بخشی از مقاله
چکیده:
امروزه به علت پراهمیت بودن نقش و مشارکت ساکنان محلی مناطق مختلف در توسعه صنعت گردشگری، بایستی مباحثی در خصوص نگرش جامعه بومی در مورد صنعت گردشگری و حضور گردشگران توجه دانشگاهیان، سیاست گذاران و مدیران اجرایی این صنعت را به خود جلب نماید که متأسفانه این امر در کشور ایران صورت نگرفته است.
عمده ترین موضوعات مورد بحث در رایطه با دیدگاه جامعه میزبان که در برنامه های گردشگری محوریت دارد، رویکردهای اجتماعی-فرهنگی، اقتصادی، زیست محیطی و تأثیرات دیدارکنندگان بر روی مقصد می باشد. از طرفی شیراز با دارا بودن جاذبه های فراوان در زمینه های مختلف گردشگری به عنوان یکی از مهم ترین مقاصد گردشگری ایران در میان گردشگران شناخته شده است و می تواند یکی از مراکز عمده جهت انجام تحقیقات علمی در صنعت گردشگری محسوب شود.
هدف این مقاله شناخت اثرات اجتماعی گردشگری از دیدگاه ساکنان است. ابتدا با استفاده از متون کتابخانه ای، شاخص های اجتماعی برای بررسی اثرات استخراج شده و سپس بر اساس آن، داده های مورد نیاز از طریق پرسشنامه از شهرستان شیراز گردآوری شده است. روش تحقیق این مطالعه توصیفی از نوع پیمایشی می باشد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که ساکنان شهر شیرازسبتن به گردشگری رویکردی مثبت دارند. ضمناٌ در مجموع می توان گفت که از بین متغیر های جمعیت شناختی تنها جنسیت و سن جامعه میزبان است که با نگرش مثبت و منفی اجتماعی رابطه دارند.
مقدمه:
گردشگری به عنوان یک پدیده اجتماعی در سطح بین المللی مطرح است، تا جایی که ساختار اجتماعی، هنجارهای عرفی و معیارهای اخلاقی را تغییر می دهد. در این میان مسائل سیاسی نیز با گردشگری مرتبط است و کوچکترین حرکت سیاسی بر کمیت و کیفیت گردشگران تأثیر می گذارند. به عبارت دیگر گردشگری یکی از عوامل مؤثر بر محیط، فرهنگ، سبک زندگی، ارتباطات، اعتقادات، سیاست، اقتصاد نوعی توسعه در یک جامعه می باشد. تا حدی که گردشگری در سطح کلان و خرد، باعث تغییر در اقتصاد، اجتماع و نگرش سیاسی می شود.
به دلیل رابطه متقابل میان جوامع و صنعت گردشگری، بررسی علمی و تحقیق میدانی با عنوان شناخت جامعه شناسی گردشگری مورد نیار است.
روزگاری سفر کردن یک پدیده لوکس به شمار می رفت. ولی اکنون دیگر در زمره یک حق مطرح است و این موضوع به تنهایی از لحاظ روان شناسی فردی و جامعه شناسی جهانی قابلیت بررسی و مورد تحلیل واقع شدن را دارد. این که مردم به چه انگیزه ای سفر می کنند، کدام مکان را به عنوان مقصد انتخاب می کنند، سفر چه اثری بر آنان دارد، مسافران چه اثری را روی جامعه میزبان و محیط می گذارند و ... همگی در زمره مطالعات جامعه شناسی گردشگری اثرات گردشگری بر جامعه و بالعکس را تنها پس از ورود گردشگران بررسی نمی کند، بلکه چگونگی آماده شدن جامعه برای پذیرش گردشگر هم از مواردی است که در اینمقوله می گنجد.
جامعه برای پذیرش گردشگر باید مراحلی را طی کند که باز هم به فرهنگ، رابطه های اجتماعی - در سطح دولت و مردم - ، هنجارها، امنیت و ... بستگی دارد. به طور مثال، گردشگری از آن مواردی است که ارتباط ارگانیک میان سازمان ها و نهادهای مختلف را نیاز دارد. سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، سازمان محیط زیست، نیروی انتظامی، صنعت بیمه، بانکداری، شهرداری و استانداری، وزارت امور خارجه و ... باید در نهایت همکاری با یکدیگر در راستای پیشبرد گردشگری عمل نمایند.
در ایران، گردشگری هنوز در اندازه ای که بتواند اثرات فراوان بر افراد و کل جامعه بگذارد، رونق نگرفته است. بنابراین می توان هم زمان با تلاش برای رونق گردشگری در کشور، اثرات مثبت و منفی اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی را در سطح جامعه مورد بررسی قرار داد.
بیان مسئله:
از آن جا که توسعه گردشگری به طور چشمگیری به حسن نیت جامعه میزبان، وابسته و حمایت آن در توسعه و عملکرد موفقیت آمیز گردشگری، امری ضروری محسوب می شود؛ لذا در این نگرش، موفقیت هر پروژه گردشگری مستلزم شناخت و درک کیفیت حمایت جامعه میزبان می باشد. اساساٌ گردشگری یک فعالیت پایه است و به جاذبه ها و خدمات وابسته می باشد. اما در عین حال توسعه آن مستلزم میهمان نوازی و استقبال از طرف ساکنین بومی نیز می باشد. به طوری که بدرفتاری، بی علاقگی و سوءظن جامعه میزبان، به گردشگران منتقل خواهد شد و احتمالاٌ عدم تمایل گردشگران به بازدید مجدد از مقصدهای مذکور را در پی خواهد داشت. بدین سان درک واکنش ساکنین محلی و عوامل مؤثر بر روی این طرز تفکر، به منظور دستیابی در پشتیبانی مطلوب جامعه میزبان از توسعه گردشگری امری ضروری به شمار می آید.
اگر جامعه میزبان بر این باور باشد که توسعه گردشگری در حال تخریب محیط اجتماعی و فیزیکی آن ها است و گردشگران عامل این روند هستند، ممکن است کیفیت تعاملات میان ساکنان و گردشگران دچار تنزل شود.
از این رو، برنامه ریزی در راستای توسعه گردشگری پایدار ، باید بر اساس اهداف و اولویت های جامعه میزبان بوده وفراتر از آن، برخی از محققین پیشنهاد می کنند که سطح فعالیت های گردشگری تنها با کسب اجازه قانونی از ساکنین ارتقاء یابد
با چنین رویکردی، نگرش و گرایش جامعه میزبان نقطه ثقل فعالیت برنامه ریزی در گردشگری محسوب شده و مشارکت ساکنین به عنوان کاتالیزوری در روند برنامه ریزی توسعه پایدار گردشگری مورد تأکید است.
از آنجایی که شهر شیراز با برخورداری از تمدن کهن و آثار تاریخی، مذهبی و معنوی غنی و تنوع اقلیمی، فرهنگی، قومی و وسعت جغرافیایی مناسب در ایران و دیدار میلیون ها گردشگر در سال، توان بالقوه ای در بهره گیری از صنعت گردشگری دارد. از طرفی ساکنین شهر شیراز از دیرباز به آداب دانی و رعایت شئون معاشرت شهره بوده اند و کسانی که در درازای دیرپای تاریخ، از این سرزمین گهربار دیداری داشته اند، میهمان نوازی را نماد جاذبه برتر این دیار دانسته اند. لذا این شهر به عنوان نمونه ای کامل جهت فعالیت های علمی در زمینه های گردشگری محسوب می شود. در پژوهش حاضر عوامل جمعیت شناختی جامعه میزبان شهر شیراز به عنوان متغیر مستقل و نگرش آن ها در رابطه با اثرات اجتماعی-فرهنگی به عنوان متغیر وابسته مورد مطالعه قرار گرفت.
مبانی نظری:
بررسی چگونگی تأثیر نظام گردشگری بر دیدگاه ها و نگرش های جهانگردان و میزبانان، با وجود تفاوت های فرهنگی که با یکدیگر دارند و هم چنین تعاملات ما بین آن ها و همین طور برعکس تأثیراتی که رویکردهای گردشگران و جامعه میزبان بر روی صنعت گردشگری دارند، جایگاه فرد را در نظام جهانگردی مشخص می کند.
ارضای نیازهای معین، انگیزه های جدیدی به وجود می آورد که به دنبال آن نقش ها، رفتارها و تجارب گردشگری شکل می گیرد. پارینلوِ و کوهنّ در کار مشترکشان به طور جامع پیچیدگی تجارب گردشگری را تبیین کرده اند. در جامعه مافوق صنعتی که بخش خدمات سهم بزرگی در اقتصاد بین المللی دارد، انگیزه برای مسافرت و گردشگری به طور روز افزون بیشتر می شود.
از سوی دیگر ساختار تئوریک گردشگری بر آن است که رفتارهای اجتماعی نه تنها تحت تأثیر روابط دوستان و بستگان بلکه در تعامل فرد در یک شبکه پیچیده ای از روابط اجتماعی شکل می پذیرد. این ایده در مفهوم و نظام پردازی برای کلیه تجارب گردشگری اعم از آزمایشی، علمی، عرفانی و سرگرمی مؤثر و مفید است.
