بخشی از مقاله
چکیده
برای یک توسعه پایدار و همه جانبه و همچنین جایگزینی منابع جدید کسب درآمد به جای منابع نفتی، نیازمند استفاده از تمامی امکانات و قابلیت ها می باشیم. در این راستا توسعه صنعت گردشگری به ویژه اکوتوریسم که اقتصاددانان آن را سومین پدیده اقتصادی پویا و رو به رشد پس از صنعت نفت و خودروسازی می دانند به عنوان نیاز اساسی کشور مطرح می شود.
اکوتوریسم پدیده ای نسبتا تازه در صنعت گردشگری است که تنها بخشی از کل این صنعت را تشکیل می دهد. این شکل از گردشگری فعالیت های فراغتی انسان را عمدتا در طبیعت امکان پذیر می سازد و موجب افزایش و قدردانی عمیق تر آنان از طبیعت می شود که در نهایت حس حفاظت و حراست از محیط های طبیعی را در آنان بر می انگیزد و تقویت می کند.
منطقه شکار ممنوع بزمان با مساحت 300 هزار هکتار در جنوب غربی استان سیستان و بلوچستان، شمال غرب ایرانشهر و شرق حوزه جازموریان گسترده شده است. این منطقه به لحاظ جاذبه های اکوتوریستی از تنوع بالایی برخوردار است و بدلیل دارا بودن حدود 35 درصد گونه های جانوری ایران، بخصوص گونه منحصر بفردی همچون خرس سیاه، هوبره، جیرفتی، باقرقره و خزندگان کمیاب، فرصت بوم گردی مناسبی را فراهم آورده است.
علاوه بر تنوع بالای فون و فلور از جاذبه های بوم گردی منطقه می توان به کوه آتش فشانی بزمان، غار کرمانچی و کربودار و چشمه های آب گرم بزمان و مکسان اشاره کرد. بنابراین با توجه به اهمیت موضوع، بررسی موانع صنعت اکوتوریسم در منطقه بزمان، در قالب مدل SWOT در دستور کار این پژوهش قرار گرفت.
بر این اساس ابتدا به معرفی پتانسیل های اکوتوریستی منطقه شکار ممنوع بزمان پرداخته و جنبه های مدیریت پایدار گردشگری در این منطقه با رویکرد اکوتوریسم مورد دقت و توجه قرار گرفته و در نهایت با در نظر گرفتن عوامل تاثیر گذار در منطقه شامل نقاط ضعف، نقاط قوت، فرصت ها و تهدیدها، راهبردهایی هم سو با توسعه پایدار گردشگری در این منطقه ارائه گردیده است.
-1 مقدمه
-1-1 طرح مساله
هر یک از مناطق طبیعی به لحاظ برخورداری از منابع و استقرار فضایی آن ها در یک مجموعه، دارای ظواهر و چهره های متفاوتی هستند که ترکیب آن ها می تواند ویژگی های محیط طبیعی را بوجود آورد. وجود عوامل گوناگون جاندار و بی جان، ساخت اکولوژیک یک منطقه را تشکیل می دهد.
شناخت ساخت اکولوژیک مناطق و فضاهای طبیعی در گرو شناسایی روابط سیستماتیک موجود عوامل جاندار زنده - نظیر رویش طبیعی، حیات وحش - و عوامل بی جان - نظیر اقلیم، منابع آب، منابع خاک، توپوگرافی و فیزیوگرافی - و همچنین روابط علت و معلولی نهفته در پس سیمای محیط طبیعی و چشم اندازهای موجود در آن است
در این میان مناطق شکار ممنوع زیستگاه هایی با ویژگی های بارز هستند که جمعیت جانوری آن ها به دلیل شکار بی رویه رو به کاهش است و از این رو به حمایت نیاز دارند. توسعه روز افزون و بدون برنامه فعالیت های انسان و وابستگی عمده جوامع بشری به طبیعت منجر به تخریب شدید بوم سازگان ها و زیستگاه های طبیعی و در موارد عمده ای تخریب مناطق حفاظت شده و اندوختگاه ها شده است. این در حالی است که در صورت وجود برنامه ریزی درست و دقیق می توان از سود بالقوه مناطق حفاظت شده نظیر فواید حاصل از فعالیت های گردشگری بهره ای قابل ملاحظه برد.
بطور اساسی گردشگری در مناطق حفاظت شده شامل سفر برای کشف و آموختن درباره محیط های بکر و وحشی است. اهمیت طبیعت هر منطقه عامل مهمی در جذب گردشگران بوده و میراث طبیعی و فرهنگی، مزیت عمده ای برای برخی مناطق است. شانس دیدن حیات وحش و طبیعت دست نخورده در بسیاری از مناطق حفاظت شده دلیل خیلی مهم برای حضور بازدیدکنندگان در این مناطق است.
گردشگری پایه گذاری شده در مناطق حفاظت شده، فعالیتی است که به منافع اقتصادی جوامع محلی به همان اندازه منافع اقتصادی ملی توجه می کند
گردشگری می تواند یکی از پایه های اصلی توسعه جوامع، خصوصا جوامع در حال توسعه باشد
برای یک توسعه پایدار و همه جانبه و همچنین جایگزینی منابع جدید کسب درآمد به جای منابع نفتی، نیازمند استفاده از تمامی امکانات و قابلیت ها می باشیم. در این راستا توسعه صنعت گردشگری به ویژه اکوتوریسم، که به عنوان صنعتی پاک و سومین پدیده اقتصادی پویا، پر رونق و رو به رشد پس از صنعت نفت و خودروسازی در جهان کنونی مطرح است
به عنوان نیاز اساسی کشور مطرح می شود. اکوتوریسم پدیده ای نسبتا تازه در صنعت گردشگری است که تنها بخشی از کل این صنعت را تشکیل می دهد و بسیاری از کشورهای جهان را بر آن داشته است که سرمایه گذاری های عمده ای را به این بخش، به لحاظ درآمدزایی فراوان آن، اختصاص دهند. این شکل از گردشگری فعالیت های فراغتی انسان را عمدتا در طبیعت امکان پذیر می سازد و موجب افزایش و قدردانی عمیق تر آنان از طبیعت می شود که در نهایت حس حفاظت و حراست از محیط های طبیعی را در آنان بر می انگیزد و تقویت می کند
کشور ما با برخورداری از انواع مختلف جاذبه های گردشگری، تاکنون نتوانسته از این مزیت به خوبی استفاده کند. با وجود این که مناطق طبیعی کشور می تواند یکی از جاذبه های ارزشمند برای جذب گردشگران داخلی و خارجی به شمار آید، اما برنامه ریزی برای استفاده از این شرایط هنوز در ابتدای راه است و کار مهم و اساسی برای بهره برداری از جاذبه های طبیعی صورت نگرفته است
طبق نظر کارشناسان سازمان ایرانگردی و جهانگردی، کشور ما یکی از 5 کشور مهم برخوردار از بالاترین تنوع زیستی در کره ی زمین بوده و یکی از قطب های مهم و ممتاز اکوتوریسم جهانی به شمار می رود. با توجه به اینکه تا دو دهه دیگر شمار سفرهایی که صرفا با انگیزه اکوتوریسم انجام می شود به 50درصد کل سفرها خواهد رسید،کشورهایی که در توسعه گردشگری خود، محوریت را بر اکوتوریسم قرار می دهند، از بیشترین درصد رشد برخوردار خواهند شد. اما هدایت این فرایند با شناخت علمی قابلیت ها و تنگناهای موجود در هر منطقه از کشور میسر است.
برای این منظور عوامل مرتبط با توسعه نیافتگی صنعت اکوتوریسم در کشور که با توجه به قابلیت های فراوان، یکی از مهمترین مراکز برای توسعه این صنعت می باشد باید مورد شناسایی و بررسی قرار گیرد - جهانبخش گنجه و همکاران، . - 1390 پژوهش حاضر سعی دارد به معرفی جاذبه ها و پتانسیل های منطقه شکار ممنوع بزمان از منظر اکوتوریستی بپردازد و با استفاده از الگوی تحلیل SWOT، عوامل تاثیرگذار بر مدیریت پایدار گردشگری در این منطقه را مورد بررسی قرار دهد.
-2-1 مبانی نظری
صنعت گردشگری به عنوان یکی از بزرگ ترین و متنوع ترین صنعت های دنیا برای ایجاد درآمد، توسعه اشتغال زایی، رشد بخش خصوصی و توسعه زیرساخت های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، قانونی و تکنولوژیکی مطرح می باشد - الماسی و دورفرد، :13 . - 97 در چهار پنجم کشورهای جهان، یعنی در بیش از 150 کشور، گردشگری یکی از پنج منبع مهم کسب ارز خارجی است و در 60 کشور، رتبه اول را به خود اختصاص می دهد
بنابراین گردشگری و به ویژه گردشگری داخلی دارای جایگاه خاصی در اقتصاد کشورهاست و نقش فعال و موثری در ارتقای ساختار اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی آنها به خصوص در کشورهای رو به توسعه بازی می کند
گردشگری دارای اشکال مختلفی است، اکوتوریسم یا گردشگری در طبیعت از گونه های مهم گردشگری است که بیشترین سازگاری را با توسعه دارد. بشر همواره از مشاهده طبیعت لذت برده است، سفر به نواحی برای ارضای نیازهای روحی و روانی و ارائه پاسخی به کنجکاوی های بشر سابقه زیادی دارد. یکی از مشخصه های گردشگری در قرن بیست و یکم افزایش توریسم فرهنگی و اکوتوریسم است
تعاریف و تفسیرهای گوناگونی از واژه اکوتوریسم وجود دارد اما عموما شامل سفرهای زیست محیطی پایدار و بازدید و لذت بردن از طبیعت با ترویج محافظت از آن، تاثیر گذاری کمتر نسبت به بازدید کننده و دست اندرکارکردن مردم بومی است
بر اساس برآورد سازمان جهانی جهانگردی، انتظار می رود که تا یک دهه دیگر شمار طبیعت گردان که اکنون 7درصد کل مسافران جهان را تشکیل می دهند، به بیش از 20 درصد برسد. مهمترین انگیزه ای که امروزه گردشگران را به دیدار از جاذبه های طبیعی تشویق و ترغیب می کند، حس کنجکاوی گردشگران کاوشگر در شناخت و مطالعه گونه های گیاهی و جانوری نایاب و ذخایر طبیعی است که موجب افزایش و قدردانی عمیق تر آنان از طبیعت می شود که در نهایت حس حفاظت و حراست از محیط های طبیعی را در آنان برمی انگیزد و تقویت می کند
می توان گفت اکوتوریسم یا طبیعت گردی سفری است به مناطق طبیعی نسبتا بکر و دست نخورده با هدف مطالعه، تحسین و لذت بردن از مناظر، جانوران، گیاهان وحشی منطقه و هر گونه آثار فرهنگی که در این مناطق یافت می شود. از عناصر مهم و موثر در افزایش حجم توریسم محیط طبیعی می توان فضای سبز طبیعی را نام برد. نقاطی که از نظر فضای سبز فقیر و یا تخریب و آلوده شده باشد برای سیاحان جالب توجه نمی باشد. دانشمندان در سال های اخیر متوجه شده اند که توریست ها روز به روز در دیدارهای خود برای محیط طبیعی و فضای سبز ارزش بیشتری قائل هستند
نکته بسیار مهمی که در این زمینه اهمیت می یابد، این است که جاذبه های طبیعی هیچ گاه تکراری نمی شوند، زیرا رفتن به سفرهایی با قصد دیدار از طبیعت عمدتا هم سو با اهدافی است که مهم ترین آنها تغییر آب و هوا، تفریح، استراحت، رفع خستگی، کسب آرامش فکری و روحی و تجدید قوا برای کار مجدد است و نباید فراموش کرد که کار و فراغت همیشه با یکدیگر توام هستند و عملکردشان با یکدیگر مرتبط است
بنابراین با قاطعیت و اطمینان خاطر می توان گفت که این ویژگی اکوتوریسم، امتیاز این شکل از گردشگری را به دیگر اشکال آن نشان می دهد و همین امر موجب شده است که تعداد بازدیدکنندگان از جاذبه های طبیعی، پارک های ملی و سایر نواحی حفاظت شده در حال ازدیاد باشد
