بخشی از مقاله
چکیده:
رشد شتابان شهرنشینی در دهههای اخیر، باعث بروز مسائل و مشکلات جدید و چالشهای فراوان زیستمحیطی در سطح شهرها شده است. که موجب برهم خوردن نظم طبیعی و آلودگی زیستمحیطی در بستر محیط زیست و محل زندگی انسانها شده است. شناخت وضع موجود و آگاهی از نقاط قوت و ضعف شهرها، کمک شایانی به ارائه سیاستها، طرحها، و برنامه های شهری میکند.
در این راستا، پژوهش حاضر با هدف ارزیابی وضعیت زیستمحیطی استان گلستان به لحاظ برخورداری از شاخص بخش محیط زیست، به بررسی پایداری و مشکلات و موانع موجود در این بخش میپردازد. روش پژوهش، توصیفی-تحلیلی و رویکرد حاکم بر فضای تحقیق، کاربردی است. تکنیک به کار رفته در پژوهش، مدل Topsis و جهت وزن دهی شاخصها از مدل آنتروپی شانون استفاده شده است.
نتایج حاصل از پژوهش نشان میدهد که استان گلستان به لحاظ برخورداری و پایداری از شاخصهای زیستمحیطی در سال 1385 از وضعیت مناسب و بهتری نسبت به سایر سالهای مورد مطالعه برخوردار بوده است و در سال 1394 از میزان پایداری شاخصهای زیستمحیطی استان کاهش یافته است.
-1 مقدمه
در آستانهی ورود به هزارهی سوم میلادی، جهان شاهد هجوم سیل عظیمی از چالشهای اقتصادی، اجتماعی، محیط زیست و... از جمله رشد بیرویهی جمعیت، فقر، بیکاری، آسیبهای اجتماعی، بیعدالتی و در کنار همهی اینها تخریب فزایندهی محیط زیست میباشد
شرایط امروزی شهرها ایجاب میکند که دولت و سازمانها و نهادهای عمومی اقدام به بررسی، تجزیه و تحلیل و ارزیابی کیفیت محیطزیست شهرها و توسعه پایدار از جهات مختلف نمایند
شهرها به عنوان محیطزیست شهری، مراکزی دربرگیرنده اقتصاد و جمعیت و به عنوان نقاط حیاتی در مسیر حرکت به سوی پایداری درک میشوند. در واقع محیطزیست شهری به مفهوم تلقی شهر به عنوان محصول تعاملات دائمی هر سه بُعد طبیعی، اجتماعی- اقتصادی و انسان ساخت در زیستکره است
و توجه واحد به هر یک از این ابعاد بدون توجه به دو بُعد دیگر به ناپایداری محیط شهری میانجامد. بسیاری از شهرها، به شدت از آلودگی منابع آبی، آلودگی هوا، عدم کفایت آب آشامیدنی، نبود سیستم جمعآوری و تصفیه فاضلاب، آلوده شدن خاک به مواد شیمیایی، انباشته شدن مواد زائد جامد، فرسایش خاک و ... رنج میبرند. آثار تجمعی اینگونه مسائل زیست محیطی، نه تنها باعث تهدید سلامتی شهروندان میشود، بلکه مانع دستیابی به توسعه پایدار شهری میشود
بر این اساس، شناخت وضعیت موجود سکونتگاههای شهری برای سنجش سطوح توسعهیافتگی آنها از اهمیت ویژهای در برنامهریزی شهری برخوردار است. امروزه آگاهی از نقاط قوت و ضعف شهرها، برای ارائه طرحها، سیاستگذاریها و برنامههای شهری ضروری است
در این راستا، پژوهش حاضر به بررسی وضعیت زیست محیطی استان گلستان به لحاظ برخورداری از شاخص محیط زیست که یکی از زیربناهای اصلی توسعه است به منظور بررسی پایداری و مشکلات و موانع موجود در این بخش میپردازد.
-2 مبانی نظری
تعریف محیط زیست تمام عرصه پیرامون حیات، شامل زمین، هوا و آب که افراد انسانی، گیاهان و جانوران در آن زندگی می-کنند. بدینسان، محیط زیست جمع تمام شرایط و آثاری است که زندگی و رشد موجودات زنده را تحت تأثیر قرار میدهد
-1-2 انواع نگرش به محیط زیست در نظریه اجتماعی
-1-1-2 نگرش به محیط زیست طبیعی
برطبق نظر رنی- شورت، وحش واژهای است که نخستین کاربرد آن گذار و تبدیل از اقتصاد گردآوری خوراک و آذوقه به جامعهای کشاورزی است. در تاریخ اروپا، فضاهای وحشی مانند جنگلهای تاریک، کوهستانها و مردابها، جاهای خطرناکی به شمار میآمدند و مردم به آنها با ترس مینگرستند. این دید منفی از طبیعت وحشی چیزی است که بیشتر در تفکر مسیحی به چشم میخورد.
-2-1- 2 نگرش به محیط زیست شهری
محیط زیست شهری در برابر حیات وحش که در آن هیچ ردپایی از انسان نیست و یا در برابر خارج از روستا که در آن محیط طبیعی و فراوردههای آن را انسان اداره میکند اما آنها را نیافریدهاند، قرار دارد. محیط شهری چه از لحاظ تاریخی و چه از لحاظ مفهومی، مدرنترین محیطهایی است که انسانها و غیر انسانها در آن سکونت دارند.
-3-1-2 نگرش به محیط زیست جهانی
مفهوم محیط زیست جهانی تازهترین مفهوم درباره محیط زیست است و ریشههای آن به مناظرات مربوط به بحران زیست محیطی در دهه های 1960 و 1970 باز میگردد. یکی از مسائلی که در ایجاد مفهوم محیط جهانی اهمیت داشت عکسهایی بود که در پایان دهه 1960 از فضا از زمین گرفته شد. این تصاویر بیش از هر چیز دیگر مردم را متوجه کرد که همه انسانها که بر روی یک کره خاکی زندگی میکنند در آن شریک هستند
-3 روش پژوهش
روش پژوهش حاضر، توصیفی- تحلیلی و رویکرد حاکم بر فضای تحقیق، کاربردی است. جامعه آماری پژوهش استان گلستان میباشد. روش جمعآوری اطلاعات مورد نیاز اسنادی و کتابخانهای است که در این زمینه از 16 شاخص زیستمحیطی بر اساس آخرین اطلاعات انتشار یافته توسط مرکز آمار ایران و سالنامه آماری استان گلستان استفاده شده است. تکنیک به کار رفته در پژوهش، مدل Topsis و جهت وزن دهی شاخصها از مدل آنتروپی شانون استفاده شده است. با توجه به محدودیت دسترسی و اهمیت شاخصها، شاخصهای پژوهش به شرح ذیل میباشد:
-1مصرف انواع فرآوردههای نفتی، -2 تعداد شرکتهای تعاونی معدنی فعال، - 3 مقدار انواع کود شیمیایی توزیع شده، -4 تعداد شرکتهای تعاونی کشاورزی فعال، -5 مساحت جنگلکاری، -6 مساحت نهالستان و تولید نهال آن، -7 مساحت آتش سوزی در جنگلها و مراتع، -8 تعداد شناورهای صیادی تعاونی صیادی، -9 تعداد کشتارگاه، -10 تعداد خودرو حمل زباله، -11 تعداد شرکتهای تعاونی فعال صنعتی، -12 پروانههای ساختمانی صادر شده برای احداث بنا، -13 تعداد وسایل نقلیهی عمومی درون شهری، -14 تعداد چاه عمیق، -15 تعداد چاه نیمه عمیق، -16 تعداد چشمه.
-4 محدوده مورد مطالعه
استان گلستان با مرکزیت گرگان، دارای مسافتی حدود 20380,7 کیلومترمربع است که حدود 1,77 درصد مساحت کل کشور را شامل میشود. این استان بین 36 درجه و 44 دقیقه تا 38 درجه و 5 دقیقه عرض شمالی و 53 درجه و 15 دقیقه تا 6 درجه و14 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته است. که از جانب شمال به دریای مازندران و جمهوری ترکمنستان، از غرب به استان مازندران، از جنوب به استان سمنان و از شرق به استان خراسان محدود میگردد.
شکل :1 نقشه موقعیت استان گلستان در نظام تقسیمات سیاسی
-5 یافته های پژوهش
تکنیک تاپسیس به عنوان یکی از اعضای خانواده MCDM یا تکنیکهای تصمیمگیری چند معیاره از جمله روشهای فاصله محور است که اولین بار توسط هوانگ و یون در سال 1981 مطرح شد و از طریق چن و هوانگ در سال 1992 توسعه یافت
اول: تشکیل ماتریس تصمیمگیری، مرحله دوم: بی مقیاسسازی؛ برای اینکه کلیه متغیرهای به کار رفته در ستونهای ماتریس تصمیمگیری، به صورت شاخصهایی یکسان باشند، به طوریکه به راحتی بتوان آنها را با هم مقایسه کرد از بی مقیاسسازی نورم - رابطه - 1 استفاده شده است.
جدول :1 ماتریس تصمیم بیمقیاس
