بخشی از مقاله
چکيده :
در قرن حاظر صنعت اکوتوريسم در ميان فعاليتهاي اقتصادي مختلف در جهان جايگاه ويزه اي کسب کرده . اين شکل از گردشگري فعاليت هاي فراغتي انسان را عمدتا در طبيعت امکان پذير مي سازد و موجب افزايش و قدرداني عميق تر آنان از طبيعت مي شود که درنهايت حس حفاظت و حراست از محيط هاي طبيعي را در آنان برمي انگيزد و تقويت مي کند . شهرستان دورود که يکي از مناطق منحصر به فرد در استان و کشور شناخته مي شود، به دليل موقعيت مناسب جغرافيايي داراي پتانسيل فراوان اکوتوريسم است . هدف اين پژوهش معرفي پتانسيل هاي موجود در شهرستان دورود و تجزيه و تحليل برمبناي الگوي تحليل swot و در نهايت با در نظر گرفتن عوامل تأثيرگذار در منطقه شامل چهار گروه نقاط ضعف ، قوت ، فرصتها وتهديد ها راهبردهايي متناسب با وسعه پايدار ارائه مي شود.
واژه هاي کليدي: اکوتوريسم ، شهرستان دورود ، الگوي تحليل Swot، توسعه پايدار
١ـ مقدمه
امروزه اکوتوريسم به عنوان مفهومي که بر پايه ايده آل هاي حفاظت محيط زيست و توسعه پايدار استوار است ، رواج جهاني دارد. امروزه مطالعات گسترده اي درباره اکوتوريسم در جريان است و بومگردي به قصد بازديد از خاستگاه هاي طبيعي و با هدف حفاظت از ميراث فرهنگي به مثابه گزينه سودمند اقتصادي پنداشته مي شود. اين گونه از گردشگري در برگيرنده آثار محيط زيستي، اقتصادي و اجتماعي است (تولايي، ١٣٨٤). گردشگري ، سياحت يا توريسم ، در قالب مسافرت تفريحي شناخته شده است ، اما در سال هاي اخير عنوان توريسم به هرگونه مسافرتي گفته مي شود که شخص به واسطه ي آن از محيط کار يا زندگي خود خارج مي شود. جلب و جذب گردشگر به منظور بازديد از مکان هاي ديدني و آثار ملي و باستاني به سرمايه گذاري بسياري در زمينه آماده سازي مکان هاي مورد بازديد، احداث جاده هاي مطلوب قابل دسترسي، هتل هاي چندستاره ، وسايل نقليه مناسب و نظاير اينها نيازمند است ، اما در اين ميان ازبين انواع مختلف گردشگري، اکوتوريسم و جذب گردشگراني که به منظور ديدن مناظر طبيعي به منطقه مسافرت طبيعت گردان به مي کنند، با کمترين سرمايه گذاري نسبت به ساير انواع گردشگري ميسرمي گردد (٢٠٠٨:٢٣ ,Jiang). در سال ١٩٩١ ، جامعه بين الملل اکوتوريسم ، اکوتوريسم را اين گونه تعريف کرد: « اکوتوريسم سفري مسئولانه به مناطق طبيعي است که در آن محيط زيست حفظ و بر رفاه مردم بومي تاکيد مي شود . اکوتوريسم بر مناطق حفاظت شده نيز تاثير به سزايي دارد به عبارتي بين اکوتوريسم و مناطق حفاظت شده رابطه همزيستي وجود دارد ؛ اکوتوريسم به مناطق حفاظت شده نياز دارد و مناطق حفاظت شده نيز به اکوتوريسم نيازمند است . از طرفي توريسم آميزه اي از فرصت ها و تهديد ها را براي مناطق حفاظت شده ارائه مي دهد و بايد در پي افزايش فرصت ها و کاهش تهديد ها بود .در واقع اکوتوريسم به آن نوع از توريسم اطلاق مي شود که مبتني بر مسافرت هدفمند به مناطق طبيعي، براي مطالعه ، لذت جويي و استفاده معنوي از مناظر گياهان و جانوران و هر نوع جنبه فرهنگي معاصر يا گذشته موجود در اين مناطق مي باشد. ( مجنونيان ، ١٣٨١: ٥)
توسعه فعاليت توريستي با انگيزه گردشگري غالبا منوط به جاذبه هاي متنوع طبيعي، فرهنگي، تاريخي است . کشورهاي پيشتاز در بخش گردشگري يا به لحاظ چشم اندازهاي طبيعي مانند درياچه ها، سواحل آفتابي و کوهستان هاي پر برف يا به لحاظ قدمت تاريخي خود و يا به لحاظ عناصر ديگر و ايجاد برخي جاذبه هاي مصنوعي و هم چنين ايجاد ساختاري سازماني و فراهم آوردن بستر سرمايه گذاري گسترده توانسته اند به تقاضاي وسيعي از نيازهاي جهانگردي را پاسخ داده ، و از تأثيرات و دستاوردهاي آن به همان اندازه بهره مند شوند(تقوايي، ١٣٨٤: ٤٦). با توجه به اينکه کشور ايران يک کشور ٤ فصل و سرشار از منابع طبيعي است شناخت دقيق توانايي هاي اين مناطق به ويژه مناطق حفاظت شده و راه هاي بهره برداري از آنها، از مهمترين و اساسي ترين فعاليت در توسعه اجتماعي واقتصادي اين مناطق است . از راه هاي بهره برداري و استفاده از اين گونه مناطق ، استفاده از توانمندي هاي اکوتوريستي آنها مي باشد. بررسي وشناخت جاذبه هاي اکوتوريستي اين مناطق به خصوص شهرستان دورود به طور کامل صور ت نگرفته و نيازبه مطالعه دقيق در خصوص ويژگي جاذبه ها و همچنين ايجاد زيرساخت هاي مناسب براي توسعه اين صنعت احساس مي شود. هدف از اين پژوهش بررسي نقاط ضعف قدرت ،تهديد ها وفرصت ها جاذبه هاي طبيعي و پتانسيل اکوتوريسمي شهرستان دورود با استفاده از الگوي تحليل Swot و بررسي امکانات اکوتوريسمي ،مديريت گردشگري و توسعه پايدار اين صنعت در اين منطقه است .
٢- بيان مسئله :
اکوتوريسم در عصر حاضر يکي از منابع اصلي درآمد ملي کشورهاي توسعه يافته و برخي کشورهاي درحال توسعه را تشکيل مي دهد. در اين ميان ، کشورهاي تراز اول در صنعت گردشگري، هر يک بنا به پتانسيل هاي موجود در کشور خود توانسته اند زمينه و فاکتورهاي اساسي را براي توسعه گردشگري فراهم کنند و با سرمايه گذاري در اين صنعت اکنون شاهد به بار نشستن تلاش هايشان هستند و بيشترين سهم را نسبت به ساير کشورها از اين صنعت برده اند . براساس پيش بيني کارشناسان اقتصادي دنيا، صنعت گردشگري از سال ٢٠٠٠ تا ٢٠٢٠ مي تواند از سودآورترين صنايع جهان بوده و حتي از صنعت نفت و اتومبيل هم پيشي گيرد و در شمار سه صنعت عمده جهان محسوب مي شود. از اينرو گردشگري به عنوان يک فعاليت اقتصادي سودآور مورد توجه کشورها قرار گرفته است . اين پديده در مدتي کوتاه توانسته است ارقام بزرگي از مبادلات جهاني را به خود اختصاص دهد(مستووفي الممالک ، ١٣٨٠: ١٤٠) در اين راستا شهرستان دورود با داشتن منابع فراواني طبيعي مي توانند به توسعه صنعت اکوتوريسم در استان لرستان و بالا بردن ميانگين اشتغال در منطقه و حفظ منابع طبيعي در اين منطقه کمک فراواني کند.
٣ـ مباني نظري :
والارس و پيرس معتقدند که فعاليت هاي گردشگري در صورت رعايت شش اصل زير، مصاديق اکوتوريسم به حساب مي آيند:
١- التزام به انجام فعاليت هايي که کمترين پيامد منفي زيست محيطي را داشته باشند
٢-زمينه سازي به منظور افزايش آگاهي و درک طبيعت و ويژگي هاي فرهنگي، که موجب مي شود بازديد کنندگان ، در برابر حفظ عناصر طبيعي و خصوصيات فرهنگي، بيشتر احساس مسئوليت کنند
٣-مشارکت در حفظ و مديريت مناطقي که به طور قانوني مورد حفاظت قرار مي گيرند و همچنين ديگر نواحي طبيعي
٤- تقويت مشارکت جوامع محلي در فرايند تصميم گيري مربوط به تعيين نوع و ميزان فعالي تهاي گردشگري؛
٥- ايجاد منافع مستقيم اقتصادي و نيز درآمدهاي مکمل براي جوامع محلي؛
٦-آگاه سازي جوامع محلي (از طريق آموزش ) از ارزش هاي طبيعي زندگي آنها (کريم پناه ، ٣٣،١٣٨٤)
٤- محدوده مورد مطالعه
دورود يکي از شهرهاي استان لرستان و مرکز شهرستان دورود است .شهرستان دورود بامساحتي برابر ١٣٢٦ کيلومتر مربع با ١١٢٠٠٠ نفر جمعيت در دامنه رشته کوه زاگرس و در نزديکي اشترانکوه قرار گرفته است . دو سر شاخه رود دز يکي از شمال و يکي از شرق در دورود به هم ميپيوندند و با نام رودخانه سزار سرچشمه اصلي رود دز ميشوند.
دورود به خاطر داشتن راه آهن ، کارخانجات صنايع دفاع و کارخانه سيمان در دوران جنگ ايران و عراق رشد پيدا کرد و اهميت يافت .اين شهر همچنين از منابع سنگ زيادي برخوردار است که کارخانه هاي سنگبري زيادي نيز در دورود وجود دارد که به اصفهان وساير نقاط صادر ميشوند.
عبور راه آهن سراسري جنوب و راه هاي اصلي غرب به شرق و شمال به جنوب از اين شهر، دورود را د زمره شهرهاي پر تردد قرار داده است به طوري که ساليانه بيش از ٦ميليون نفراز شهر دورود عبور ميکنند.
از گذشته تاريخي آن اطلاع زيادي در دست نيست اما در شمال اين شهرستان و در دشت سيلاخور تپه هاي باستاني فراواني ديده ميشود. تاريخ اين ناحيه با تاريخ بروجرد گره خورده است و به احتمال زياد کاروانسرايي در سر راه اصفهان به بروجرد، همدان و بغداد بوده است . نام دورود در گذشته بحرين بوده است . فاصله دورود تا بروجرد ٥٦ کيلومتر، تا خرم آباد ٨٦ کيلومتر و تا تهران ٤٥٠ کيلومتر است .
شکل (١)، نقشه شهر دورود در شهرستان ، استان ، کشور
٥ـ جاذبه هاي اکوتوريستي منطقه مورد مطالعه :
کوه ها و ارتفاعات منطقه :
ارتفاعات اصلي منطقه را به طور کلي مي توان به پنج ناحيه تقسيم کرد که عبارتند از : ناحيه غرب ب : ناحيه شمال ج : ناحيه جنوب : د: ناحيه جنوب شرقي ه : ناحيه جنوب غربي .
درياچه هاي منطقه :
در داخل منطقه چهار درياچه وجود دارد که فقط يکي از آنها را مي توان درياچه واقعي ناميد و سه تاي ديگر در واقع هرکدام آبگير يا استخري طبيعي بيش نيستند . به طور کلي در گويش محلي اين نواحي آبهاي زيادي را که در يک قسمت چه به صورت استخر طبيعي و تالاب و چه به صورت جمع شدن درنقطه اي باشدوياقسمتي ازنقاط عميق رودخانه راکه آب بيشتري درآن جمع شودوساکن به نظربرسدگهرمي نامند.
رودخانه هاي منطقه :
دراين ناحيه تعدادي رودخانه بزرگ و کوچک وجود دارد که بعضي از آنها در داخل محدوده فعلي و برخي در خارج آن در حواشي منطقه اند ، ولي از هر نظر مستقيما به منطقه مربوط شده در هر صورت جزئي از ناحيه اشترانکوه به حساب مي آيند. رودخانه هاي اصلي منطقه ماربره ، گهر ، دره دزدون و سزار است . و ساير رودها حوزه آبريز اينها هستند که البته همگي نهايتا به رودخانه سزار ريخته آنهم بعدا رود دز را تشکيل مي دهد که پس از يکي شدن به کارون ( اروند رود) به خليج فارس مي ريزند.
يخچالها و برفچالهاي منطقه :
در اين ارتفاعات تعداد کمي يخچالهاي طبيعي و تعداد بسيار زيادي برفچال وجود دارد که از مهمترين آنها منابع تأمين کننده آب منطقه اند . درواقع مي توان ادعا کرد که سرچشمه اکثر قريب به اتفاق رودخانه هاي بزرگ و کوچک ، نهرها وسراب ها و چشمه هاي منطقه همين يخچالها و برفچالها هستند.
يخچالهاي منطقه صرفا در نسار سلسله اشترانکوه قراردارند و دربرآفتاب و ساير ارتفاعات منطقه يخچال وجود ندارد.
برفچالهاي در تمام منطقه و ارتفاعات وجود دارند. بعضي از برفچالها تا اواسط تابستان بيشتر دوام ندارند ولي برخي ديگر دائمي هستند. معروف ترين يخچالها و برفچالها در سلسله جبال اصلي اشترانکوه به شرح زير است :
يخچال خرسه در، يخچال چال کبود، يخچال چال بران ، برفچال ازنادر، برفچال کول شاکول ، برفچال کول طويله .
چشمه هاي اشترانکوه :
اينها چشمه هايي هستند پرآب که در جبهه شمالي رشته اصلي اشترانکوه قرار دارند و عمده ترين آنها از اين قرارند:
- چشمه هايي خيه ، مورباريک ، بلالي کا ، چال چزيله ، انا شتا ، ين نر ، کبود، اورس ، کولوريد، شيرفي سيلستون ، ميوه مورهيبدي راه ، گون سي و کبود ميل ، در ارتفاعات شمال غربي و شمال اشترانکوه و در ناحيه قلعه رستم .
سراب ها ي منطقه :
شهرستان دورود منطقه اي است پرآب و داراي تعداد چشمه هاي بزرگ و کوچک . چشمه هاي بزرگ که آب آنها تشکيل رودخانه يا نهر کوچکي را مي دهد در اصطلاح محلي سراب ناميده مي شود. منطقه داراي تعداد زيادي سراب است . که تقريبا آب تمامي آنها ز برف و بسيار گوارا و زلال و خنک بوده مناظر اطراف آنها نيز زيبا و دلپذير است .(محمودي،١٣٨٨)
