بخشی از مقاله
چکیده:
هدف از این پژوهش، تحلیل مولفه های موثر بر مدیریت آب کشاورزی در شهرستان های بهشهر، نکا، ساری، بابل، آمل از شهرستان های ا ستان مازندران از دیدگاه ک شاورزان می با شد. این مطالعه از نوع پیمای شی بوده و برای جمع آوری اطلاعات از ابزار پر س شنامه که پایایی مقیاس ا صلی آن از طریق آلفای کرونباخ برابر با %85 تائید گردید ا ستفاده شد.روایی پر س شنامه تو سط ا ساتید گروه مدیریت ک شاورزی مورد تائید قرار گرفت.
جامعه آماری این پژوهش شامل 329158 نفر از زارعان پنج شهرستان فوق بوده اند که با استفاده از فرمول کوکران ،حجم نمونه به تعداد 385 نفر تعیین و برای انتخاب نمونه ها روش نمونه گیری ت صادفی ساده مورد ا ستفاده قرار گرفت.
نتایج حا صل از اولویت بندی مولفه های موثر بر مدیریت آّب ک شاورزی ن شان داد که ا ستقبال از شیوه های نوین آبیاری ،ارتقاء دانش بهره برداران،ایجاد مسیل - جمع آوری آبهای سطحی - ،ممنوعیت حفرچاه،اثر آبیاری تحت فشار در صرفه جویی آب ، به عنوان مهمترین مولفه های موثر بر مدیریت آب ک شاورزی شناخته شدند.همچنین نتایج تحلیل عاملی مولفه های موثر بر مدیریت آب ک شاورزی وجود پنج مولفه - نهادی و قانون گذاری،آموز شی و ترویجی،اقت صادی،اجتماعی،نظام بهره برداری - را ن شان داد که در مجموع 64,29 در صد از واریانس کل را تبیین نمودند.
-1-1مقدمه
طبق پیش بینی متخ ص صان امر ، کمبود آب در دهه های آینده بیش از پیش در مقیاس جهانی تجربه خواهد شد تا ضرورت و نبود این ماده حیاتی آشکارتر خواهد شد و توجه به بهبود کارایی مصرف آب افزون تر می گردد . - اریوردن و همکاران ، .1 - 2000 این اهمیت بدلیل این است که آب از جمله مولفه های اساسی برای تولید کالاها و ارائه خدمات است. تحقیقات نشان داده است که حدود 67 درصد از آب در بخش کشاورزی مصرف می شود و این میزان در کشورهای در حال توسعه تا 90 درصد را شامل می شود
این مو ضوع شامل ایران نیز می شود چرا که ک شور ایران به عنوان یک ک شور در حال تو سعه در ناحیه خ شک و نیمه خ شک جهان قرار گرفته ا ست و یکی از م سائل ا صلی در این منطقه کمبود آب ا ست . - فرزام پور ، . - 1380 با توجه به اینکه بی شترین میزان کمبود آب نیز در بخش کشاورزی اتفاق می افتد بنابراین لزوم استفاده کارا از منابع آبی در این بخش یا به عبارتی مدیریت آب کشاورزی اجتناب ناپذیر است
آب یک منبع حیاتی برای کشاورزان بوده و تضمین دسترسی به آب جهت کاهش ریسک تولیدکنندگان بسیار مهم می باشد .تحقق این مهم ، امنیت غذایی را به دنبال دارد. مدیریت آب کشاورزی ، یک رهیافت سیستمی برای کنترل آب در مزرعه است به صورتی که باعث مدیریت مناسب آب در مزرعه می شود .همچنین باعث مدیریت مناسب آب در جهت تامین نیازهای آبیاری و زهک شی گیاه زراعی در شرایطی که م شکلاتی هم در ابعاد فیزیکی ، اجتماعی ، دولتی و در زمینه سی ستم های تولیدی وجود دارد .
هدف از مدیریت موثر آب ک شاورزی افزایش عملکرد اقت صادی همراه با کاهش میزان م صرف آب یا انرژی است بنابراین مدیریت آب کشاورزی4 در مناطقی که با مشکل کم آبی روبرو هستند ضروری تر به نظر می رسد تا بتوان حداکثر بازده را از منابع آبی حداقل داشت
در کشورهای خشک و کم آب حفظ پایداری سیستم های آبی نیازمند به کارگیری اصول و برنامه ریزی های دقیق تر می باشد
ایران یکی از این کشورها است که به لحاظ واقع بودن در کمربند مناطق نیمه خشک و خشک ، اراضی زراعی آن با محدودیت های آبی شدیدی مواجه است به خصوص پس از وقوع خشکسالی های متعدد در سال های اخیر و برداشت بی رویه از ذخایر آبی بخش کشاورزی با چالش های جدی روبرو شده است . مقدار متوسط بارندگی سالانه ایران حدود 250 میلی لیتر است که از متوسط بارندگی در جهان - 860 میلی لیتر - بسیار کمتر است
طبق آمار وزارت جهاد کشاورزی در حال حاظر از هر متر مکعب آب مصرفی در این بخش 700 گرم محصول به دست می آید که استاندارد جهانی 2 کیلوگرم در ازای هر متر مکعب آب مصرفی است و از سوی دیگر تلفات آب در بخش ک شاورزی حدود 40 در صد حجم آب م صرفی در آبیاری می با شد که با توجه به محدودیت های منابع آب و افزایش جمعیت کشور لازم است که بهره وری آب خصوصا در بخش کشاورزی مورد بررسی و اصلاح مجدد قرار گیرد
متاسفانه در ایران به علت بهره برداری های نامناسب و بیش از حد منابع آب کشاورزی با محدودیت های جدی در تامین آب کشاورزی مواجه است که نیل به اهداف مدیریت آب کشاورزی را با چالش های مختلفی رو به رو کرده است. در حال حاظر ، از مهمترین دلایل پایین بودن بهره وری و بازده آبیاری می توان به کمبود میزان دانش فنی ، نگرش و مهارت کشاورزان و در کل عدم آموزش و ترویج کشاورزان در زمینه به کارگیری شیوه های صحیح مدیریت آب کشاورزی اشاره نمود
با وجود برداشت 71 درصد از منابع قابل استحصال کشور و اختصاص 93,5 درصد این منابع به بخش کشاورزی و به علت بهره وری پایین آب کشاورزی کشور ایران با عملکرد پایین تولیدات ک شاورزی مواجه ا ست. همچنین بدیهی ا ست تنها حدود 250 هزار هکتار - - %3 از کل ارا ضی فاریاب ک شور به روش های آبیاری تحت فشار آبیاری می شوند. - کشاورز، - 1379 مدیریت آب کشاورزی در شهرستان های بهشهر - نکا - ساری - بابل - آمل منوط به شناخت مولفه های تاثیرگذار بر آن است تا با شناخت این مولفه های موثر ، مدیریت بهینه ای جهت مصرف آب کشاورزی در نظر گرفته شود. بدون شک شناخت مولفه های موثر بر مدیریت آب ک شاورزی می تواند زمینه ارایه راهکارهای مدیریتی در بخش آب ک شاورزی را فراهم کند.
هدف از انجام پژوهش حا ضر تحلیل مولفه های موثر بر مدیریت آب ک شاورزی در شهر ستان های بهشهر، نکا، ساری،بابل،آمل از شهرستان های استان مازندران از دیدگاه کشاورزان می باشد.
-2-1مواد و روش ها:
روش تحقیق مورد ا ستفاده در این مطالعه از لحاظ هدف کاربردی، از لحاظ میزان و درجه کنترل متغیرها میدانی و از لحاظ نحوه پردازش اطلاعات از نوع تحقیقات توصیفی - همبستگی بوده که بدین منظور جهت گردآوری داده ها ، از روش مطالعه کتابخانه ای ، استفاده از منابع الکترونیکی استفاده شد . جامعه آماری این تحقیق شامل 329158 نفر از زارعان شهرستان های مذکور بودند که حجم نمونه نیز با توجه به فرمول کوکران به تعداد 385 نفر ر سید و نمونه گیری ت صادفی ساده انجام شد.
ابزار جمع آوری اطلاعات در این مطالعه پر سش نامه بود که پس از طرح 30 سوال به عنوان پیش آزمون از زارعان شهر ستان ساری ، تعداد 23 سوال ا ستخراج گردید که مقدار ضریب آلفای کرونباخ برای مقیاس بخ شی مولفه های موثر بر مدیریت آب ک شاورزی برابر با %85 به د ست آمد که بیانگر پایایی قابل قبولی بود . همچنین مقیاس مولفه های موثر بر مدیریت آب کشاورزی که در قالب یک مقیاس از طیف لیکرت قرار گرفته بودند که در این طیف ، پنج گزینه خیلی کم ، کم ، متو سط ، زیاد ، خیلی زیاد وجود دا شت که به ترتیب اعداد یک ، دو ، سه ، چهار ، پنج به این گزینه ها تعلق گرفته بود و از کشاورزان خواسته شد تا به این متغیرها با توجه به میزان اهمیت آن ها نمره دهند و سپس با توجه به میانگین این نمره ها ، میزان اهمیت هر یک از این مولفه ها شناخته شد . بدیهی است مولفه هایی که میانگین نمره بالاتری دارند اهیمت بیشتری نیز خواهند داشت . تجزیه و تحلیل داده ها نیز از طریق آمار توصیفی - توزیع فراوانی ، درصد میانگین و اولویت بندی - و آمار استنباطی - تحلیل عاملی - به کمک نرم افزار spss نسخه 16 انجام شد.
-3-1 نتایج و بحث:
-1-3-1 اولویت بندی مولفه های موثر بر مدیریت آب کشاورزی از دیدگاه کشاورزان:
برای بررسی دیدگاه کشاورزان مورد مطالعه در ارتباط با مولفه های موثر بر مدیریت آب کشاورزی 23 سوال مطرح شد که بر این اساس از دیدگاه کشاورزان خواسته شد میزان اهمیت هر یک از این مقوله ها را با دادن نمره یک - خیلی کم - تا پنج - خیلی زیاد - در مقیاس طیف لیکرت بیان کنند، سپس اولویت بندی با توجه به میانگین به دست آمده انجام شد.
جدول -1-3-1 اولویت بندی مولفه های موثر بر مدیریت آب
منبع:یافته های تحقیق
با توجه به یافته های تحقیق که در جدول -1-3-1 مشاهده می شود ، استقبال از شیوه های نوین آبیاری ، ارتقاء دانش بهره برداران ، ایجاد مسیل - جمع آوری آبهای سطحی - ، ممنوعیت حفر چاه ، اثر آبیاری تحت فشار در صرفه جویی آب به ترتیب به عنوان اولویت های اول تا پنجم مولفه های موثر بر مدیریت آب کشاورزی از دیدگاه کشاورزان منطقه مورد مطالعه شناخته شدند.
