولوﮊیکی در شهر پکن واقع در کشور چین استفاده شده است
طی تحقیقی ۵۱۱ شاخص برای بررسی روند پایداری در نه شهر واقع در کشورهای مختلف استفاده شده است . - Sken et al, 2011 - تعدادی از محققین برای ارزیابی کیفیت محیط زیست شهری شاخص هایی در زمینه ارزیابی وضعیت اقتصادی- اجتماعی در سطح شهر ارائه کردهاند
در تحقیقی دیگر ارزیابی کیفیت محیط زیست شهر تهران با استفاده از شاخص های متعددی اندازه گیری شده است. این ارزیابی، کیفیت محیط زیست شهر تهران را متوسط ارزیابی کرده است
۲- مواد و روشها
روش مورد استفاده در این تحقیق تحلیل مقایسهای مجموعه از شاخصهای ارزیابی کیفیت محیط زیست شهری در جهان و ایران است. در مرحله بعدی به استخراج و تعیین مجموعه شاخصهای مناسب کیفیت محیط زیست شهری برای ارزیابی کیفیت محیط زیست شهر اصفهان حاصل از گام قبلی میپردازیم. شایان ذکر است که تحقیقاتی که در ادامه به معرفی آنها میپردازیم، بدلیل مناسبتر بودن شاخص های آنها برای ارزیابی کیفیت محیط زیست شهری مبنای مقایسه قرار گرفتهاند.
طی تحقیقی ۵۱ گروه شاخص برای سنجش پایداری در شهرهای کشورهای اروپایی بکار برده شده است. هدف اصلی آن پاسخ گویی به این سؤال بود که محیط زیست شهری در اروپا چه آیندهای خواهد داشت. آنها از ۵۱ گروه شاخص استفاده کردند که شامل شاخص اقلیم جهانی، آلودگی هوا، اسیدی شدن، سمی شدن اکوسیستم، حمل ونقل، مدیریت پسماند، مصرف انرﮊی، آلودگیهای بصری و صوتی، عدالت اجتماعی، کیفیت محل سکونت، امنیت شهری، پایداری اقتصادی شهر، فضاهای عمومی- سبز و میراث ملی، مشارکت شهروندان و شهرهای پایدار می باشد. همچنین زیر شاخصها نیز به نحو مطلوبی توضیح داده شده است.
محققان در کشور ایتالیا ۱۶ شاخص در چهار گروه اقتصادی - ۲۱ شاخص - ، محیطزیست - ۲۱ شاخص - ، اجتماعی - ۲۲ شاخص - ، سلامتی و عدالت - ۵۱ شاخص - تعیین کردند و دادههای خود را از سال ۷۹۹۱ تا ۱۰۰۲ جمعآوری کردند. سپس از نرم افزار - Dashbourd of Sustainability - DS که ابزاری ریاضی و گرافیکی است
