بخشی از مقاله
چکیده
هدف اصلی این تحقیق تحلیل میزان شهرگرایی جوانان روستایی و تبیین عوامل مؤثر بر آن در بخش سیلوانا شهرستان ارومیه میباشد. این تحقیق از نوع پیمایشی و از ابزار پرسشنامه برای جمعآوری اطلاعات استفاده شده است. جامعه آماری شامل کلیه جوانان پسر 15-30 سال بخش سیلوانا در شهرستان ارومیه - N=9000 - بود که با استفاده از روش نمونهگیری تصادفی طبقهای، 230 نفر از آنان انتخاب و مطالعه شدند. پس از انجام پیشآزمون ضریب پایایی تحقیق با استفاده از آلفای کرونباخ 0/8 بدست آمد.
برای تجزیه و تحلیل اطلاعات تحقیق حاضر از بسته آماری SPSS و تحلیل از رگرسیون چند گانه - گام به گام - ، استفاده شد. نتایج حاصل بر حسب ضریب بتا نشان داد که متغیرهای پیشرفت با زندگی در شهر - 0/192 - ، تأثیر دوستان و آشنایان شهری به مهاجرت - 0/187 - ، بیکاری در روستا - -0/174 - ، داشتن شغل پایدار و ثابت در شهر - -0/170 - ، نبود اوقات فراغت مناسب در روستا - 0/132 - ، تحصیلات - 0/131 - ، ادامه تحصیل - 0/120 - و توانایی تأمین هزینهها و مشکلات زندگی شهری - 0/116 - ، به ترتیب بیشترین تأثیر را بر متغیر شهرگرایی جوانان روستایی داشته است.
در مجموع متغیرهای مستقل در این تحقیق 47 درصد متغیر وابسته شهرگرایی جوانان روستایی را تبیین نمودند. همچنین میزان شهرگرایی جوانان روستایی در بخش سیلوانا در شهرستان ارومیه در حد متوسط نشان داده شد.
مقدمه
مهمترین هدف توسعه، توانمند ساختن انسانهاست، توسعه در عمل به معنی فرایند بهبود کیفیت زندگی مردم در شهرها و روستاها است. خلاقیت، نوآوری، پیشرفت تکنولوژی و بهکارگیری روشهای مدرن در پیشبرد اهداف، لازمه توسعه هر جامعه است که این امر، مستلزم نیروی انسانی جوان، شاداب و خلاق است. بنابراین باید گفت که توسعه نیافتگی روستا در ایران، دچار نوعی دور تسلسل باطلشده که روند قهقرایی را طی میکند به گونهای که عدم پیشرفت مناطق روستایی و عدم جذابیتهای لازم برای باقی ماندن جوانان، عامل مهمی در بروز پدیده سالخوردگی جمعیت در این مناطق است. از طرف دیگر، سالخوردگی جمعیت که خود نتیجه توسعه نیافتگی روستاهاست به عاملی برای عدم توسعه روستا تبدیل میشود و عدم توسعه روستا هم سالخوردگی جمعیت را تشدید میکند
بهعلاوه، پدیده مهاجرت بر بسیاری از جنبههای جوامع مبدأ و مقصد مثل ساخت جمعیتی و اقتصادی، سازمانهای اجتماعی، الگوی سکونت و غیره اثر میگذارد. علاوه بر این، مهاجرت بر فرد، خانواده، منطقه و غیره در زمینههای اقتصادی، اجتماعی، روانشناختی و غیره اثرات متقابلی مانند کمبود و نبود مسکن مناسب در شهرهای مهاجرپذیر، گسترش فعالیتهای انگلی در شهرها و روی آوردن مهاجران به کارهای غیر تولیدی و خدماتی مثل دستفروشی، سیگارفروشی، رکود فعالیتهای تولیدی و کشاورزی در روستاها، وابستگی شدید روستاها به شهرها حتی در تأمین مواد غذایی و به هم خوردن ساختار جمعیتی و شغلی و همچنین ترکیب سنی و جنسی در شهرها، تشدید بیکاری و کمکاری شهری با عرضه نیروی کار روستایی و عدم رشد مناسب تقاضای نیروی کار شهری میشود
در سراسر جهان به خصوص پس از جنگ جهانی دوم، مهاجرت به عنوان پدیدهای جمعیتی از بسیاری از جهات حائز اهمیت گردید و نظریهپردازان علوم مختلف درباره علل و عوامل آن به بحث و تبادلنظر پرداختند. در این راستا مهاجرت پدیدهای جهانی است که در نیمقرن اخیر، در کشورهای توسعهیافته و در کشورهای در حال توسعه شدت گرفته است - شمس و همکاران، . - 1390 بااینحال کشورهای صنعتی موفقتر عمل کردهاند. بهگونهای که، مهاجرت در کشورهای صنعتی مهار شده است تا جایی که به عنوان یک مشکل مطرح نیست. ولی در کشورهای در حال توسعه با وجود ناکامی آنها در حل مشکل مهاجرت، با ایجاد نابرابریهای بین مناطق، شدت آن را نیز تشدید کردهاند
بررسیهای به عمل آمده در ایران نیز نشان میدهد، حجم جمعیت روستایی کشور در طی دو قرن گذشته اگرچه به صورت پیوسته رشد یافته است ولی از نسبت و سهم آن در کل جمعیت کشور کاسته شده است. به گونهای که میتوان گفت که هرچند میزان رشد و افزایش طبیعی جمعیت در روستاها بیشتر از مناطق شهری است ولی برعکس، میزان رشد و افزایش مطلق جمعیت در مناطق شهری بیشتر از مناطق روستایی است، زیرا افزایش طبیعی جمعیت از عواملی چون میزان موالید و مرگومیر تأثیر میپذیرد ولی افزایش مطلق جمعیت از عامل مهاجرت ناشی میشود. طوری که میزان رشد مطلق در روستاها منفی و در شهرها مثبت است
تداوم مهاجرتهای بیرویه روستاییان کشور به شهرها - شهرگرایی - را میتوان شاخصی در فقدان نگرش ناحیهای در فضایابی فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی در برنامهریزی توسعه کشور تلقی کرد. اعمال سیاستهای تمرکز در مکانگزینی این فعالیتها از یک سو، عامل تمرکز خدمات، تسهیلات رفاهی و معیشتی مختلف در شهرها شده است و از سوی دیگر، محرومیت و فقر مناطق روستایی را به دنبال داشته است. تداوم این روند نابرابر سبب شکاف و دوگانگی چشمگیر بین شهر و روستا شده و آنها را به قطبهای جاذب و دافع جمعیتی تبدیل کرده است
در چرایی مهاجرتهای روستایی میتوان اظهار داشت، تلقی روستاها به عنوان کانونهای ناامن و محروم از نظر اقتصادی و اجتماعی، منجر به تشدید انگیزههای مهاجرتی در روستاییان، به امید برخورداری از حداقل امکانات شهری و حتی در شهرهای کوچک و روستا- شهرهایی شده است که از زمان کسب هویت شهری شدن آنها چندی نمیگذرد. مهاجرت به عنوان یک فرآیند میتواند ناشی از تنگناهایی باشد که قسمتی از آن به ویژگیهای وضعیت محلی و قسمت دیگری به فرصتهای شغلی و تسهیلات آموزشی- بهداشتی که مراکز شهری عرضه میدارند برمیگردد
در این میان، جوانان بیش از هر گروه دیگری تن به مهاجرت میدهند و ممکن است با ادامه این روند در آینده تولید نسل در جامعه کاهش یابد بنابراین، این موضوع در بلندمدت برای جوامع روستایی حائز اهمیت خواهد بود، آمارها نیز بیانگر آن است که مهاجرت در بین گروههای سنی 15- 30 سال بیشترین میزان را به خود اختصاص داده است. لذا، مهاجرت این گروههای سنی، که جزء جمعیت فعال و کارا در روستا محسوب میشوند، پیامدهای مختلفی مانند کاهش جمعیت فعال در روستا و به دنبال آن کاهش تولید محصول و سطح درآمد روستایی را به دنبال دارد و همچنین از نظر اجتماعی و فرهنگی نیز روستاها دچار ایستایی میشوند. بهعلاوه، این روند نامتعادل مهاجرت در شهر مشکلاتی مانند بروز مسائل اخلاقی، اجتماعی، شغل کاذب، بیکاری و حلبینشین شدن را به وجود میآورد.
امروزه با توجه به اینکه سهم جمعیت شهری و روستایی برعکس شده است و نسبت قابلتوجهی از جمعیت شهرها را مهاجرین روستایی تشکیل میدهند، میتوان به اهمیت موضوع مهاجرت پی برد، یعنی مهاجرت جمعیتی که تا سه دهه قبل جزء جمعیتمولّد کشور به حساب میآمد اکنون به صورت خیل عظیم افراد در مشاغل کاذبی مانند دستفروشی و واسطهگری مشغول به کار میباشند
در زمینه بررسی مهاجرتهای روستایی و تأثیر آن بر نقاط شهری در کشور ما تحقیقات متعددی صورت پذیرفته، ولی کمتر به مقولهی شهرگرایی جوانان روستایی اشاره شده است. در زیر به برخی تحقیقاتی که برای بررسی مهاجرتهای روستایی انجام شده است اشاره می-شود:
محمدی نجفآبادی - 1388 - ، در پژوهشی با عنوان سنجش میزان انگیزه مهاجرت جوانان روستایی و عوامل مؤثر بر آن در شهرستان نجفآباد به مطالعه انگیزه جوانان روستایی 15-24 این شهرستان و تجزیه و تحلیل داده ها به روش رگرسیون گام به گام به این نتیجه رسید که جوانان روستایی این شهرستان انگیزه بالایی برای مهاجرت به شهر داشته که در این خصوص نشان داد که بین عامل اقتصادی و انگیزه به مهاجرت جوانان همبستگی قوی تری نسبت به سایر عوامل در این شهرستان نقش داشته است.
غفاری و ترکی - 1389 - ، در مطالعهای با عنوان عوامل مؤثر در مهاجرت جوانان روستایی به شهر در روستای صادق آباد از توابع بخش سامان در استان چهارمحال و بختیاری پرداختند، تحلیل داده ها نشان داد که رابطهی معنیداری بین میزان مهاجرت و جستجوی کار، اشتغال، دستیابی به امنیت شغلی، درآمد و کار بهتر، دستیابی به امکانات تفریحی، دستیابی به تسهیلات آموزشی و کثرت امکانات در شهرها وجود دارد.
پناهی و پیشرو - 1390 - ، در پژوهشی با عنوان بررسی عوامل مؤثر بر مهاجرت جوانان روستایی به شهر در روستاهای بخش مرکزی شهرستان مرودشت به این نتیجه رسیدند که عوامل اجتماعی و فرهنگی مانند: دسترسی به امکانات آموزشی، جاذبههای شهری و ارتباطات شهری نقش مهمی در مهاجرت جوانان روستایی به شهر داشتهاند. البته عوامل اقتصادی - بیکاری - هم در این خصوص بیتأثیر نبوده است.
قدیری و همکاران - 1391 - ، در مقالهای با عنوان تعارض روستاگریزی جوانان با روند توسعه روستایی در دهستان دیزمار غربی شهرستان جلفا با روش پیمایشی به این نتیجه رسیدند که مهاجرت نوعی انتخاب از طرف جوانان مولد روستایی و بنا به دلایل اجتماعی و اقتصادی و افزایش امکانات تردد انگیزه مهاجرت پیدا میکنند. این روند روستا را در معرض ناپایداری جمعیتی، عدم تعادل سنی و کاهش شاخصهای سطح توسعه روستایی نظیر سواد و کاهش نیروی کار قرار داده است. همچنین نتایج نشان داد که 70 درصد جوانان در این دهستان تمایل به مهاجرت به شهر دارند.
شایان و کهنه پوشی - 1392 - ، در مقالهای با عنوان علل مهاجرتهای روستا- شهری در بین مهاجران روستایی بخش خاو و میرآباد شهرستان مریوان به این نتیجه رسیدند که کمبود اشتغال و وجود بیکاری و پس از آن کمبود درآمد، از علل اصلی مهاجرت روستاییان بخش خاو و میرآباد و در نهایت، تخلیهی روستاهایشان محسوب میشوند.
گیمبا و کومش - Gimba & Komesh, 2010 - ، در مقالهای به بررسی علل و اثرات مهاجرت روستا به شهر در شهر بورنو به ویژه متروپل میدوگوری پرداختند و در پایان یافتهها نشان دادند که علل اصلی مهاجرت، جستجو برای آموزش بهتر، فرصت کسب و کار و قحطی در روستا بوده و این روند باعث فشار بر مسکن شهری، محیطزیست شهری و افزایش جرم در محیط شهری میشود.
اوخوان خوول - Okhankhuele, 2013 - ، در مقالهای با بررسی علل و پیامد مهاجرت روستا- شهری در ناحیه اوگان نیجریه بین دورههای 1999-2008 نشان داد که اکثریت مهاجران برای تحصیل و جستجوی شغل و درآمد به شهر مهاجرت کرده که این روند منجر به کاهش نیروی کار در مزارع و عدم گرایش جوانان برای کمک به والدین در انجام کار روستایی شده است.
زمن - Zemmen, 2014 - ، در تحقیقی با عنوان مهاجرتهای روستا- شهری، زمین و سیاستهای توسعه روستایی در اتیوپی به این نتیجه رسید که اکثر مهاجران روستایی به دلیل کمبود زمین، نبود فرصتهای شغلی کافی، عدم سرمایهگذاری دولت در بخشهای غیر کشاورزی به شهر ها گرایش پیدا می کنند.
