بخشی از مقاله
چکیده :
انقلاب صنعتی در اروپا، آلودگی های محیطی جدیدی را سبب گردید. با افزایش آلودگیهای محیطی، نحوه نگرش انسانها به محیط زیست نیز بیشتر به چالش کشیده شد. جنبش های محیط گرایی درغرب بوجود آمد و در تکاپوی این مسیر، پارادیمهای متعددی شکل گرفت و آموزه های اسلام درباره محیط زیست، باردیگر مورد توجه اندیشمندان و مصلحان جوامع مختلف به ویژه درغرب قرارگرفت.
این مقاله با هدف بررسی تحلیلی اندیشه های محیط گرایان امروزی با آموزه های دین اسلام تدوین شده است. این تحقیق از نظر هدف، از نوع تحقیقات بنیادی است و روش تحقیق، متکی برروش توصیفی- تحلیلی است و به منظور گردآوری اطلاعات موردنیاز از روش اسنادی- کتابخانه ای استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان میدهد که آموزههای اسلامی درباره محیط زیست می تواند راهگشای مسیر آشتی با طبیعت و رهایی از معضلات زیست محیطی کنونی باشد و دربین پارادایمهای متعدد محیط گرایی غربی، پارادایم اکولوژی عمقی با آموزه های اسلامی همخوانی بیشتری دارد.
مقدمه
محیط زیست، موهبتی است خدایی که در اختیار ما قرار گرفته تا از آن استفاده کنیم در واقع تمامی محیط اطرافمان که در آن زندگی می کنیم محیط زیست ما محسوب میشود ، محیط زیست شامل منابع طبیعی - اعم از تجدید پذیر و تجدید ناپذیر - ،کلیه موجودات زنده ،محیط مصنوعی دست ساخت بشر - مناطق مسکونی، صنعتی و راهها و... - ومناظر و چشم انداز می باشد
بنابراین، وظیفه ی انسانی ، اجتماعی و مذهبی هر انسانی است تا در حفاظت آن بکوشد و سلامتی آن را تأمین کند؛ مسلمأ محیط زیست ناسالم، می تواند خطرات جبران ناپذیری بر سلامت روحی و جسمی انسان ها داشته باشد
امروزه با توجه به افزایش سریع جمعیت و شدت فشارهای وارده بر منابع طبیعی،مشکلات زیست محیطی در بخش وسیعی از جهان و از جمله کشورهای اسلامی پدیدار گردیده است. اگر چه برخی از این مشکلات، منشأ طبیعی دارند لیکن بسیاری از آنها، ناشی از عدم آگاهی از رابطه انسان و محیط و روش های نادرست بهره برداری از منابع محیطی است
هرگاه مشکلات فراروی بشر حادتر شده به همان میزان اندیشمندان نیز به ارائه راه حلها و تدوین نظریات به منظور حل بحران و یا حداقل کاهش فشار آن برآمدهاند. پیدایش پارادایمهای گوناگون ازجمله اکوسوسیالیسم، بوم محوری، بوم شناسی عمقی،خودمحوری و انسان محوری از جمله این واکنشها درجهان غرب بود. تلاش سیستماتیک در طرفداری از محیط زیست تنها در اواخر قرن 19 آغاز شد و با جنبش ملایمی دردهه 1870در بریتانیا رشد یافت که خود عکس العملی به صنعتی شدن، رشد شهرها، و وخیمتر شدن آلودگی هوا و آب بود. در بریتانیای دوران ملکه ویکتوریا، نخستین جنبش »بازگشت به طبیعت« که محیط گرایان جدید در آن مشارکت داشتند، از سوی روشنفکرانی چون جان راسکین، ویلیام موریس و ادوارد کارپنتر که همگی مخالف مصرف گرایی، آلودگی و سایر فعالیت های تهدید کننده طبیعت بودند، مورد حمایت قرار گرفت
اما با نگاهی به آموزه های دین اسلام در می یابیم که هیچ مکتبی مانند اسلام به طبیعت و محیط زیست اهمیت نداده است. قرآن کریم در بسیاری از آیات انسان ها را به مطالعه طبیعت و عناصر آن فراخوانده است. همچنین بسیاری از سوره های قرآن کریم به نام یکی از عناصر طبیعت خوانده می شود مانند سور ه شریفه بقره، رعد، و. ... خداوند منان،سرنوشت بشر را به گونه ای رقم زده است که در دامان طبیعت رشد کند و به آن نیازمند باشد.طبیعت به شکلی خلق شده است که در خدمت انسان باشد و نیازهای او را برطرف کند.
کارولین مرچنت،استاد فلسفه و تاریخ دانشگاه برکلی آمریکا در مورد عقاید مسلمانان نسبت به محیط زیست،چنین می گوید :اسلام نمونه ی درخشانی از آگاهی های اکولوژیک به دست می دهد که کیهان طبیعت ومحیط،همگی آیاتی از آفریدگار جهان می باشند. در روی زمین هیچ دینی بر ضد تخریب محیط زیست و حیات جانداران،همچنین در برابر نابودی منابع و ثروت طبیعی اعطایی خداوند،چنین ندایی روشن نیامده است
این مقاله تلاشی است به منظور کنکاش در علل و ریشه بحرانهای زیست محیطی از بعد نظری، و مطالعهای درباره نگرش اسلام درخصوص محیط ، تفاوتها و تشابهات این نگرش با پارادایمهای محیط گرایی جوامع غربی است. این تحقیق از نظر هدف، از نوع تحقیقات بنیادی است و رویکرد غالب در روش تحقیق، روش توصیفی- تحلیلی است و به منظور گردآوری اطلاعات موردنیاز از روش اسنادی- کتابخانه ای استفاده شده است.
فرض تحقیق حاضر بر این است که برخی فلسفه های محیطی نظیر دوگانه انگاری محیطی و روحیه سودطلبی جوامع غربی باعث تخریب روزافزون منابع محیطی و نگرش از بالا به محیط زیست شده است و امروزه برخی پارادایمهای محیطی مانند اکولوژی عمقی با آموزه های اسلامی همخوانی بیشتری دارند.
تعریف مفاهیم تحقیق الف - اسلام: دین مبین اسلام که اکنون با بیش از50 کشورجهان با افزونتر از یک میلیارد نفرجمعیت را شامل می شود دین صلح، سلامت و آرامش است که در آن به سعادت و خوشبختی انسانها تاکید شده ؛ به طوری که در باب معنی اسلام در فرهنگ لغت دهخدا آمده، اسلام عبارت است از : گردن نهادن، اسلام آوردن، مسلمان شدن، فرو گذاشتن، رویانیدن زمین درخت سلم را، به صلح درآمدن، به سلامتی در آمدن، دین پذیرفتن، اطاعت از امر و نهی خدا
همچنین اسلام مکتبی جامع است که در تمامی شئونات زندگی بشر، آموزه های ارزنده ای دارد، این آموزه ها به طور کلی در درجه ی اول، در کلام خداوند تبارک و تعالی - قرآن کریم - تجلی یافته و در درجه ی دوم، دراحادیث و روایاتی که از پیامبر اعظم - ص - و ائمه ی معصومین - ع - ذکر شده نیز وجود دارند
ب - محیط زیست: محیط زیست،از دو کلمه ترکیب یافته است، یکی" محیط "که واژه ای عربی است،و دیگری »زیست«که واژه ای فارسی "محیط "به معنای مکان و اوضاع و احوال آمده است و آنچه که شخص یا چیزی را احاطه کرده و منشأ تغییر و تحول می باشد. به دیگر تعبیر؛ محیط فراگیرنده و جای زندگی آدمی است اما از نظر مفهوم، محیط به راحتی قابل تعریف نیست زیرا این عبارت کاربرد بسیار گسترده ای دارد .با این حال به نظر می رسد که این عبارت از لغت فرانسوی - Environir - به معنی پیرامون، گرفته شده است
واژه" زیست "به معنای زندگی و حیات و زیستن آمده.
محیط زیست "به دو مفهوم به کار رفته است: یکی مفهومی است که از علوم طبیعت نشأت گرفته و در آن با جوامع انسانی با بینش اکولوژیک برخورد می شود؛ یعنی مجموعه ای از پدیده های طبیعی و تعادل بین نیروهای رقیب در طبیعت که زندگی یک گروه بیولوژیک را مقید می کند. مفهوم دوم کلمه" محیط زیست "از علوم معماری وشهر سازی ناشی می شود،
